การออกแบบโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ: กระบวนการวางแผนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม

จักรกฤษณ์ พลราชม; มาสริน ศุกลปักษ์; สุพรรณิการ์ เกียรติธาตรี

ผู้แต่ง

จักรกฤษณ์ พลราชม คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
มาสริน ศุกลปักษ์ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี จังหวัดนนทบุรี คณะพยาบาลศาสตร์
สุพรรณิการ์ เกียรติธาตรี โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านนาหลวง

คำสำคัญ:

กระบวนการวางแผนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม, การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ, การออกแบบโปรแกรม

บทคัดย่อ

บทนำ: การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพที่มีประสิทธิภาพนั้นขึ้นอยู่กับการประยุกต์ใช้หลักฐานของข้อมูลเชิงประจักษ์ร่วมกับทฤษฎีทางพฤติกรรมศาสตร์อย่างเป็นระบบและมีความเป็นตรรกะ

วัตถุประสงค์: เพื่อนำเสนอแนวคิดและการประยุกต์ใช้กระบวนการวางแผนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม (Intervention Mapping: IM) ในการวางแผนการออกแบบโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ

ประเด็นสำคัญ: กระบวนการวางแผนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม (Intervention Mapping: IM) เป็นแบบจำลองเกี่ยวกับหลักตรรกะของการวางแผนและออกแบบโปรแกรม และหลักนิเวศวิทยาในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม โดยอธิบายถึงปัจจัยเชิงสาเหตุของพฤติกรรมทุกระดับ โดยมีการดำเนินการทั้งหมด 6 ขั้นตอน ได้แก่ 1) การประเมินความต้องการจำเป็นหรือการวิเคราะห์ปัญหา 2) การออกแบบตารางสัมพันธ์เพื่อกำหนดวัตถุประสงค์ในการเปลี่ยนแปลงปัจจัยเชิงสาเหตุ 3) การกำหนดทฤษฎี กระบวนการและกลยุทธ์ในการประยุกต์ใช้ 4) การออกแบบโปรแกรม 5) การกำหนดแผนงานการดำเนินการเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน และ 6) การสร้างแผนการประเมินผล กระบวนการวางแผนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมได้ประยุกต์ใช้เพื่อการส่งเสริมสุขภาพและสุขศึกษาในต่างประเทศอย่างหลากหลาย ซึ่งโปรแกรมที่วางแผนและออกแบบด้วยแบบจำลองนั้นเกิดประสิทธิภาพ

สรุป: ดังนั้นนักสุขศึกษาและนักส่งเสริมสุขภาพสามารถใช้แบบจำลองนี้ในการวางแผนและออกแบบโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ เพื่อให้ประชาชนหรือกลุ่มเป้าหมายที่ได้รับโปรแกรมนั้นมีพฤติกรรมสุขภาพที่พึงประสงค์และนำมาสู่การมีสุขภาพที่ดีต่อไป

ข้อเสนอแนะ: แบบจำลองที่นำเสนอสามารถนำไปพัฒนาภายใต้กระบวนการวิจัยให้ประยุกต์ใช้ในการออกแบบโปรแกรมทางการส่งเสริมสุขภาพและสุขศึกษา

References

Thai Health Promotion Foundation. Thai watch 2021: Focus on the Thai health 2021. Bangkok: Thai Health Promotion Foundation; 2020. (in Thai)

Green LW, Kreuter MW. Health promotion and planning: An educational and ecological approach. 3rd ed. Mountian View, CA : Mayfield; 1999.

World Health Organization. Milestones in health promotion statements from global conferences. Geneva : World Health Organization; 2009.

Tansakol S. Theory of behavioral science: Operational guidelines for health education and promotion. Thai Journal of Health Education 2007; 30(105):1-15. (in Thai)

Kok G, Schaalma H, Ruiter RAC, Empelen PV, Brug J. Intervention mapping : A protocol for applying health psychology theory to prevention programmes. J Health Psychol 2004; 9(1):85-98.

Fernandez ME, ten Hoor GA, van Lieshout S, Rodriguez SA, Beidas RS, Parcel G, et al. Implementation mapping : Using intervention mapping to develop implementation strategies. Front Public Health 2019; 7:158. doi: 10.3389/fpubh.2019.00158(2019)

Kwak L, Kremers SPJ, Werkman A, Visscher TLS, van Baak MA, Brug J. The NHF-NRG in balance-project: the application of intervention mapping in the development, implementation and evaluation of weight gain prevention at the worksite. Obes Rev 2006; 8:347-61.

Tripp MK, Herrmann NB, Parcel GS, Chamberlain RM, Gritz ER. Sun protection is fun! a skin cancer prevention program for preschools. J Sch Health 2000; 70:395–401.

Tortelo SR, Markham CM, Parcel GS, Peters RJ, Escobar-Chaves SL, Basen-Engquist K, et al. Using intervention mapping to adapt an effective HIV, sexually transmitted disease, and pregnancy prevention program for high-risk minority youth. Health Promot Pract 2005; 6:286-98.

Fernandez MA, Gonzales A, Tortolero-Luna G, Partida S, Bartholomew LK. Using intervention mapping to develop a breast and cervical cancer screening program for Hispanic farmworkers: Cultivando La Salud. Health Promot Pract 2005; 6:394-404.

Reinaerts E, De Nooijer J, De Vries NK. Using Intervention Mapping for systematic development of two school-based interventions aimed at increasing children’s fruit and vegetable intake. Health Educ Monogr 2008; 108:301-20.

Voogt CV, Poelen EAP, Kleinjan M, Aemmers LACJ, Engels RCME. The development of a web based brief alcohol intervention in reducing heavy drinking among college students: an intervention mapping approach. Health Promot Int 2003; 29(4):669-79

Hadjiconstantinou M, Schreder S, Brough C, Northern A, Stribling B, Khunti K, et al. Using intervention mapping to develop a digital self-management program for people with type 2 Diabetes: Tutorial on MyDESMOND. J Med Internet Re 2020; 22(5):e17316.

Bartholomew LK, Parcel G, Kok GS, Gottlieb N. Intervention mapping: Designing theory- and evidence-based health promotion programs. Mountain View, CA: Mayfield; 2001.

Bartholomew LK, Parcel G, Kok GS, Gottlieb N. Planning health promotion program: An intervention mapping approach. 2nd ed. John Wiley & Sons; 2006.

Green LW, Kreuter MW. Health program planning: An educational and ecological approach. 4th ed. New York: McGraw Hill; 2005.

Guiedthatree S, Ponrachom C. The application of intervention mapping in developing an alcohol consumption behavior modification program among Village Health Volunteer for a Sub-District Health Promoting Hospital. Journal of Safety and Health 2021; 14(2):74-88. (in Thai)