การศึกษาเชิงพรรณนาแบบย้อนหลังด้านความชุกและรูปแบบการกลายพันธุ์ ของไวรัสในผู้ป่วยติดเชื้อเอชไอวีผู้ใหญ่ของโรงพยาบาลศูนย์ขอนแก่น

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาอัตราความชุกของการดื้อยา ร้อยละของผู้ป่วยที่สามารถกดและควบคุมไวรัสได้ และประมาณการดัชนีด้านการรักษาด้วยยาที่เพิ่มขึ้นเนื่องจากการเปลี่ยนสูตรยารักษาเป็นสูตรสำหรับรักษาเชื้อดื้อยา รูปแบบของการกลายพันธุ์ และระดับความไวของยาต้านไวรัสเอชไอวีกลุ่ม nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NRTIS), non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NNRTIs) และ protease inhibitors (PIs) ในผู้ป่วยติดเชื้อเอชไอวีผู้ใหญ่ในคลินิกโรคติดเชื้อของโรงพยาบาลศูนย์ขอนแก่น วิธีการ: การวิจัยนี้เป็นการศึกษาย้อนหลังเชิงพรรณาในผู้ป่วยที่มารับบริการทั้งหมดในระหว่างวันที่ 1 กันยายน พ.ศ.  2557 ถึง 31 สิงหาคม พ.ศ. 2559 การศึกษารวบรวมข้อมูลทั้งหมดจากเวชระเบียนผู้ป่วย ผลการศึกษา: ผู้ป่วยที่เป็นไปตามเกณฑ์คัดเข้ามีจำนวน 1658 ราย โดยพบการดื้อยาทั้งหมด 79 ราย อัตราความชุก ในระหว่างวันที่ 1 กันยายน พ.ศ.  2557 ถึง 31 สิงหาคม พ.ศ. 2559 คือ ร้อยละ 4.8 ในช่วงที่ 1 ของการเก็บข้อมูล (1 กันยายน พ.ศ.2557 ถึง 31 กันยายน พ.ศ.2558) มีผู้ป่วยมารับบริการ 1,504 ราย ในจำนวนนี้เป็นผู้ติดเชื้อดื้อยา 34 ราย(ร้อยละ 2.3) ในช่วงที่ 2 (1 กันยายน พ.ศ.2558 ถึง 31 สิงหาคม พ.ศ.2559) มีผู้ป่วยมารับบริการ 1,639 ราย เป็นผู้ติดเชื้อดื้อยา 45 ราย (ร้อยละ 2.8) อัตราการดื้อยาที่เพิ่มขึ้นต่อปีโดยประมาณ คือ ร้อยละ 3 ดังนั้นประมาณการค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นจากค่ายาต้านไวรัสต่อ 100 ประชากรที่ติดเชื้อเอชไอวีคือ 103,479-437,454 บาท สัดส่วนผู้ป่วยที่มีระดับไวรัสน้อยกว่า 1000 copies/ml ในช่วงที่ 1 คือร้อยละ  97.2 และช่วงที่ 2 มีสัดส่วนร้อยละ 97.3 การศึกษาพบการดื้อยา NRTIs ร้อยละ 97.1 และ 84.4 ของผู้ที่ติดเชื้อดื้อยาในสองช่วงเวลาดังกล่าว ตำแหน่งยีนดื้อยาที่พบมากที่สุด คือ M184V ซึ่งทำให้เกิดการดื้อยา lamivudine (3TC), emtricitabine (FTC) และ abacavir (ABC) ตำแหน่งที่พบรองลงมาคือ K65R ซึ่งทำให้เกิดการดื้อยา Tenofovir (TDF)  การศึกษาพบการดื้อยา NNRTIs ร้อยละ 94.1 และ 91.1 ของผู้ที่ติดเชื้อดื้อยาในช่วงเวลาที่ 1 และ 2 ตามลำดับ ตำแน่งที่พบการกลายพันธุ์มากที่สุดคือ K103N และ Y181C ซึ่งก่อให้เกิดการดื้อยา nevirapine (NVP) และ efavirenz (EFV) การศึกษาพบการดื้อยา PIs ร้อยละ 41.2 และ 40.0 ของผู้ที่ติดเชื้อดื้อยาในช่วงเวลาที่ 1 และ 2 ตามลำดับ ตำแหน่งที่พบการกลายพันธุ์มากที่สุดคือ L10F แต่ส่งผลกระทบต่อความไวต่อยาน้อยมากหรือไม่มีเลย ในสองช่วงศึกษาพบการดื้อยากลุ่ม NRTIs และ NNRTIs ร่วมกัน ร้อยละ 51.4 -66.3 ซึ่งส่งผลต่อการดื้อระดับปานกลางถึงมากต่อยาดังต่อไปนี้ 3TC/FTC (ร้อยละ 84.2-94.2), EFV-NVP (ร้อยละ 90.2-96.9), RPV (ร้อยละ 70.8-75.0), และ ETR (ร้อยละ 56.1-58.9) สรุป: การศึกษาความชุกและรูปแบบการดื้อยาต้านไวรัสอย่างต่อเนื่อง รวมถึงการใช้กลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพ เช่น การให้คำปรึกษาเบื้องต้นและการให้ความรู้ก่อนการรักษาเพื่อปรับปรุงและติดตามความร่วมมือในการรักษา จะเพิ่มคุณภาพการดูแลผู้ป่วยและบรรลุตัวชี้วัดด้านการจัดการแพร่ระบาดในอนาคตของโรคเอดส์