การวิเคราะห์เชิงพื้นที่โรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดินในพื้นที่ห่างไกลภายใต้โครงการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามพระราชดำริฯ เขตสุขภาพที่ 8

บทคัดย่อ

หลักการและวัตถุประสงค์ โรคปรสิตเป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญในพื้นที่เขตร้อนและ
กึ่งร้อน มักนำไปสู่การติดเชื้อเรื้อรัง โดยเฉพาะการติดเชื้อหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดินที่มีความเสี่ยงการติดเชื้อจากพฤติกรรมและสภาพแวดล้อม ส่งผลกระทบต่อสุขภาพร่างกายและสติปัญญาของเด็กและเยาวชน การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์การกระจายตัวเชิงพื้นที่ของพยาธิที่ติดต่อผ่านดินในเขตสุขภาพที่ 8 โดยคำนึงถึงปัจจัยทางภูมิศาสตร์และสภาพภูมิอากาศ เพื่อให้เข้าใจการกระจายและความชุกของพยาธิกลุ่มนี้ได้ดียิ่งขึ้น

วิธีการศึกษา: ใช้การศึกษาแบบภาคตัดขวาง (Cross-sectional study) กลุ่มตัวอย่าง คือ นักเรียนที่อยู่ในโรงเรียนห่างไกลภายใต้โครงการตามพระราชดำริฯ เขตสุขภาพที่ 8 ที่ได้รับการตรวจหาโรคหนอนพยาธิด้วยวิธีเทคนิค Kato’s thick smear ระหว่างวันที่ 1 มกราคม 2564 ถึงวันที่ 31 ธันวาคม 2565 จำนวนทั้งหมด 7,962 คน ข้อมูลที่นำใช้วิเคราะห์ถูกจำแนกตาม แบ่งเป็นเขตตำบล รวมถึงปัจจัยทางภูมิศาสตร์ เช่น ความสูงจากระดับน้ำทะเล ความหนาแน่นของประชากร ระยะห่างจากแม่น้ำหรือแหล่งน้ำ และปัจจัยทางสภาพภูมิอากาศ ได้แก่ ปริมาณน้ำฝน อุณหภูมิเฉลี่ย ความชื้นสัมพัทธ์ วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติ Moran's I และ Anselin Local Moran's I: LISA เพื่อหาระบุพื้นที่ที่มีความเสี่ยงสูงต่อการระบาดของโรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดิน

ผลการศึกษา: พบความชุกของโรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดิน ตามโครงการพระราชดำริฯ เขตสุขภาพที่ 8 คือ ร้อยละ 3.0 การวิเคราะห์ด้วย Moran’s I แสดงให้เห็นถึงการเกิดสหสัมพันธ์เชิงพื้นที่อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) บ่งชี้ถึงรูปแบบการกระจายตัวแบบเกาะกลุ่ม (Clustered) พบความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ที่มีนัยสำคัญทางสถิติ ซึ่งแสดงให้เห็นการเกาะกลุ่มในทิศทางเดียวกัน โดยการเกาะกลุ่มนี้มีความสัมพันธ์กับปัจจัยทางภูมิศาสตร์หลายประการ ได้แก่ ความสูงจากระดับน้ำทะเล ระยะห่างจากแม่น้ำหรือแหล่งน้ำ อุณหภูมิเฉลี่ย ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย และความหนาแน่นของประชากร การวิเคราะห์ด้วย LISA ที่ดำเนินการใน 644 ตำบล พบกลุ่มตำบลที่มีการแพร่ระบาดของโรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดิน ซึ่งมีความสัมพันธ์กับตัวแปรต่าง ๆ เช่น ความสูงจากระดับน้ำทะเลใน 227 ตำบล ระยะห่างจากแม่น้ำหรือแหล่งน้ำใน 219 ตำบล และอุณหภูมิเฉลี่ยที่มีอิทธิพลใน 24 ตำบล ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยมีนัยสำคัญใน 21 ตำบล และความหนาแน่นของประชากรเป็นตัวแปรสำคัญใน 165 ตำบล ข้อค้นพบนี้สะท้อนถึงความซับซ้อนของปฏิสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยภูมิศาสตร์ สภาพภูมิอากาศ และประชากรที่มีอิทธิพลต่อการแพร่กระจายของโรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดิน

สรุป: พบความชุกของโรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดินสูงในลักษณะเกาะกลุ่มอยู่ในพื้นที่ที่มีความสูงจากระดับน้ำทะเล ระยะห่างจากพื้นที่แม่น้ำหรือแหล่งน้ำ อุณหภูมิเฉลี่ย ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย และความหนาแน่นประชากร ปัจจัยเหล่านี้มีส่วนส่งเสริมให้เกิดรูปแบบการกระจายของการติดเชื้อ สำหรับการป้องกันและควบคุมโรคหนอนพยาธิที่ติดต่อผ่านดินในพื้นที่ห่างไกลและในระดับภูมิภาค