การพัฒนารูปแบบการจัดการปัญหาผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่ปลอดภัยโดยการมี ส่วนร่วมของชุมชนในตำบลบ้านค้อ อำเภอโนนสัง จังหวัดหนองบัวลำภู

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อพัฒนารูปแบบการจัดการปัญหาผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่ปลอดภัยโดยการมีส่วนร่วมของชุมชนในพื้นที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) บ้านค้อ อำเภอโนนสัง จังหวัดหนองบัวลำภู วิธีการ: การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการในผู้เข้าร่วมการประชุมที่คัดเลือกมาแบบเฉพาะเจาะจง คือ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ผู้ป่วย ผู้ดูแลผู้ป่วย ผู้ประกอบการร้านชำ ผู้นำชุมชน เจ้าหน้าที่ รพ.สต. เจ้าหน้าที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และปลัดอำเภอโนนสัง รวม 25 คน การวิจัยใช้กระบวนการประชุมเชิงปฏิบัติการด้วยกระบวนการ A-I-C (appreciation-influence-control) ซึ่งเปิดโอกาสให้บุคคลและผู้แทนของกลุ่มองค์กรต่าง ๆ ในชุมชน ท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาของชุมชน การประเมินใช้แบบสอบถามความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์สุขภาพ ทัศนคติต่อการจัดการปัญหาผลิตภัณฑ์สุขภาพที่ไม่ปลอดภัยในชุมชน การวิเคราะห์ใบงานจากกระบวนการ A-I-C ประกอบด้วย 3 ส่วนคือ 1) การย้อนอดีต ทบทวนปัจจุบัน และวาดฝันอนาคต 2) การจัดลำดับความสำคัญของปัญหา และ 3) การกำหนดวิธีการจัดการปัญหา จากนั้นประเมินความพึงพอใจของผู้เข้าร่วมการประชุมต่อรูปแบบการประชุมเชิงปฏิบัติการด้วยกระบวนการ A-I-C และประเมินความคิดเห็นต่อจัดตั้งศูนย์เฝ้าระวังและเตือนภัยในชุมชน “คุ้มเฮา คุ้มกัน” โดยใช้แบบมาตราส่วนประมาณค่า 5 ระดับ นอกจากนี้ยังประเมินความคิดเห็นต่อรูปแบบการประชุมจากตัวแทนผู้เข้าร่วมกิจกรรม 5 คนที่คัดเลือกโดยผู้วิจัย โดยการสังเกตการณ์และบันทึกลงแบบสอบถามปลายเปิด ผู้วิจัยร่วมกับเจ้าหน้าที่ รพ.สต.บ้านค้อ ติดตามประเมินผลการดำเนินงานในชุมชนภายหลังการประชุม 2 เดือน ผลการวิจัย: ผู้เข้าร่วมการประชุมมีความพึงพอใจสูงสุดต่อทักษะของวิทยากรในการถ่ายทอดความรู้ (ค่าเฉลี่ย 4.4±0.80) และการเปิดโอกาสให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมซักถามหรือร่วมแสดงความคิดเห็น (ค่าเฉลี่ย 4.4±0.63) ประเด็นปัญหาหลักของชุมชน 3 ปัญหา คือ รถเร่ขายยา ยาอันตรายในร้านชำ และการโฆษณาเกินจริงจากสื่อวิทยุและโทรทัศน์ ผู้เข้าร่วมการประชุมได้ร่วมกำหนดร่างแผนงาน/โครงการ/กิจกรรม อุปกรณ์ งบประมาณ และผู้รับผิดชอบ เพื่อจัดการปัญหาผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่ปลอดภัยในชุมชน ผู้เข้าร่วมการประชุมมีความพึงพอใจสูงสุดต่อบทบาทหน้าที่ศูนย์ “คุ้มเฮา คุ้มกัน”  คือ “ตรวจ เตือน ประชาสัมพันธ์ และรับเรื่องร้องเรียน” (ค่าเฉลี่ย 4.36 ± 0.62) ผลการติดตามพบว่า ในชุมชนเกิดเครือข่ายเฝ้าระวังผลิตภัณฑ์สุขภาพไม่ปลอดภัยในชุมชนจากเดิม 1 จุดเพิ่มขึ้นอีก 4 จุด จากการประเมิน พบว่า ผู้ใหญ่บ้าน และ อสม. ทั้ง 4 จุด มีทักษะในการใช้ชุดทดสอบสเตียรอยด์ การบันทึกข้อมูลการตรวจตัวอย่าง ตลอดจนเข้าใจระบบการส่งต่อข้อมูลกรณีผลการตรวจเบื้องต้นเป็นบวก และมีการเฝ้าระวังผลิตภัณฑ์สุขภาพในชุมชน จากผลิตภัณฑ์สุขภาพ 10 ตัวอย่าง ผลตรวจสเตียรอยด์เป็นบวก 3 ตัวอย่างในยาผงจินดามณี ยาลูกกลอนสมุนไพรนานาชนิด และสมุนไพรมังกร (ยาแผนโบราณชนิดแคปซูล) สรุป: กระบวนการ A-I-C ช่วยกระตุ้นการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการปัญหา บูรณาการกับการตั้งศูนย์เฝ้าระวังและเตือนภัยผลิตภัณฑ์สุขภาพในชุมชน “คุ้มเฮา คุ้มกัน” ช่วยให้ผู้ป่วยและคนในชุมชนเข้าถึงการตรวจสอบความปลอดภัยของผลิตภัณฑ์สุขภาพได้อย่างรวดเร็ว การศึกษาทำให้เกิดรูปแบบการจัดการปัญหาโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน ซึ่งช่วยลดปัจจัยเสี่ยงจากการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่ไม่ปลอดภัย