การศึกษาองค์ความรู้ในการใช้สมุนไพรรักษาโรค กรณีศึกษาหมอพื้นบ้านในพื้นที่จังหวัดเชียงราย

บทคัดย่อ

การแพทย์พื้นบ้านล้านนา เป็นภูมิปัญญาการแพทย์ทางภาคเหนือของไทยที่มีบทบาทสำคัญต่อผู้คน มีการสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่นอย่างยาวนาน อย่างไรก็ตามไม่มีการจดบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร จึงอาจทำให้องค์ความรู้บางประการสูญหาย ดังนั้นการวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมองค์ความรู้ทางการแพทย์พื้นบ้านล้านนาของ “หมอยาเมือง” ด้านการใช้ประโยชน์ในการรักษาโรค/กลุ่มอาการ และสำรวจพืชสมุนไพรที่หมอพื้นบ้านใช้ในการรักษาโรคในพื้นที่จังหวัดเชียงราย การศึกษานี้เป็นเชิงคุณภาพ ใช้เครื่องมือเป็นแบบสอบถามแบบกึ่งโครงสร้างสำหรับสัมภาษณ์เชิงลึกหมอพื้นบ้านในจังหวัดเชียงราย 3 ท่าน และนำเสนอข้อมูลเป็นค่าความถี่และวิเคราะห์ทางเนื้อหา ผลการศึกษา พบว่า มีพืชสมุนไพรที่ใช้จำนวน 75 ชนิด จาก 29 วงศ์ ส่วนใหญ่เป็นพืชใบเลี้ยงคู่ พบไม้ล้มลุกมากที่สุด 31 ชนิด รองลงมาเป็นไม้พุ่ม 26 ชนิด และไม้เถา 9 ชนิด ตามลำดับ ส่วนที่ใช้เป็นยาสมุนไพรนิยมใช้ใบมากที่สุด รองลงมาเป็น เหง้า และทั้งต้น ตามลำดับ วิธีการเตรียมยามี 11 รูปแบบ รูปแบบการต้มนิยมใช้มากที่สุดในพืชสมุนไพร 47 ชนิด รสยาที่ใช้มากที่สุดเป็นรสร้อนพบในพืชสมุนไพร 22 ชนิด สรรพคุณ ส่วนใหญ่ใช้รักษาอาการระบบทางเดินอาหาร ระบบทางเดินหายใจ และระบบผิวหนัง ตามลำดับ  ข้อสรุป  หมอพื้นบ้านยังคงเป็นผู้มีบทบาทในการดูแลสุขภาพและการรักษาโรคของประชาชนในชุมชน  ซึ่งควรมีการศึกษาด้านประสิทธิผลและความปลอดภัยของยาสมุนไพรที่ใช้ในการรักษาต่อไป