การมีส่วนร่วมของชุมชนในการพัฒนาร้านชำคุณภาพต้นแบบตามโครงการ ส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชน อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อวิเคราะห์ปัจจัยที่เกี่ยวกับการจำหน่ายยาผิดกฎหมาย การผ่านเกณฑ์ร้านชำคุณภาพต้นแบบ และพัฒนาร้านชำให้เป็นร้านชำคุณภาพต้นแบบตามโครงการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชน วิธีการวิจัย: การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมครั้งนี้ทำในร้านชำจำนวน 117 ร้านของอำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพน ตั้งแต่ กันยายน 2564 ถึงมีนาคม 2565 การศึกษาแบ่งเป็น 5 ระยะ ดังนี้ 1. การศึกษาบริบทของชุมชน 2. การสำรวจปัญหาและค้นหาปัจจัยที่เกี่ยวข้อง 3. การจัดทำแผน 4. การนำแผนไปปฏิบัติ และ 5. การติดตามและประเมินผลการปฏิบัติงาน ข้อมูลเชิงปริมาณที่เก็บในระยะที่ 2 และระยะที่ 5 ได้แก่ ลักษณะประชากรของผู้ประกอบการร้านชำ การจำหน่ายยา ความรู้ ผลการประเมินร้านชำคุณภาพต้นแบบ ข้อมูลเชิงคุณภาพรวบรวมด้วยแนวคำถามสนทนากลุ่ม และการสัมภาษณ์เชิงลึก ผลการศึกษา: ผู้ประกอบการส่วนใหญ่ร้อยละ 64.1 เป็นเพศหญิง มีการทำผิดกฎหมายเพราะขายตามความต้องการของคนในชุมชนร้อยละ 53.8 การมีบริการส่งถึงร้านมีผลต่อการจำหน่ายยาผิดกฎหมาย (OR = 3.97, 95% CI=1.71-38.12) ส่วนการได้รับการอบรมความรู้ของผู้ประกอบการเป็นปัจจัยเชิงป้องกันการจำหน่ายยาผิดกฎหมาย (OR = 0.23, 95% CI=0.031-0.97) และความรู้ส่งผลต่อการผ่านเกณฑ์ร้านชำคุณภาพต้นแบบ (OR =0.62, 95% CI=0.52-0.82) การวิจัยนี้ได้พัฒนา “THATPHANOMMS model” เพื่อสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน ส่งผลให้ผู้ประกอบการร้านชำมีความรู้หลังอบรมทันทีและหลังอบรม 15 วันเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (P<0.05) จำหน่ายยาผิดกฎหมายลดลงอย่างมีนัยยสำคัญทางสถิติจากร้อยละ 17.9 เป็นร้อยละ 4.3 (P<0.001) และผ่านเกณฑ์ร้านชำคุณภาพต้นแบบเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติจากร้อยละ 60.7 เป็นร้อยละ 92.3 (P<0.001) สรุป: รูปแบบ “THATPHANOMMS model” สร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน สามารถแก้ปัญหาการจำหน่ายยาผิดกฎหมาย และทำให้เกิดร้านชำคุณภาพต้นแบบ