การพัฒนาพื้นที่ต้นแบบปลอดยาปฏิชีวนะ ยาชุด ยาผสมสารสเตียรอยด์ : กรณีเทศบาลตำบลทุ่งหลวง อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อพัฒนาพื้นที่ต้นแบบปลอดยาปฏิชีวนะ ยาชุด และยาผสมสารสเตียรอยด์ในเทศบาลทุ่งหลวง อำเภอคีรีมาศ  จังหวัดสุโขทัย วิธีการ: การศึกษาเชิงปฏิบัติการนี้ทำใน 2 วงรอบ แบ่งเป็น 3 ระยะ คือ ระยะที่ 1 เป็นการสำรวจข้อมูลสภาพปัญหาใน 13 หมู่บ้านเพื่อนำไปวางแผน ระยะที่ 2 มีกิจกรรมประกอบด้วยการวางแผนและแก้ไขปัญหาผ่านประชาคม การสร้างนโยบายสาธารณะที่ตกลงร่วมกัน ผลักดันให้เป็นนโยบายผ่านคณะกรรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิต และบรรจุในธรรมนูญสุขภาพ การออกตรวจของเภสัชกรและเครือข่ายในชุมชน การจัดการแหล่งกระจายยา การสัมภาษณ์เชิงลึกแกนนำเครือข่ายคุ้มครองผู้บริโภคด้านสาธารณสุข (คบส.) จำนวน 45 คน ได้แก่ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) 26 คน แกนนำชุมชน 13 คน ตัวแทนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น  2 คน ตัวแทนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) 2 คน เภสัชกรในระดับโรงพยาบาล 1 คน และระดับจังหวัด 1 คน การวัดความรู้ก่อน-หลังการอบรมในผู้ประกอบการร้านชำ 37 ร้าน ระยะที่ 3 เป็นการประเมินผลการดำเนินงานโดยประชาชน ทั้ง 13 หมู่บ้านหย่อนกล่องแสดงความคิดเห็น และการเขียนชื่อร้านที่มีการจำหน่ายยาที่ไม่เหมาะสม  หมุนเวียนไปทุกหมู่บ้านและทุกเดือน ผลการวิจัย: การสำรวจร้านชำในระยะที่ 1 พบร้านชำที่จำหน่ายยาที่ผิดกฎหมายร้อยละ 75.68 โดยเป็นยาปฏิชีวนะ (ร้อยละ 64.86 ของร้านชำ) ยาชุด (ร้อยละ 21.62 ของร้านชำ) และยาแผนโบราณที่ผสมสารสเตียรอยด์ (ร้อยละ 13.22 ของร้านชำ) ในระยะที่ 2 คะแนนความรู้เฉลี่ยของผู้ประกอบการร้านชำก่อนการอบรม คือ เฉลี่ย 7.32±1.38 หลังการอบรมเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติเป็น 16.00±1.26 (P<0.001) (คะแนนเต็ม 20 คะแนน) หลังการดำเนินงานไม่พบร้านค้าในชุมชนที่จำหน่ายยาปฏิชีวนะ ยาชุด ยาผสมสารสเตียรอยด์เลย จากการเฝ้าระวังโดยเครือข่าย คบส. และ อสม. ตลอดจนการแจ้งเจ้าหน้าที่ รพ.สต. ผ่านเวทีประชุม อสม. หรือกลุ่มไลน์คณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับตำบลทุกเดือน ทำให้ปัญหาดังกล่าวหมดไป สรุป: กลไกการมีส่วนร่วมผ่านรูปแบบคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับหมู่บ้านถึงระดับอำเภอ ช่วยให้ชุมชนตำบลทุ่งหลวง สามารถเป็นชุมชนต้นแบบปลอดยาปฏิชีวนะ ยาชุด ยาผสมสารสเตียรอยด์ได้