อันตรกิริยาของยาต้านเอชไอวี

บทคัดย่อ

              การติดเชื้อเอชไอวีจำเป็นต้องได้รับการดูแลแบบโรคเรื้อรังที่ต้องกินยาต้านเอชไอวีต่อเนื่องตลอดชีวิต ปัจจุบันการรักษาด้วยยาต้านเอชไอวีมีประสิทธิภาพสูง แต่สิ่งที่ต้องเฝ้าระวังคือการดื้อยา การเกิดอาการไม่พึงประสงค์ในระยะยาว และการเกิดอันตรกิริยา บทความนี้กล่าวถึงอันตรกิริยาที่สำคัญของยาต้านเอชไอวีเพื่อเป็นข้อมูลในการใช้ยาให้ปลอดภัยและเกิดประสิทธิผลต่อไป มีรายงานการเกิดอันตรกิริยาระหว่างยาต้านเอชไอวีกับยาอื่นหรือสมุนไพรเนื่องจากยาต้านเอชไอวีส่วนใหญ่เป็น substrate, ตัวยับยั้ง หรือ ตัวเหนี่ยวนำเอนไซม์ cytochrome P450 (CYP) และ drug transporter เช่น P-glycoprotein (P-gp) ตัวอย่างการเกิดอันตรกิริยาระหว่างยากับยาที่มีความสำคัญ คือ การเกิดภาวะหลอดเลือดหดตัวรุนแรง (ergotism)  ในคนที่ใช้ยาต้านเอชไอวีที่ประกอบด้วย protease inhibitors (PIs) หรือ efavirenz ร่วมกับยาต้านไมเกรนกลุ่ม ergot ซึ่งทำให้มีข้อห้ามใช้ยาดังกล่าวร่วมกัน นอกจากนี้การเกิดอันตรกิริยาอาจเป็นสาเหตุทำให้การรักษาล้มเหลวได้ เช่น การเกิดอันตรกิริยาระหว่างยายับยั้งการหลั่งกรดกลุ่ม proton pump หรือยากลุ่ม H2 - receptor antagonist หรือยาลดกรดร่วมกับยาต้านเอชไอวีที่ต้องการภาวะเป็นกรดในการเดินอาหารเพื่อช่วยในการดูดซึมที่ดี เช่น atazanavir หรือ rilpivirine มีผลลดการดูดซึมยาต้านเอชไอวีซึ่งอาจส่งผลให้เกิดการรักษาล้มเหลวได้ สำหรับอันตรกิริยาระหว่างยาต้านเอชไอวีกับผลิตภัณฑ์สำหรับการรักษาแบบผสมผสานและการรักษาทางเลือกซึ่งได้แก่ สมุนไพรพบว่ามีรายงานจำกัด ตัวอย่างที่มีรายงาน ได้แก่ St.John’s wort ซึ่งใช้บรรเทาอาการซึมเศร้า และเป็นตัวเหนี่ยวนำของเอนไซม์ CYP3A4 ที่ใช้ในการแปรสภาพยาต้านเอชไอวีกลุ่ม non-nucleotide reverse transcriptase และ PIs จึงไม่แนะนำให้ใช้ร่วมกัน จากการที่ไม่พบรายงานอันตรกิริยาของสมุนไพรชนิดอื่น ๆ กับยาต้านเอชไอวี ดังนั้นแพทย์และเภสัชกรควรแนะนำผู้ที่รับประทานยาต้านเอชไอวี ให้หลีกเลี่ยงการใช้สมุนไพรรวมทั้งยาอื่นร่วม ถ้าจำเป็นต้องใช้ร่วมกันและคาดว่าอาจเกิดอันตรกิริยาที่มีความสำคัญทางคลินิก ควรมีการตรวจวัดระดับยาต้านเอชไอวีในเลือด เพื่อป้องกันการรักษาล้มเหลวหรือเกิดอาการไม่พึงประสงค์ที่รุนแรง