ผลของการจัดการปัญหาการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพปลอมปนสเตียรอยด์ในชุมชน ในเขตโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลขุนลาน อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาผลของการแก้ไขปัญหาการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพปลอมปนสเตียรอยด์ (steroid adulterated  health products หรือ SAHP) ในชุมชนที่ตั้งอยู่ในเขตรับผิดชอบของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพสต.) ขุนลาน อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา วิธีการวิจัย: การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการในการจัดการปัญหาการใช้ SAHP ในชุมชน การศึกษาแบ่งเป็น 3 ระยะ ระยะที่ 1 เป็นการสำรวจครัวเรือนในชุมชนก่อนดำเนินการ ระยะที่ 2 เป็นการดำเนินการแก้ไขปัญหา โดยแบ่งเป็นการรักษาผู้ป่วยที่ได้รับผลข้างเคียงจาก SAHP การจัดการแหล่งกระจายยาในชุมชน การสร้างระบบคัดกรองผู้ป่วยที่ได้รับผลข้างเคียงจากสเตียรอยด์โดยบูรณาการกับการเยี่ยมบ้าน การสร้างกระบวนการการค้นหาและตรวจสอบเบื้องต้นเมื่อพบผลิตภัณฑ์ที่เสี่ยงต่อการปลอมปนสเตียรอยด์  การสื่อสารความเสี่ยงโดยอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ระยะที่ 3 เป็นการประเมินผลการดำเนินการแก้ไขปัญหาในชุมชน ผลการศึกษา: หลังการดำเนินงานแก้ไขปัญหา การใช้ SAHP ลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ จาก 12 รายการในช่วงก่อนเริ่มโครงการเป็น 2 รายการ ผู้ป่วยที่มีอาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ SAHP 12 ราย มีอาการแสดงได้แก่  หน้าอูม 10 คน ความดันโลหิตสูง 8 คน ภาวะอ้วน 8 คน มีโหนกที่หลัง 5 คน มีจ้ำเลือดตามตัว 4 คน และมีอาการผิดปกติของทางเดินอาหาร เช่น อาการปวดท้อง แสบท้อง จำนวน 3 คน ผู้ป่วยจำนวน 11 คน สมัครใจเลิกใช้ SAHP โดยให้แพทย์ตรวจอาการก่อนการหยุดยา และอยู่ในการดูแลของพยาบาลประจำ รพ.สต. โดยไม่เกิดภาวะ adrenal crisis  ส่วนอีก 1 รายยังมีการใช้ SAHP แต่ลดปริมาณการใช้ลง  หลังดำเนินงานตามโครงการได้มีการตรวจร่างกายผู้ป่วยอีกครั้ง พบว่า น้ำหนักของผู้ป่วยลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ จากค่าเฉลี่ย 63.75±5.50 กก. เป็น 59.42±6.17 กก. และระดับความดันโลหิตบนของผู้ป่วยลดลงจากก่อนเริ่มโครงการอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ คือจาก 155.50±13.83 มม.ปรอท เป็น 129.17±16.35 มม.ปรอท หลังจากผู้ป่วยหยุดใช้ผลิตภัณฑ์ ผู้ป่วยมีอาการแสดงของภาวะ Cushing ลดลง ไม่พบอาการจุดจ้ำเลือดตามตัว และพบว่าอาการต่าง ๆ ลดลงจากช่วงก่อนเริ่มโครงการ หลังการแทรกแซง ชุมชนมีการตื่นตัวในปัญหาการใช้ SAHP โดยเกิดกระบวนการการเฝ้าระวังยาที่ไม่ปลอดภัยและการคัดกรองผู้ป่วย Cushing โดย อสม. การสร้างมาตรการชุมชนโดยใช้เครือข่ายผู้นำชุมชน วัด และ อสม.ในการตรวจสอบและเฝ้าระวังการจำหน่ายยาโดยใช้รถเร่หรือผู้แทนยา การสื่อสารข้อมูลระหว่างกันอย่างรวดเร็วโดยผ่าน line ทำให้ SAHP ในพื้นที่ลดลง สรุป: การดำเนินงานแก้ไขปัญหาการใช้ SAHP ที่มีประสิทธิภาพ ต้องอาศัยความร่วมมือจากชุมชนอย่างต่อเนื่อง เมื่อชุมชนรับรู้ปัญหาและทราบถึงอันตรายที่เกิดขึ้นกับคนในชุมชนจะสามารถสร้างกระบวนการแก้ไขปัญหาได้อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน