ปัจจัยที่มีผลต่อพฤติกรรมการใช้สมุนไพรลดน้ำตาลในเลือดของผู้สูงอายุโรคเบาหวานในชุมชนชนบท: กรณีศึกษาอำเภอบางน้ำเปรี้ยว จังหวัดฉะเชิงเทรา

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาพฤติกรรมการใช้สมุนไพรลดน้ำตาลในเลือดของผู้สูงอายุโรคเบาหวานในพื้นที่อำเภอบางน้ำเปรี้ยว จังหวัดฉะเชิงเทรา และปัจจัยที่มีผลต่อพฤติกรรมดังกล่าว วิธีการ: การศึกษานี้เป็นการวิจัยแบบผสานวิธี โดยระยะที่ 1 เป็นการวิจัยเชิงปริมาณที่ใช้แบบสอบถามเก็บข้อมูลจากผู้สูงอายุโรคเบาหวาน จำนวน 335 คน ตัวแปรที่เก็บได้แก่ ปัจจัยการรับรู้ตามแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพและพฤติกรรมการใช้สมุนไพรลดน้ำตาลในเลือด ระยะที่ 2 เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่ใช้การสัมภาษณ์เชิงลึกด้วยแนวคำถามกึ่งโครงสร้างในผู้ให้ข้อมูลสำคัญที่ใช้สมุนไพรลดน้ำตาลในเลือด จำนวน 20 คน เพื่อทำความเข้าใจพฤติกรรมและการรับรู้เกี่ยวกับการใช้สมุนไพรของผู้ให้ข้อมูล ผลการวิจัย: ตัวอย่างในการวิจัยเชิงปริมาณส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง (ร้อยละ 78.2) อายุเฉลี่ย 66.9 ± 7.4 ปี ใช้สมุนไพรลดน้ำตาลในเลือดร้อยละ 40.3 โดยมากนิยมใช้มะระขี้นก (ร้อยละ 68.15 ของผู้ที่ใช้สมุนไพร) นำมารับประทานสดหรือปรุงเป็นอาหาร (ร้อยละ 45.2) และมักใช้จากการแนะนำบอกต่อจากเพื่อน/คนรู้จัก (ร้อยละ 69.0) การรับรู้ประโยชน์จากการใช้สมุนไพรและปัจจัยกระตุ้นการปฏิบัติเพิ่มโอกาสเกิดพฤติกรรมการใช้สมุนไพรฯ อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ โดยมี odds ratio (OR) เท่ากับ 1.09 (95% CI: 1.03-1.14) และ 1.10 (95% CI: 1.05-1.15)  ตามลำดับ ในขณะที่การรับรู้โอกาสเสี่ยงจากการใช้สมุนไพรลดโอกาสการเกิดพฤติกรรมดังกล่าว โดยมี OR เท่ากับ 0.84 (95% CI: 0.74-0.94) การสัมภาษณ์เชิงลึกพบว่า การใช้สมุนไพรมีความเชื่อมโยงกับความเชื่อส่วนบุคคล อิทธิพลจากคนใกล้ชิดและชุมชมผ่านการบอกเล่าปากต่อปากจากผู้มีประสบการณ์ใช้สมุนไพรและภูมิปัญญาท้องถิ่น อย่างไรก็ดี ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ไม่แจ้งให้แพทย์ทราบว่า ตนเองใช้สมุนไพรลดน้ำตาลในเลือด เนื่องจากกลัวว่าแพทย์จะตำหนิหรือให้หยุดใช้สมุนไพร สรุป: บุคลากรทางการแพทย์ควรสร้างการรับรู้เกี่ยวกับการใช้สมุนไพรที่เหมาะสมและสร้างปฏิสัมพันธ์ที่ดีกับผู้ป่วยเพื่อเฝ้าระวังผลข้างเคียงจากการใช้สมุนไพร และให้คำปรึกษาเกี่ยวกับการใช้สมุนไพรที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุโรคเบาหวานต่อไป