การประเมินความเหมาะสมในการใช้ยาของผู้สูงอายุในคลินิกโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ด้วยเกณฑ์ STOPP/START ฉบับดัดแปลง ณ โรงพยาบาลชุมชนแห่งหนึ่ง

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์:เพื่อค้นหาอุบัติการณ์และปัจจัยที่สัมพันธ์กับการสั่งใช้ยาที่อาจไม่เหมาะสม (potentially inappropriate medications, PIMs) การสั่งใช้ยาที่อาจขาดยาที่จำเป็น (potentially prescribing omissions, PPOs) รวมถึงการเกิดอาการไม่พึงประสงค์ (adverse drug events; ADEs) จาก PIMs ในผู้สูงอายุของคลินิกโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในโรงพยาบาลชุมชนแห่งหนึ่ง วิธีการ: การศึกษานี้เป็นการวิจัยแบบภาคตัดขวางซึ่งเก็บข้อมูลแบบย้อนหลังจาก ใบสั่งยาของผู้ป่วยนอกโรคเรื้อรังอายุ 60 ปีขึ้นไปจำนวน 400 ใบที่ได้จากการสุ่มจากฐานข้อมูลในโปรแกรม Him-pro ของโรงพยาบาลในปีงบประมาณ 2563 โดยไม่ซ้ำผู้ป่วยรายเดิม การประเมิน PIMS, PPOs และ ADEs ทำโดยประยุกต์ใช้เกณฑ์ STOPP/START 2015 จำนวน 93 ข้อ ผลการวิจัย: การศึกษาพบอุบัติการณ์การเกิด PIMs และ PPOs เท่ากับร้อยละ 6.94 และ 2.32 ตามลำดับ และพบการเกิด PIMs และ PPOs อย่างน้อย 1 ครั้งต่อใบสั่งยา คิดเป็นร้อยละ 30.50 และ 11.75 ยาที่สัมพันธ์ทำให้เกิด PIMs ที่พบบ่อย 3 ลำดับ คือ lorazepam, aspirin, omeprazole (ร้อยละ 33.73, 11.83, 10.65 ตามลำดับ) สาเหตุที่ทำให้เกิด PPOs สูงสุด คือ การไม่สั่งใช้ยากลุ่ม ACEI หรือ ARB ในผู้ป่วยเบาหวานที่มีการตรวจพบโปรตีนรั่วในปัสสาวะ>30mg/24 ชั่วโมง การศึกษาพบ ADEs ที่สัมพันธ์กับการเกิด PIMs ทั้งหมด 36 ครั้ง คิดเป็นร้อยละ 21.30 ทั้งนี้ ADE ที่พบร้อยละ 83.33 มีความรุนแรงระดับต่ำ ผู้ที่มีจำนวนรายการยา 5-9 รายการจะมีโอกาสเกิด PIMs เพิ่มขึ้น 2 เท่า (Adj OR 2.02, 95%CI=1.02-3.98, P=0.043) และเพิ่มเป็น 8.7 เท่า(Adj OR 8.74, 95%CI=3.80-20.10, P<0.001) เมื่อรายการยาเพิ่มเป็น 10-14 รายการ โรคความดันโลหิตสูงสัมพันธ์กับโอกาสการเกิด PIMs ที่เพิ่มขึ้นประมาณ 1.7 เท่า (Adj OR 1.70, 95%CI=1.05-2.75, P=0.031) กลุ่มโรคจิตเวชสัมพันธ์กับโอกาสการเกิด PIMs ลดลงประมาณ 3/4 เท่า (Adj OR 0.22, 95%CI=0.11-0.45, P<0.001) นอกจากนี้พบว่า โรคเบาหวาน โรคหัวใจและหลอดเลือด และการเข้ารับการรักษาแบบผู้ป่วยใน 1-2 ครั้งต่อปีเป็นปัจจัยที่สัมพันธ์กับการเพิ่มโอกาสของการเกิด PPOs ประมาณ 3.9, 2.6 และ 2.1 เท่า (Adj OR 3.90, 95%CI=1.91-7.94, P<0.001; 2.58, 95%CI=1.19-5.63, P=0.017 และ 2.08, 95%CI=1.03-4.23, P=0.042) ตามลำดับ สรุป: อุบัติการณ์การเกิด PIMs และ PPOs ในผู้สูงอายุที่เป็นโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง คิดเป็นร้อยละ 6.94 และ 2.32 ตามลำดับ ยาที่สัมพันธ์กับการเกิด PIMs สูงสุด คือ lorazepam ในขณะที่สาเหตุของการเกิด PPOs สูงสุด คือ ผู้ป่วยไม่ได้รับยากลุ่ม ACEI หรือ ARB ดังนั้นบุคลากรสาธารณสุขที่เกี่ยวข้องควรหาแนวทางร่วมกันเพื่อให้เกิดการใช้ยาอย่างสมเหตุผลและลดการเกิด PIMs หรือ PPOs ในกลุ่มประชากรผู้สูงอายุซึ่งมีโอกาสที่ต้องใช้ยาหลายขนาน