วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก

ผลของสารสกัดด้วยเอทานอลของกระชายต่อการทำงานของเอนไซม์ CYP3A4, CYP2C9 และ CYP2E1

Nattaporn Polsan — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: กระชาย (fingerroot) เป็นสมุนไพรไทยที่ใช้เป็นอาหารและยาในการแพทย์แผนไทย มีรายงานวิจัยพบว่าสารสกัดด้วยเอทานอล หรือเหล้ากระชายมีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาหลายอย่างที่มีศักยภาพในการพัฒนาเป็นยาหรือผลิตภัณฑ์สมุนไพรเพื่อสุขภาพ รวมทั้งฤทธิ์ต้าน SAR-CoV-2 อย่างไรก็ตามการนำผลิตภัณฑ์ของสารสกัดกระชายมาใช้ในผู้ป่วยที่กินยาแผนปัจจุบันร่วมด้วย อาจเกิดอันตรกิริยาระหว่างยาและสารสกัดสมุนไพร (herb-drug interactions) เนื่องจากสารสกัดสมุนไพรอาจมีผลต่อเอนไซม์ไซโตโครมพี 450 (cytochrome P450) ในการศึกษานี้เพื่อตรวจสอบผลต่อ CYP3A4, CYP2C9 และ CYP2E1 เนื่องจาก CYP3A4 เมทาบอไลซ์ยาในท้องตลาดกว่าร้อยละ 50, CYP2C9 ซึ่งเมทาบอไลซ์ยา warfarin ที่มีดัชนีการรักษา (therapeutic index) แคบ รวมถึง CYP2E1 เมทาบอไลซ์แอลกอฮอล์ที่มีการบริโภคกันอย่างกว้างขวาง คณะผู้วิจัยจึงสนใจศึกษาผลของสารสกัดกระชายและสารสำคัญที่พบในสารสกัดต่อการทำงานของเอนไซม์ CYP3A4, CYP2C9 และ CYP2E1

วิธีการศึกษา: เตรียมสารสกัดเหง้ากระชายด้วยการหมักใน 95% เอทานอล ครั้งละ 72 ชั่วโมง 3 ครั้ง ตรวจวิเคราะห์ชนิดและปริมาณสารสำคัญ คุณภาพทางเคมีของกระชายด้วยเครื่องโครมาโทกราฟีของเหลวประสิทธิภาพสูง (UPLC) และทดสอบผลของสารสกัดกระชายต่อเอนไซม์ CYP3A4, CYP2C9 และ CYP2E1 ด้วยการตรวจวิเคราะห์ปริมาณผลิตภัณฑ์ที่เกิดขึ้นในปฏิกิริยาระหว่างเอนไซม์และสารตั้งต้นด้วยคุณสมบัติการเรืองแสง (fluorescence) คำนวณค่าการยับยั้งของสารสกัดกระชายและสารสำคัญเทียบกับสารควบคุมลบ (negative control) ได้แก่ ตัวทำละลายที่ใช้ในการทดสอบคือ 0.25% DMSO และสารควบคุมบวก (positive CYP inhibitors) ได้แก่ ketoconazole, sulfaphenazole และ tranylcypromine ซึ่งเป็นสารที่ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4, CYP2C9 และ CYP2E1 ตามลำดับ โดยแสดงผลเป็นร้อยละของการยับยั้ง (% inhibition) ค่า IC₅₀ และวิเคราะห์ผลทางสถิติ

ผลการศึกษา: พบสารสำคัญหลักในสารสกัดเอทานอลของกระชาย ได้แก่ pinocembrin และ pinostrobin โดยมีปริมาณสารเท่ากับ 6.0% และ 12.0% w/w ของน้ำหนักสารสกัดแห้ง ตามลำดับ เมื่อคำนวณความเข้มข้นของ pinocembrin และในสารสกัดได้เท่ากับ 11.71 µM และปริมาณ pinostrobin ได้เท่ากับ 22.20 µM เมื่อทดสอบฤทธิ์ของสารสกัดและสารสำคัญ พบว่าสารสกัดมีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 และ CYP2C9 แต่ไม่มีผลต่อเอนไซม์ CYP2E1 จากการทดสอบฤทธิ์ของสารสำคัญในสารสกัดด้วยเอทานอลของกระชายในปริมาณที่พบในสารสกัด พบว่า pinocembrin มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 อย่างมีนัยสำคัญ (p = 0.037) แต่ pinostrobin ไม่มีฤทธิ์ดังกล่าว ขณะที่ทั้ง pinocembrin และ pinostrobin ไม่มีฤทธิ์ยับยั้งทั้งเอนไซม์ CYP2C9 และ CYP2E1

อภิปรายผล: สารสกัดด้วยเอทานอลของกระชายมีผลยับยั้งการทำงานของ CYP3A4 แปรผันตามความเข้มข้น โดยฤทธิ์ยับยั้งนี้ส่วนหนึ่งเนื่องจากฤทธิ์ของสาร pinocembrin แต่ไม่เกี่ยวข้องกับ pinostrobin ขณะที่ฤทธิ์ยับยั้ง CYP2C9 ของสารสกัด น่าจะเนื่องจากสารอื่นที่ไม่ใช่ทั้ง pinocembrin และ pinostrobin ขณะที่ทั้งสารสกัดด้วยเอทานอลของกระชาย pinocembrin และ pinostrobin ไม่มีผลต่อ CYP2E1

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: สารสกัดด้วยเอทานอลของกระชายมีผลยับยั้งการทำงานของ CYP3A4 โดยส่วนหนึ่งเนื่องจากสาร pinocembrin ส่วนการยับยั้งการทำงานของ CYP2C9 ของสารสกัดกระชายไม่ผ่านทั้ง pinocembrin และ pinostrobin ขณะที่สารสกัดกระชายและสารสำคัญทั้งสองชนิดไม่มีผลต่อการทำงานของ CYP2E1 ทั้งนี้ควรศึกษาเพิ่มเติมด้านรูปแบบกลไกการออกฤทธิ์ของเอนไซม์ และการวิจัยทางคลินิก

การประเมินผลโครงการส่งเสริมสุขภาพด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย จังหวัดลำปาง: 3S Anti-Aging

วรรณา ดำเนินสวัสดิ์ — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลการดำเนินงานของโครงการ 3S Anti-Aging (Style-Smile-Smart Lampang Anti-Aging Program) ซึ่งเป็นโครงการส่งเสริมสุขภาพกลุ่มก่อนสูงวัยและผู้สูงอายุด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทยในจังหวัดลำปาง โดยใช้กรอบแนวคิด CIPP Model (Context, Input, Process, Product) เพื่อวิเคราะห์ความเหมาะสมของบริบท ปัจจัยนำเข้า กระบวนการดำเนินงาน และผลผลิตของโครงการ

ระเบียบวิธีศึกษา: การวิจัยใช้วิธีการแบบผสมผสาน (mixed methods) เก็บข้อมูลทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพจากกลุ่มตัวอย่างสองกลุ่ม คือ กลุ่มสหวิชาชีพได้แก่ แพทย์แผนไทย พยาบาลวิชาชีพ นักสาธารณสุข (26 คน) และกลุ่มประชาชนอายุ 55 ปีขึ้นไปที่เข้าร่วมวิจัยที่สหวิชาชีพจัดขึ้น (130 คน) วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติเชิงพรรณนา และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา บูรณาการข้อมูลทั้งสองประเภทภายใต้กรอบแนวคิด CIPP Model

ผลการศึกษา: พบว่า ด้านบริบท โครงการมีความสอดคล้องกับนโยบายและความต้องการในพื้นที่โดยเฉพาะอย่างยิ่งในจังหวัดลำปางซึ่งมีสัดส่วนผู้สูงอายุสูงที่สุดในประเทศ กิจกรรมของโครงการสามารถประยุกต์กับกิจกรรมในชมรมผู้สูงอายุที่มีอยู่เดิมในพื้นที่ได้ ด้านปัจจัยนำเข้า กลุ่มสหวิชาชีพที่ผ่านการอบรมสามารถถ่ายทอดองค์ความรู้ไปสู่ชุมชนได้อย่างมีประสิทธิภาพ ถึงแม้จะมีข้อจำกัดได้แก่ บุคลากรไม่เพียงพอ ภาระงานมาก ปัญหาการประสานงานและงบประมาณ ด้านกระบวนการ หลังจากการอบรม กลุ่มสหวิชาชีพสามารถจัดตั้งศูนย์ชะลอวัยในพื้นที่ได้ครบทั้ง 13 อำเภอ รวม 60 ศูนย์ และจัดกิจกรรม 57 ครั้งในช่วงปีงบประมาณ 2566-2567 มีกลุ่มเป้าหมายร่วมกว่า 5,640 คน กิจกรรมที่ได้รับความนิยม ได้แก่ การออกกำลังกายด้วยตาราง 9 ช่อง การนวดหน้า การออกกำลังกายด้วยยางยืด อาหารสมุนไพร และการใช้สมุนไพรบำรุงผิว ด้านผลผลิตและผลลัพธ์ โครงการสามารถพัฒนาเครือข่ายบริการสุขภาพที่เข้าถึงได้ง่าย ผ่านศูนย์ชะลอวัยที่จัดตั้งขึ้นตามรูปแบบการบูรณาการส่งเสริมสุขภาพด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย ส่งผลให้ผู้เข้าร่วมวิจัยในพื้นที่มีความรู้และความสนใจในการใช้แพทย์แผนไทยในการดูแลสุขภาพเพิ่มขึ้น อย่างไรก็ตาม ยังไม่เห็นผลกระทบที่ชัดเจนต่อจำนวนการรับบริการด้านแพทย์แผนไทยในระบบสุขภาพ

อภิปรายผล: โครงการนี้ใช้กลยุทธ์พัฒนาความรอบรู้ด้านสุขภาพด้านแพทย์แผนไทยในกลุ่มสหวิชาชีพ เพื่อสร้างรูปแบบการดำเนินงานแบบบูรณาการที่ยั่งยืนในการส่งเสริมสุขภาพ ข้อเสนอแนะเพื่อการพัฒนา ได้แก่ การเพิ่มบุคลากรและนำเทคโนโลยีมาช่วยสนับสนุนงาน การจัดสรรงบประมาณและทรัพยากรอย่างเหมาะสม การปรับปรุงสถานที่จัดกิจกรรมให้เหมาะสม การเพิ่มความยืดหยุ่นในตารางเวลา และการพัฒนาการประสานงานระหว่างหน่วยงาน

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: โครงการ 3S Anti-Aging สะท้อนให้เห็นรูปแบบการบูรณาการศาสตร์การแพทย์แผนไทยกับการส่งเสริมสุขภาพแบบองค์รวมเพื่อเตรียมความพร้อมด้านสุขภาพให้แก่ประชาชนก่อนเข้าสู่สูงวัย และวัยสูงอายุที่เป็นรูปแบบการทำงานร่วมกันระหว่างกลุ่มสหวิชาชีพ และเป็นภาพรวมของทั้งจังหวัด ซึ่งสามารถนำไปพัฒนาโครงการขยายผลสู่พื้นที่อื่นได้

ผลการรักษาด้วยตำรับยาแก้ลมแก้เส้นในผู้ป่วยที่มีอาการปวดกล้ามเนื้อหลังส่วนล่าง

ศศิพงค์ ทิพย์รัชดาพร — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: ตำรับยาแก้ลมแก้เส้น อยู่ในตำราเวชศาตร์วัณ์ณณา ตำราแพทย์แบบเก่า เล่ม 5 มีสรรพคุณแก้ลมแก้เส้น แก้เมื่อย แก้เหน็บชา แก้ตีนตายมือตาย เป็นตำรับยาแผนไทยเข้ากัญชา 1 ใน 3 ลำดับแรกที่มีการใช้ในคลินิกกัญชาทางการแพทย์ทั่วประเทศมากที่สุดแต่ยังไม่มีการศึกษาผลการรักษาและอาการไม่พึงประสงค์อย่างเป็นระบบ การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลของการรักษาด้วยตำรับแก้ลมแก้เส้นในผู้ป่วยนอกที่มีอาการปวดกล้ามเนื้อหลังส่วนล่างที่มารับบริการ ณ คลินิกหางกระรอก โรงพยาบาลพระอาจารย์ฝั้น อาจาโร

วิธีการศึกษา: เป็นการวิจัยเชิงสังเกตแบบไปข้างหน้า (prospective observational study) ในผู้ป่วยนอกที่มารับการรักษาอาการปวดกล้ามเนื้อหลังส่วนล่าง จำนวน 60 คน ระหว่างเดือน มิถุนายน 2563 – พฤษภาคม 2564 กลุ่มตัวอย่างได้รับตำรับยาแก้ลมแก้เส้น ขนาดบรรจุซองละ 2 กรัม รับประทานครั้งละ 1 ซองโดยนำผงยาผสมกับน้ำผึ้งรวง/น้ำส้มส้าหรือน้ำต้มสุก วันละ 2 ครั้ง ก่อนอาหาร เช้า–เย็น ติดต่อกัน 4 สัปดาห์ เพื่อติดตามผลการรักษาเพื่อประเมินระดับความเจ็บปวด (Visual Analogue Scale : VAS) อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (adverse event) และความพึงพอใจภาพรวมในการรักษา

ผลการศึกษา: กลุ่มตัวอย่างร้อยละ 93.33 มีอาการปวดกล้ามเนื้อดีขึ้นหลังรับประทานตำรับยาแก้ลมแก้เส้นครบ 1 สัปดาห์ มีคะแนนระดับความเจ็บปวดเฉลี่ยเปรียบเทียบก่อนและหลังรับประทานตำรับยาแก้ลมแก้เส้นครบ 4 สัปดาห์ลดลงจาก 7.57 + 1.24 คะแนน เป็น 3.18 + 1.14 คะแนนตามลำดับ อาการไม่พึงประสงค์ที่พบมากที่สุด 3 อันดับแรกได้แก่ อาการแสบร้อนกลางอก (ร้อยละ 16.67) อาการปากแห้ง คอแห้ง (ร้อยละ 5.00) และอาการเวียนศีรษะ (ร้อยละ 1.67) คะแนนเฉลี่ยความพึงพอใจภาพรวมในการรักษาด้วยตำรับยาแก้ลมแก้เส้น เท่ากับ 4.51 + 0.62 คะแนน

อภิปรายผล: ตำรับยาแก้ลมแก้เส้น สามารถลดระดับความเจ็บปวดของกลุ่มตัวอย่างได้ ทั้งนี้อาจจะเป็นผลมาจากฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของสารสำคัญในสมุนไพรในตำรับที่มีฤทธิ์ลดปวด ต้านการอักเสบ ประกอบกับตำรับยาแก้ลมแก้เส้น มีรสประธานของตำรับคือ ร้อนมาก รสยาทั้งตำรับร้อนมากแต่ออกหอม มีรสเมาเบื่อแทรก จึงสามารถเข้าสุมนาวาตะ กระจายกองลม ให้เคลื่อนที่ได้ดี ให้พัดโลหิตไปเลี้ยงตามอวัยวะต่างๆ ให้ร่างกายอบอุ่นขึ้น

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: การวิจัยที่ได้ชี้ให้เห็นว่าตำรับยาแก้ลมแก้เส้นมารถแก้ไขปัญหาอาการปวดกล้ามเนื้อส่วนล่างของกลุ่มตัวอย่างได้ดี ประเมินจากระดับความเจ็บปวดที่ลดลง รวมไปถึงไม่พบอาการข้างเคียงที่รุนแรงในกลุ่มตัวอย่างที่ใช้ยาอย่างต่อเนื่องเป็นระยะเวลา 1 เดือน

ผลของการกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพรในการรักษาผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อม: การศึกษาเกี่ยวกับผลทางคลินิกและความพึงพอใจของผู้ป่วย

บดินทร์ ชาตะเวที — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: โรคข้อเข่าเสื่อม เป็นความผิดปกติทางสรีรวิทยาและกายวิภาคของกระดูกอ่อนผิวข้อ ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างและกระบวนการอักเสบภายในข้อเข่า โดยความรุนแรงของโรคมีความสัมพันธ์กับระดับความปวดและความสามารถในการใช้งานข้อ ทำให้การเคลื่อนไหวข้อถูกจำกัด ส่งผลกระทบต่อการประกอบกิจวัตรประจำวัน ตามทฤษฎีการแพทย์แผนไทยกล่าวว่า โรคข้อเข่าเสื่อม เกิดจากการติดขัดของลมบริเวณข้อเข่า ส่งผลทำให้มีอาการปวดตึงและนำไปสู่การเสียหน้าที่ของธาตุดินในที่สุด การรักษาทางการแพทย์แผนไทยจึงมุ่งเน้นในการลดการติดขัดของลมในบริเวณข้อ เพื่อลดอาการปวดและปรับปรุงการใช้งานข้อเข่า การศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลทางคลินิกและความพึงพอใจของการรักษาด้วยการกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพรในผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อม

วิธีการศึกษา: การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษากึ่งทดลองทางคลินิก ทำการศึกษาในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม ณ โรงพยาบาลเทพา อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา จำนวน 36 คน ที่ได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์แผนปัจจุบันว่าเป็นโรคข้อเข่าเสื่อม โดยกลุ่มตัวอย่างได้รับการกดจุดเข่า 7 จุด จุดละ 2 นาที รวม 14 นาที ประกอบด้วย จุดสัญญาณ 1, 2, 3 เข่า จุดสัญญาณ 4 ขาด้านนอก จุดเหนือข้อพับด้านใน 2 นิ้ว จุดสัญญาณ 4 ขาด้านใน และ จุดใต้ข้อพับเข่า 2 นิ้ว ร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร 30 นาที ซึ่งเป็นสูตรตำรับของโรงพยาบาลการแพทย์แผนไทย มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ประกอบด้วย ไพล ดองดึง ยาดำ และการบูร จำนวน 1 ครั้งต่อวัน ติดต่อกัน 3 วัน ทำการประเมินผลก่อนและหลังการรักษา โดยการประเมินการเปลี่ยนแปลงช่วงระดับความปวดด้วยมาตรวัดความปวดชนิดตัวเลข ประเมินผลทางคลินิกด้วยแบบประเมินอาการของผู้ป่วยโรคข้อเสื่อม (modified WOMAC) ฉบับภาษาไทย ประกอบด้วยข้อคำถาม 3 ด้าน ได้แก่ ระดับอาการปวด ระดับอาการข้อฝืด และระดับความสามารถในการใช้งานข้อ รวมทั้งประเมินความพึงพอใจหลังการรักษา สำหรับข้อมูลการเปลี่ยนแปลงช่วงระดับความปวด และความพึงพอใจ นำเสนอเป็นความถี่และร้อยละ ส่วนผลประเมินทางคลินิก ทำการวิเคราะห์เปรียบเทียบค่าเฉลี่ยก่อนและหลังการรักษา ด้วยสถิติ paired t-test โดยกำหนดค่าระดับนัยสำคัญที่ 0.05

ผลการศึกษา: หลังการรักษาด้วยการกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร จำนวน 1 ครั้งต่อวัน ติดต่อกัน 3 วัน สามารถเปลี่ยนแปลงช่วงระดับความปวดของผู้ป่วยได้ โดยเปลี่ยนช่วงความปวดจากระดับปานกลางเป็นระดับเล็กน้อย เพิ่มขึ้นร้อยละ 55.56 และจากการเปรียบเทียบผลประเมินทางคลินิกด้วยแบบประเมิน modified WOMAC พบว่า หลังการรักษาผู้ป่วยมีค่าเฉลี่ยของระดับอาการปวด ระดับอาการข้อฝืด และระดับความสามารถในการใช้งานข้อลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) เมื่อเทียบกับก่อนการรักษา รวมทั้งผู้ป่วยมีความพึงพอใจโดยรวมเฉลี่ย 4.47 ± 0.65 โดยผู้ป่วยมีความพึงพอใจในผลการรักษาระดับมากที่สุด ร้อยละ 55.55

อภิปรายผล: การกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร มีผลในการลดความปวด และอาการทางคลินิกของผู้ป่วย โดยการกดจุดเข่าในการศึกษานี้ เป็นจุดที่ใช้รักษาอาการเกี่ยวกับข้อเข่าตามหลักการนวดไทย และมีความสัมพันธ์กับตำแหน่งทางกายวิภาคศาสตร์ จึงมีผลกระตุ้นการทำงานของระบบไหลเวียนของเลือดและลมบริเวณข้อเข่า ทำให้กล้ามเนื้อ ข้อต่อ และเส้นเอ็นบริเวณข้อเข่าเกิดการคลายตัว ส่งผลต่อการปรับปรุงความสามารถในการใช้งานของข้อเข่าได้ อีกทั้งตำรับยาพอกเข่าที่ใช้ในการศึกษา มีส่วนประกอบของไพล ซึ่งมีสารระเหยสำคัญคือ terpinene-4-ol ที่มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ และ camphor เป็นสารระเหยที่พบในการบูร มีคุณสมบัติเป็นสารช่วยเพิ่มการซึมผ่านทางผิวหนังของสารออกฤทธิ์ ซึ่งอาจส่งเสริมให้สารสำคัญในยาพอกเข่าสามารถซึมผ่านและให้ผลในการเปลี่ยนแปลงระดับอาการทางคลินิก ทั้งนี้ผลของการกดจุดและการพอกเข่าอาจมีความสัมพันธ์กับกลไกการลดปวดตามทฤษฎีควบคุมประตูความปวด (gate control theory) โดย สามารถยับยั้งการส่งสัญญาณความปวดจากไขสันหลังไปยังสมอง ทำให้ hypothalamus และ pituitary gland หลั่งสาร β-endorphin ทำให้เกิดการขยายตัวของหลอดเลือดและลดความเจ็บปวดลงได้

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: การกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร จำนวน 1 ครั้งต่อวัน ติดต่อกัน 3 วัน สามารถลดระดับอาการปวด อาการข้อฝืด และเพิ่มความสามารถในการใช้งานของข้อเข่าในผู้ป่วยได้ โดยสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการดูแลผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลโดยวิธีเอชพีแอลซี และข้อกำ หนดทางเคมีฟิสิกส์ของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา

ภูริทัต รัตนสิริ — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: เนื่องจากยังไม่มีข้อกำหนดมาตรฐานในการควบคุมคุณภาพของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา งานวิจัยนี้จึงมุ่งศึกษาคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา โดยจัดทำเอกลักษณ์ทางเคมี ประเมินคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์พัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณสารสำคัญ และทดสอบความใช้ได้ของวิธีวิเคราะห์เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการจัดทำมอโนกราฟในตำรามาตรฐานยาสมุนไพรไทย

วิธีการศึกษา: ใช้ตัวอย่างช่อดอกเพศเมีย 23 ตัวอย่างและใบกัญชา16 ตัวอย่างศึกษาเอกลักษณ์ทางเคมีโดยใช้เตตราไฮโดรแคนนาบินอลและแคนนาบิไดออลเป็นสารมาตรฐานเปรียบเทียบ พร้อมประเมินคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ และพัฒนาวิธีวิเคราะห์เตตราไฮโดรแคนนาบินอลด้วยวิธีเอชพีแอลซีพร้อมตรวจสอบความใช้ได้ของวิธี

ผลการศึกษา: การศึกษาเอกลักษณ์ทางเคมีด้วยวิธีปฏิกิริยาการเกิดสีพบสารในกลุ่มแคนนาบินอยด์และเทอพีนอยด์ส่วนการวิเคราะห์ด้วยทีแอลซีพบสารเตตราไฮโดรแคนนาบินอลและแคนนาบิไดออลการประเมินคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ของช่อดอกเพศเมียกัญชา พบค่าเฉลี่ย ± ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐานของปริมาณความชื้น ปริมาณเถ้ารวม ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรดปริมาณสารสกัดด้วยน้ำ ปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลและปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลเท่ากับร้อยละ 8.00 ± 0.68,12.94 ± 2.03, 1.96 ± 0.96, 18.51 ± 3.33, 17.64 ± 2.59 และ 1.95 ± 1.51 โดยน้ำหนักต่อน้ำหนัก ตามลำดับ ส่วนใบกัญชา มีค่าเท่ากับร้อยละ 7.83 ± 0.74,17.38 ± 3.07, 2.48 ± 1.70, 26.04 ± 2.54, 14.88 ± 3.39 และ 0.39 ± 0.23 โดยน้ำหนักต่อน้ำหนัก ตามลำดับ วิธีที่พัฒนาขึ้นมีความจำเพาะสูงใช้ได้ในช่วงความเข้มข้น 2–10 µg/mL ความสัมพันธ์เชิงเส้นตรง (R²) เท่ากับ 0.9998 ค่าการคืนกลับอยู่ในช่วงร้อยละ 97.71–103.15 ค่าความเที่ยงอยู่ในช่วงร้อยละ 0.08–0.36 ค่าความเข้มข้นน้อยที่สุดที่ตรวจพบได้และความเข้มข้นน้อยที่สุดที่หาปริมาณได้ เท่ากับ 0.08 และ 0.25 µg/mL ตามลำดับ

อภิปรายผล: การศึกษาเอกลักษณ์ทางเคมีของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา พบว่ามีปริมาณสารเตตราไฮโดรแคนนาบินอลและแคนนาบิไดออลแตกต่างกัน โดยพบสารแคนนาบิไดออลเพียงไม่กี่ตัวอย่าง ซึ่งอาจเกิดจากความแตกต่างของสายพันธุ์แหล่งปลูก และอายุการเก็บเกี่ยว ทั้งนี้ในแหล่งปลูกเดียวกัน พบว่าช่อดอกเพศเมียมีปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลมากกว่าใบกัญชา ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลที่ระบุว่าช่อดอกเพศเมียเป็นแหล่งสะสมสารแคนนาบินอยด์หลักของพืชกัญชา การตรวจเอกลักษณ์ทางเคมีด้วยเทคนิคเอชพีแอลซีสามารถแยกสารมาตรฐานได้ 8 ชนิด จากการศึกษาคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์พบว่าสามารถนำไปใช้เป็นแนวทางในการควบคุมคุณภาพของสมุนไพรกัญชา นอกจากนี้การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลในช่อดอกเพศเมียและใบกัญชาด้วยเทคนิคเอชพีแอลซีพบว่าวิธีที่พัฒนาขึ้นมีความจำเพาะสูง มีความสัมพันธ์เชิงเส้นตรงสูง ค่าการคืนกลับและค่าความเที่ยงอยู่ในเกณฑ์ที่ยอมรับได้ตามมาตรฐานการวิเคราะห์ทางเภสัชกรรม และการใช้ระบบเอชพีแอลซีแบบเกรเดียนต์ช่วยลดระยะเวลาในการวิเคราะห์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

สรุป: ข้อกำหนดทางเคมีฟิสิกส์และวิธีวิเคราะห์ที่พัฒนาขึ้นนี้สามารถนำไปใช้จัดทำมาตรฐานของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชาในตำรามาตรฐานยาสมุนไพรเพื่อเป็นมาตรฐานอ้างอิงระดับประเทศ

บทบาทของเบญจกูลในการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม: มุมมองอิทธิพลจากธาตุเจ้าเรือน

จิตรลดา คงคำ — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: เบญจกูลเป็นตำรับยาสมุนไพรไทยที่มีผลการศึกษาแสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพที่ดีในการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม ซึ่งเป็นปัญหาที่พบบ่อย โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ เนื่องจากเบญจกูลได้รับการศึกษาว่ามีฤทธิ์ต้านการอักเสบ แก้ปวด และกระตุ้นระบบหมุนเวียนภายในร่างกายได้เป็นอย่างดี การแพทย์แผนไทยมีแนวคิดว่าโรคภัยไข้เจ็บมักเกี่ยวข้องกับความไม่สมดุลของธาตุเจ้าเรือนทั้งสี่ ได้แก่ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม และธาตุไฟ ซึ่งมีอิทธิพลอย่างมากต่อการแสดงออกของโรคและการตอบสนองต่อการรักษา อย่างไรก็ตามปัจจุบันยังขาดข้อมูลการศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ของธาตุเจ้าเรือนกับและผลลัพธ์การรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบประสิทธิผลของสารสกัดตำรับยาเบญจกูลในการบรรเทาอาการปวดในผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมที่มีธาตุเจ้าเรือนต่างกัน

วิธีการศึกษา: การศึกษานี้เป็นการวิจัยทางคลินิกแบบพหุสถาบัน ดำเนินการในโรงพยาบาล 4 แห่งในประเทศไทย ผู้เข้าร่วมวิจัยเข้าร่วมการศึกษาจำนวน 170 คน มีอายุ 50–80 ปี ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคข้อเข่าเสื่อมระดับ 1–3 ตามเกณฑ์ของโรคข้อเข่าเสื่อม (Kellgren and Lawrence) โดยแพทย์ออร์โทพีดิกส์ มีคะแนนความเจ็บปวด ≥ 3 และค่าดัชนีมวลกาย ≤ 32 kg/m² ผู้เข้าร่วมวิจัยได้รับแคปซูลสารสกัดเบญจกูลขนาด 100 mg วันละ 3 ครั้ง หลังอาหาร เป็นระยะเวลา 28 วัน ร่วมกับยา omeprazole เพื่อป้องกันผลกระทบต่อระบบทางเดินอาหาร สารสกัดเบญจกูลเตรียมโดยอ้างอิงตามบัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพร ประกอบด้วย ดีปลี ช้าพลู สะค้าน เจตมูลเพลิงแดง และขิงในสัดส่วนที่เท่ากัน สกัดโดยการหมักด้วยเอทธานอล 95% และผ่านการควบคุมคุณภาพของยาแคปซูลตามเกณ์มาตรฐานในรูปแคปซูลขนาด 500 mg มีสารสกัด 100 g/capsule ประเมินอาการปวดด้วย Visual Analogue Scale (VAS), the 40m Fast-Paced Walk Test (40mFPWT), the Timed Up and Go Test (TUG), แบบประเมิน the Knee Injury and Osteoarthritis Outcome Score (KOOS) มีการประเมินผลภาพรวม รวมถึงการติดตามความปลอดภัยจากค่าการทำงานของตับ และไต ในการวิเคราะห์ผลการศึกษาผู้เข้าร่วมวิจัยจะถูกแบ่งเป็น 4 กลุ่มธาตุเจ้าเรือนตามวันเกิด การวิเคราะห์ใช้สถิติเชิงพรรณนาในข้อมูลพื้นฐานของผู้เข้าร่วมวิจัย ใช้การทดสอบไคสแควร์วิเคราะห์ข้อมูลนามบัญญัติ การเปรียบเทียบระหว่างกลุ่มใช้ one-way ANOVA สำหรับข้อมูลที่มีการแจกแจงปกติ และการเปรียบเทียบภายในกลุ่มใช้สถิติ pair samples t-tests ค่านัยสำคัญทางสถิติกำหนดที่ p < 0.05

ผลการศึกษา: จากผู้เข้าร่วมวิจัย 151 คนที่เข้าร่วมจนเสร็จสิ้นการศึกษา พบว่า 23.8% อยู่ในกลุ่มธาตุไฟ, 33.8% ในกลุ่มธาตุลม, และ 21.2% ในกลุ่มธาตุน้ำและธาตุดินตามลำดับ หลังจากได้รับแคปซูลสารสกัดเบญจกูล 28 วัน ร่วมกับยา omeprazole พบว่าคะแนน VAS ลดลงอย่างมีนัยสำคัญในทุกกลุ่ม (p < 0.001) ผลทดสอบ 40mFPWT พบมีค่าดีขึ้นเล็กน้อย และมีเพียงธาตุดินพบการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ (p < 0.001) เวลาในการทดสอบ TUG ลดลงอย่างมีนัยสำคัญในกลุ่มธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุดิน (p < 0.001) และกลุ่มธาตุน้ำ (p < 0.05) คะแนน KOOS แสดงผลที่ดีขึ้นในหลายมิติ โดยกลุ่มธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุน้ำ พบมีการเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้นในทุกพารามิเตอร์ (p < 0.05) ในขณะที่กลุ่มธาตุดินแสดงผลที่ดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญเฉพาะในกิจกรรมชีวิตประจำวัน กีฬา/นันทนาการ และคุณภาพชีวิต (p < 0.05) ประสิทธิผลโดยรวมเมื่อพิจารณาจากทุกพารามิเตอร์ที่พบว่าดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ คือ 87.5% ในกลุ่มธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุน้ำ และ 75% ในกลุ่มธาตุดิน โดยธาตุลมแสดงประสิทธิผลในการรักษาสูงที่สุด เมื่อสิ้นสุดการศึกษา 43.0% ของประเมินว่าการรักษาดีขึ้นปานกลาง โดยกลุ่มธาตุน้ำมีคะแนนเฉลี่ยสูงสุด (2.69/4) ตามด้วยกลุ่มธาตุลม (2.31/4) รวมทั้งการใช้เบญจกูลไม่พบผลข้างเคียงต่อการทำงานของตับหรือไตในทุกกลุ่มธาตุเจ้าเรือน

อภิปรายผล: ผู้เข้าร่วมวิจัยส่วนใหญ่อยู่ในกลุ่มธาตุลม ตามด้วยธาตุไฟ ซึ่งสอดคล้องกับมุมมองการแพทย์แผนไทยที่เชื่อมโยงโรคข้อเข่าเสื่อม (ลมจับโปงแห้งเข่า) กับความไม่สมดุลของธาตุลม ฤทธิ์ร้อนของเบญจกุลช่วยขับลม กระตุ้นธาตุไฟ ปรับปรุงการไหลเวียนโลหิต และฟื้นฟูสมดุลของธาตุ ส่งผลให้ลดอาการปวด การอักเสบ และปรับปรุงการทำงานของข้อ กลไกดังกล่าวได้รับการยืนยันจากงานวิจัยที่ผ่านมา โดยเกี่ยวข้องกับกลไกกระตุ้นตัวรับความร้อนซึ่งช่วยลดความไวของเส้นทางความเจ็บปวด พร้อมกับตอบสนองของการอักเสบ ซึ่งแสดงประสิทธิผลที่ดีโดยเฉพาะในผู้ที่อยู่ในกลุ่มธาตุลม ผลการศึกษาแสดงถึงประสิทธิภาพในการรักษาโรค ทำให้อาการปวดลดลงอย่างมีนัยสำคัญ รวมถึงช่วยเพิ่มความสามารถในการเคลื่อนไหว และลดการอักเสบ ทำให้ข้อเข่ามีความมั่นคงขึ้นจากผลการทดสอบ TUG ซึ่งเป็นการทดสอบการทรงตัวและความเสี่ยงต่อการล้ม และคะแนน KOOS ซึ่งเกิดจากสารต้านการอักเสบในเบญจกุล ได้แก่ piperine, 6-gingerol, 6-shogaol และ plumbagin ฤทธิ์ร้อนของสารสกัดเบญจกูลช่วยเพิ่มการทำงานในการเคลื่อนของธาตุลมในโรคข้อเข่าเสื่อม ช่วยลดความเจ็บปวดและเพิ่มการทำงานของข้อเข่า ในขณะที่กลุ่มธาตุดินแสดงการตอบสนองต่อการรักษาน้อยกว่าธาตุอื่น อาจเนื่องมาจากมีดัชนีมวลกายสูงกว่ากลุ่มอื่น ซึ่งสอดคล้องกับทฤษฎีแพทย์แผนไทยที่ระบุว่าผู้มีธาตุเจ้าเรือนดินมักมีร่างกายสูงใหญ่ กระดูกใหญ่ และน้ำหนักมาก ซึ่งเป็นปัจจัยหนึ่งของโรคข้อเข่าเสื่อม จากการศึกษาครั้งนี้แคปซูลสารสกัดเบญจกูลมีผลต่อการรักษาได้ดี มีความปลอดภัย ไม่มีผลข้างเคียงต่อการทำงานของตับหรือไต

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: แคปซูลสารสกัดเบญจกูล (100 mg วันละ 3 ครั้ง หลังอาหาร ร่วมกับยา omeprazole) สามารถลดอาการปวด และมีความปลอดภัยในการใช้เป็นทางเลือกในการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม แม้จะไม่พบความแตกต่างของประสิทธิผลระหว่างกลุ่มธาตุเจ้าเรือนทั้ง 4 กลุ่มทางสถิติ แต่กลุ่มธาตุลมและธาตุน้ำก็แสดงผลลัพธ์ที่ดีกว่ากลุ่มธาตุดินเล็กน้อย ประสิทธิผลที่ดีขึ้นของผลการรักษาอาจเป็นข้อมูลประกอบในการพิจารณาใช้ตำรับยาสมุนไพรฤทธิ์ร้อนในการลดอาการปวดที่มีทฤษฏีของการเกิดโรคจากธาตุลมทางการแพทย์แผนไทยได้ การควบคุมน้ำหนักและการทำท่ากายบริหารซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม อาจช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการรักษาได้ ทั้งนี้ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมในกลุ่มตัวอย่างที่ใหญ่ขึ้น และมีการเปรียบเทียบกับกลุ่มควบคุมที่เป็นยามาตรฐาน

ประสิทธิผลของการนวดราชสำนักร่วมกับการประคบสมุนไพรต่อระดับความเจ็บปวดและองศาการเคลื่อนไหวของข้อในผู้ป่วยโรคหัวไหล่ติด

ปฏิคม พาสว่าง — 2025-08-31

บทนำและวัตถุประสงค์: โรคข้อไหล่ติดเกิดจากเยื่อบุข้ออักเสบเรื้อรังและหนาตัวขึ้นภายในปลอกหุ้มข้อทำให้ช่องข้อต่อแคบลงจนเกิดการจำกัดการเคลื่อนไหวเนื่องจากภาวะข้อไหล่ยึดติด มีชื่อเรียกทางหัตถเวชกรรมไทยว่า “โรคหัวไหล่ติด” แบ่งเป็น 2 ชนิด คือ หัวไหล่ติดเฉียบพลันและหัวไหล่ติดเรื้อรัง งานวิจัยในอดีตได้รายงานประสิทธิผลของการนวดราชสำนักร่วมกับการประคบสมุนไพรในการลดระดับอาการปวด และเพิ่มการเคลื่อนไหวของคอและข้อเข่าอย่างมีนัยสำคัญ ขณะที่การรายงานประสิทธิผลในกลุ่มผู้ป่วยโรคหัวไหล่ติดยังมีจำนวนจำกัด งานวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์ในการศึกษาประสิทธิผลของการนวดราชสำนักร่วมกับการประคบสมุนไพร โดยเป็นการศึกษาแบบกึ่งทดลองเบื้องต้น ในผู้ป่วยโรคหัวไหล่ติดเรื้อรังกลุ่มเดียว วัดผลก่อนและหลังการทดลอง โดยได้รับอนุมัติจากคณะกรรมการจริยธรรมการวิจัยในมนุษย์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม (เลขที่ 319-317/2566)

วิธีการศึกษา: เพื่อศึกษาประสิทธิผลของการนวดราชสำนักร่วมกับการประคบสมุนไพรต่อระดับความเจ็บปวดและองศาการเคลื่อนไหวของหัวไหล่ทุกทิศทาง (ท่ายกแขนขึ้นไปด้านหน้า ท่ายกแขนขึ้นไปด้านหลัง ท่ากางแขน ท่าหุบแขน ท่าหมุนหัวไหล่เข้า และท่าหมุนหัวไหล่ออก) ในผู้เข้าร่วมวิจัยโรคหัวไหล่ติดเรื้อรังจำนวน 30 คน ได้รับการรักษา 8 ครั้ง (สัปดาห์ละ 2 ครั้ง) ติดต่อกัน 4 สัปดาห์ ประเมินผลก่อนการรักษา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4 และติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6 วิเคราะห์ผลทางสถิติด้วย paired samples t-test

ผลการศึกษา: ผู้เข้าร่วมวิจัยส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง อายุระหว่าง 50-69 ปี เป็นโรคหัวไหล่ติดข้างขวามากที่สุด ทั้งนี้ค่าเฉลี่ยระดับความเจ็บปวดของหัวไหล่ลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.05) โดยก่อนการรักษา: X̄ = 4.47 ± 0.33 หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 2.61 ± 0.45 ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 2.40 ± 0.44 ขณะที่ค่าเฉลี่ยองศาการเคลื่อนไหวของหัวไหล่เพิ่มขึ้นทุกทิศทางอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.05) โดยพบว่า ท่ายกแขนขึ้นไปด้านหน้า ก่อนการรักษา: X̄ = 105.83 ± 6.24 องศา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 119.50 ± 5.55 องศา ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 121.2 ± 6.88 องศา ท่ายกแขนขึ้นไปด้านหลัง ก่อนการรักษา: X̄ = 29.30 ± 5.56 องศา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 39.70 ± 5.01 องศา ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 41.20 ± 3.66 องศา ท่ากางแขน ก่อนการรักษา: X̄ = 80.06 ± 5.49 องศา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 93.63 ± 5.36 องศา ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 92.90 ± 6.09 องศา ท่าหุบแขน ก่อนการรักษา: X̄ = 15.64 ± 4.12 องศา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 24.11 ± 5.26 องศา ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 23.77 ± 4.96 องศา ท่าหมุนหัวไหล่เข้า ก่อนการรักษา: X̄ = 29.30 ± 4.92 องศา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 37.73 ± 4.78 องศา ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 37.10 ± 4.42 องศา และท่าหมุนหัวไหล่ออก ก่อนการรักษา: X̄ = 27.36 ± 5.05 องศา หลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 4: X̄ = 37.16 ± 5.68 องศา ติดตามผลหลังการรักษาในสัปดาห์ที่ 6: X̄ = 36.20 ± 5.55 องศา

อภิปรายผล: การนวดราชสำนักร่วมกับการประคบสมุนไพรเป็นทางเลือกหนึ่งของการรักษาโรคทางระบบกล้ามเนื้อและโครงสร้างที่ได้รับการยอมรับอย่างแพร่หลายในประเทศไทย มีประสิทธิผลในการเพิ่มการไหลเวียนเลือดและน้ำเหลืองและเพิ่มการผ่อนคลาย ลดความตึงตัวของเนื้อเยื่อ ลดระดับความเจ็บปวด ลดการอักเสบเรื้อรังของหัวไหล่และเพิ่มองศาการเคลื่อนไหวของหัวไหล่ได้ทุกทิศทางเมื่อได้รับการรักษาต่อเนื่อง 8 ครั้ง (สัปดาห์ละ 2 ครั้ง) จำนวน 4 สัปดาห์

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: การนวดร่วมกับการประคบสมุนไพรมีประสิทธิผลในการลดระดับความเจ็บปวดและเพิ่มองศาการเคลื่อนไหวของหัวไหล่ทุกทิศทาง ในการศึกษาครั้งต่อไปควรศึกษาเปรียบเทียบระหว่างการนวดร่วมกับการประคบสมุนไพรกับการรักษาตามแนวทางมาตรฐานของการแพทย์แผนปัจจุบัน และเพิ่มจำนวนผู้เข้าร่วมวิจัยให้มากขึ้น

ภูมิปัญญา “โต๊ะบิแด” ในการดูแลสุขภาพอนามัยการเจริญพันธุ์ในหญิงจังหวัดชายแดนภาคใต้ ประเทศไทย

อรชุดา ชัยธรรม — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: พื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้มีภูมิปัญญาในการดูแลหญิงตั้งครรภ์และหญิงหลังคลอดของหมอพื้นบ้านที่มีชื่อเรียกตามภาษามลายูถิ่นว่า “โต๊ะบีแด” ที่มีความชำนาญในการดูแลหญิงตั้งครรภ์ ตั้งแต่เริ่มตั้งครรภ์ถึงหลังคลอด การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิปัญญาของโต๊ะบิแดในการดูแลสุขภาพอนามัยการเจริญพันธุ์ของหญิงในจังหวัดปัตตานี รวบรวมเป็นข้อมูลในการต่อยอดงานสาธารณสุขการดูแลสุขภาพของประชาชนต่อไป

ระเบียบวิธีศึกษา: การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (qualitative research) ศึกษาภูมิปัญญา ของโต๊ะบิแดในจังหวัดปัตตานี จำนวน 17 คน โดยใช้วิธีการสัมภาษณ์เชิงลึก มีเครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย แบบบันทึกการสัมภาษณ์ ข้อมูลที่ได้จะมีการทวนสอบจากผู้ให้ข้อมูลและนำมาวิเคราะห์ด้วยวิธีการวิเคราะห์แก่นสาระ (thematic analysis) ระยะเวลาในการดำเนินการศึกษา ตั้งแต่เดือนตุลาคม 2566 - มีนาคม 2567

ผลการศึกษา: พบว่า มีโต๊ะบิแดในจังหวัดปัตตานีทั้งหมด 17 คน ทุกคนรับการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ จากการสัมภาษณ์ แบ่งเป็น 5 ประเด็น คือ (1) การสืบทอดภูมิปัญญาของโต๊ะบิแด วิธีการเรียนรู้มีทั้งการศึกษาจากตำรา และสิ่งเหนือธรรมชาติ (2) การรักษาภาวะมีบุตรยาก ศาสตร์ของโต๊ะบิแดถือว่าเป็นอีกหนึ่งหนทางที่ช่วยในการรักษาภาวะการมีบุตรยาก (3) การดูแลสุขภาพหญิงตั้งครรภ์ มุสลิมมีความเชื่อเรื่องการฝากครรภ์กับโต๊ะบิแดโดยเฉพาะในครอบครัวที่มีผู้ใหญ่ เช่น ย่า ยาย แม่ (4) การดูแลสุขภาพหญิงหลังคลอด การอยู่ไฟโดยโต๊ะบิแดใช้เวลา 15–30 วัน เริ่มตั้งแต่หลังจากคลอด 3 วัน หรือเมื่อแผลหายดี และ (5) การมีส่วนร่วมในระบบสาธารณสุขของโต๊ะบิแด บางโรงพยาบาลมีการให้โต๊ะบิแดเข้าไปร่วมดูแลหญิงตั้งครรภ์ และหลังคลอด สามารถลดปัญหาการไม่มาโรงพยาบาลของบางกลุ่มได้ ผลการศึกษานำไปสู่การต่อยอดพัฒนาแนวทางการบูรณาการร่วมระหว่างการแพทย์พื้นบ้านและระบบสุขภาพสาธารณสุขต่อไป

อภิปรายผล โต๊ะบิแดในจังหวัดปัตตานีมีการสืบทอดองค์ความรู้มาจากบรรพบุรุษ ด้านการดูแลรักษาแบ่งได้เป็น การเตรียมตั้งครรภ์ ตั้งครรภ์ และหลังคลอด จะเห็นได้ว่าไม่มีการดูแลระยะคลอด เนื่องจากปัจจุบันมีการรณรงค์ให้คลอดในโรงพยาบาลเพื่อความปลอดภัยของมารดาและบุตร นอกจากนี้การบูรณาการร่วมกับโต๊ะบิแดของหน่วยบริการสามารถลดปัญหา และทำให้ประชาชนเข้าถึงบริการหลักของโรงพยาบาลเพื่อป้องกันความเสี่ยงจากการไม่ฝากครรภ์ในโรงพยาบาลได้

ข้อสรุป ในปัจจุบันโต๊ะบิแดในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ยังคงมีบทบาทในการดูแลสุขภาพอนามัยเจริญพันธุ์ของหญิงในพื้นที่ การศึกษานี้เป็นการรวบรวมและสรุปภูมิปัญญาที่ยังคงมีการใช้สืบทอดกันมาของโต๊ะบิแด สามารถนำข้อมูลนี้ไปต่อยอดเพื่อพัฒนาแนวทางในการบูรณการร่วมกับงานสาธารณสุขในพื้นที่เพื่อประโยชน์ของประชาชนต่อไป

ประสิทธิผลและความปลอดภัยของยาแก้ลมแก้เส้นในการลดอาการปวดกล้ามเนื้อหลังส่วนบนเปรียบเทียบกับยาหลอก: การทดลองแบบสุ่มชนิดมีกลุ่มควบคุมแบบปกปิดสองทาง

ปิยทัศน์ ใจเย็น — 2025-08-29

บทนำและวัตถุประสงค์: ปัจจุบันจำนวนผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้อและกระดูกมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะวัยทำงาน เนื่องจากใช้งานกล้ามเนื้อหนักเกินไปและมีอิริยาบถที่ไม่เหมาะสม ส่งผลให้ค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลด้วยยาแผนปัจจุบันสูงขึ้นมาก ในปี พ.ศ. 2563 โดยประเทศไทยนำเข้ายากลุ่มนี้ประมาณ 7,070 ล้านบาทต่อปี ในขณะจากอาการเจ็บป่วยดังกล่าวประชาชนกลุ่มวัยทำงานเริ่มให้ความสนใจด้านการแพทย์แผนไทยและการใช้สมุนไพรมากขึ้น อย่างไรก็ดีการใช้ยาสมุนไพรยังไม่เป็นที่ยอมรับในวงกว้าง เนื่องจากขาดหลักฐานทางวิชาการที่สนับสนุนอย่างเพียงพอ กระทรวงสาธารณสุขจึงกำหนดนโยบายส่งเสริมการใช้ยาสมุนไพรและยาแผนไทย โดยเพิ่มยาสมุนไพรในบัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพร 97 รายการในปี พ.ศ. 2566 เพื่อสนับสนุนการรักษาทางเลือก และลดการนำเข้ายาแผนปัจจุบัน ประกอบกับนโยบายการใช้กัญชาเพื่อการแพทย์ของกระทรวงสาธารณสุข ได้มีการคัดเลือกตำรับยาแผนไทยที่มีกัญชาปรุงผสม มาใช้นำร่องในระบบบริการสุขภาพ อย่างไรก็ตามงานวิจัยเกี่ยวกับกัญชาในทางการแพทย์ยังมีจำนวนจำกัด จากข้อมูลเบื้องต้นพบว่าตำรับยาแก้ลมแก้เส้น ประกอบด้วยสมุนไพร 7 ชนิด ได้แก่ เทียนขาว เทียนดำ เทียนข้าวเปลือก ขิง เจตมูลเพลิง ใบกัญชา และพริกไทย ผู้วิจัยเห็นว่าเป็นตำรับที่มีความเป็นไปได้สูงในการบรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อ อีกทั้งยังได้รับการบรรจุในบัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพร จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิผลและความปลอดภัยของยาแก้ลมแก้เส้นกับยาหลอก เพื่อสนับสนุนการใช้ทางการแพทย์ต่อไป

วิธีการศึกษา: การวิจัยนี้เป็นการทดลองแบบสุ่มชนิดมีกลุ่มควบคุมแบบปกปิดสองทาง (double-blind randomized controlled trial) ในกลุ่มผู้ที่มีอาการปวดกล้ามเนื้อหลังส่วนบนตั้งแต่ 2-30 วัน มีผู้เข้าร่วมวิจัย 60 คน แบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มละ 30 คน โดยใช้วิธีการสุ่มอย่างง่ายด้วยคอมพิวเตอร์ กลุ่มทดลองได้รับยาแก้ลมแก้เส้น (ยาบรรจุแคปซูลสมุนไพร 7 ชนิด ได้แก่ เทียนขาว เทียนดำ เทียนข้าวเปลือก ขิง เจตมูลเพลิง ใบกัญชา และพริกไทย) ส่วนกลุ่มควบคุมได้รับยาหลอกที่มีลักษณะภายนอกเหมือนกัน รับประทานวันละ 4 แคปซูล แบ่งเป็น เช้า-เย็น ครั้งละ 2 แคปซูล เป็นเวลา 7 วัน จากนั้น ประเมินประสิทธิผลโดยวัดระดับความปวดด้วย NRS (numerical rating scale) องศาการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อบ่าและต้นคอด้วยเครื่องมือ CROM (cervical range of motion) และความทนต่อแรงกดเจ็บของกล้ามเนื้อด้วยเครื่องมือ algometer ติดตามอาการในวันที่ 3 และ 7 พร้อมตรวจเลือดเพื่อประเมินความปลอดภัย โดยวิเคราะห์ค่าความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด การทำงานของไตและตับ การวิเคราะห์ข้อมูลใช้สถิติเชิงพรรณนา และสถิติทดสอบความแตกต่างระหว่างกลุ่ม ได้แก่ Independent t-test, Mann–Whitney U, Paired t-test และ Wilcoxon Signed Rank Test ตามความเหมาะสมของการแจกแจงข้อมูล โดยกำหนดระดับนัยสำคัญทางสถิติที่ p < 0.05

ผลการศึกษา: ผู้เข้าร่วมวิจัยทั้งหมด 60 คน ไม่มีผู้ถอนตัวจากการศึกษาและผู้เข้าร่วมทุกคนรับประทานยาครบตามเกณฑ์มากกว่าร้อยละ 80 พื้นฐานข้อมูลประชากรทั้งสองกลุ่ม เช่น เพศ อายุ น้ำหนัก ส่วนสูง ความดันโลหิต ระยะเวลาปวดกล้ามเนื้อ และอิริยาบถการทำงาน ไม่มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p > 0.05) จากการศึกษาในด้านประสิทธิผล พบว่า กลุ่มที่ได้รับยาแก้ลมแก้เส้นมีระดับอาการปวดกล้ามเนื้อที่วัดด้วย NRS (numerical rating scale) ลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) ทั้งในวันที่ 3 และวันที่ 7 เมื่อเทียบกับกลุ่มยาหลอก โดยเฉลี่ยลดลงจาก 5.70 เป็น 1.86 คะแนน ขณะที่กลุ่มยาหลอกลดลงจาก 5.33 เป็น 4.10 คะแนน ด้านองศาการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อบ่าและต้นคอ กลุ่มที่ได้รับยาแก้ลมแก้เส้นมีการเพิ่มขึ้นขององศาอย่างมีนัยสำคัญ (p < 0.001) เฉลี่ยเพิ่มขึ้น 8-14 องศา ในขณะที่กลุ่มควบคุมเพิ่มขึ้นน้อยกว่าอย่างมีนัยสำคัญ ส่วนระดับความทนต่อแรงกดเจ็บ ทั้งสองกลุ่มมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น แต่กลุ่มที่ได้รับยาแก้ลมแก้เส้นมีค่าเฉลี่ยเพิ่มขึ้นทุกจุด แม้ความแตกต่างเมื่อเทียบระหว่างกลุ่มจะไม่ถึงระดับนัยสำคัญทางสถิติ ผลการประเมินภาพรวมการรักษา พบว่า กลุ่มที่ได้รับยาแก้ลมแก้เส้นร้อยละ 46.7 มีอาการดีขึ้นมาก และร้อยละ 6.7 มีอาการหายดี เทียบกับกลุ่มควบคุมที่มีเพียงร้อยละ 3.3 รายงานว่าอาการดีขึ้นมาก และไม่มีผู้ใดที่อาการหายดี ซึ่งมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ (p < 0.001) ด้านความปลอดภัย พบว่า ทั้งสองกลุ่มอยู่ในเกณฑ์ปกติ ค่าความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด การทำงานของไตและตับแตกต่างกันอย่างไม่มีนัยสำคัญทางสถิติในทั้งสองกลุ่ม (p > 0.05) พบอาการไม่พึงประสงค์เล็กน้อยในกลุ่มยาแก้ลมแก้เส้น เช่น ปากแห้ง คอแห้ง และง่วงซึม ในส่วนของค่าความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด การทำงานของไตและตับแตกต่างกันอย่างไม่มีนัยสำคัญทางสถิติในทั้งสองกลุ่ม (p > 0.05)

อภิปรายผล: ยาแก้ลมแก้เส้น สามารถใช้บรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อและตึงของเส้นเอ็น เพิ่มองศาการเคลื่อนไหว และเพิ่มความทดต่อแรงกดเจ็บได้ดีกว่ายาหลอกได้อย่างมีประสิทธิผล ตั้งแต่วันที่ 3 ของการรักษา และยังสอดคล้องกับค่ามาตรฐานองศาการเคลื่อนไหวของคอและไหล่ในประชากรทั่วไป ข้อมูลนี้ชี้ให้เห็นว่าแม้อาการปวดกล้ามเนื้ออาจหายเองได้ แต่การใช้ตำรับสมุนไพรช่วยเร่งการฟื้นตัวได้ดีกว่าอย่างมีนัยสำคัญ ผลการวิจัยนี้ชี้ให้เห็นว่าแม้อาการปวดกล้ามเนื้ออาจหายเองได้ แต่การใช้ยาแก้ลมแก้เส้นจะช่วยเร่งการฟื้นตัวได้ดีกว่าอย่างมีนัยสำคัญ เนื่องจากฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของสมุนไพรในตำรับโดยเฉพาะพริกไทยซึ่งมี piperine มีฤทธิ์ลดการอักเสบ ผ่านการยับยั้งเอนไซม์ COX-2 ลด cytokines และสารสื่อประสาทที่เกี่ยวข้องกับการส่งสัญญาณปวด รวมถึง cannabinoids ได้แก่ THC (Tetrahydrocannabinol) และ CBD (Cannabidiol) จากใบกัญชาที่ช่วยลดความไวต่อการเจ็บปวดผ่านการทำงานของ CB1 และ CB2 receptors ส่งผลให้การเคลื่อนไหวและความทนต่อแรงกดเจ็บของกล้ามเนื้อดีขึ้น สอดคล้องกับแนวคิดการแพทย์แผนไทยที่อธิบายว่าอาการปวดกล้ามเนื้อเกิดจากความไม่สมดุลของธาตุ โดยเฉพาะธาตุลมและธาตุไฟ การใช้ยารสร้อนจึงช่วยปรับสมดุลธาตุ บรรเทาความตึงของกล้ามเนื้อ และกระตุ้นการไหลเวียนเลือด อย่างไรก็ตามการใช้ยาควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์แผนไทยหรือผู้เชี่ยวชาญเพื่อลดความเสี่ยงของผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้ยาต่อเนื่องเป็นระยะเวลานานเพื่อความปลอดภัยในการรักษา

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: ยาแก้ลมแก้เส้นมีประสิทธิผลในการบรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อหลังส่วนบน ช่วยลดระดับความปวด เพิ่มองศาการเคลื่อนไหว และเพิ่มความทนต่อแรงกดเจ็บของกล้ามเนื้อดีกว่าการไม่ใช้ยา และมีความปลอดภัยในการใช้กับอาการปวดกล้ามเนื้อ ทั้งนี้ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมเกี่ยวกับปริมาณสารสำคัญและกลไกการออกฤทธิ์ที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้ในระยะยาว

สารบัญ

Vichai Chokevivat — 2025-08-29

N/A

นโยบายและจริยธรรม

Vichai Chokevivat — 2025-08-31

N/A

บรรณาธิการแถลง

Vichai Chokevivat — 2025-08-29

N/A

วารสารสโมสร

Thongchai Sooksawate — 2025-08-29

N/A

Monograph of Select Thai Material Medica: (..)

Subcommittee on the Preparation of Monographs of Selected Thai Materia Medica — 2025-08-29

N/A

Dictionary of Traditional Chinese Medicine Volume 2 (Chinese-Thai-English) (21)

Tawat Buranatawonsom — 2025-08-29

N/A