การพัฒนาผลิตภัณฑ์ยาครีมจากสารสกัดยาห้าราก
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทนำและวัตถุประสงค์: ตำรับยาห้ารากเป็นตำรับยาแผนโบราณแก้ไข้ชนิดรับประทานในบัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพรตั้งแต่ปี พ.ศ. 2542 ประกอบด้วยส่วนรากของตัวยาสมุนไพร 5 ชนิด คือ ชิงชี่ ย่านาง คนทา เท้ายายม่อม และมะเดื่อชุมพร การตรวจสอบฤทธิ์ทางชีวภาพที่เกี่ยวข้องพบว่าตำรับยานี้มีฤทธิ์ต้านการแพ้แบบปฏิกิริยาอิมมูน ฤทธิ์ยับยั้งการสร้างเม็ดสีเมลานินและเอนไซม์ไทโรซิเนส และฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ และไม่พบการระคายเคืองต่อผิวหนังคน จึงจัดว่ามีความปลอดภัยในการใช้เป็นยาภายนอกกับผิวหนังและมีศักยภาพที่จะพัฒนาเป็นยาใช้ภายนอกเพื่อรักษาผื่นคันจากภูมิแพ้ การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาตำรับครีมจากสารสกัดพ่นแห้งของตำรับยาห้ารากและพัฒนาวิธีวิเคราะห์เพื่อการควบคุมคุณภาพ รวมถึงการศึกษาความคงสภาพทางเคมีและกายภาพของตำรับครีม
วิธีการศึกษา: การเตรียมสารสกัดแห้งของตำรับยาห้ารากโดยสกัดด้วยวิธีต้มด้วยน้ำ (aqueous decoction) และทำให้แห้งด้วยการทำแห้งแบบพ่นฝอย (spray drying) และการพัฒนาวิธีวิเคราะห์เพื่อหาปริมาณองค์ประกอบสำคัญ โดยใช้กรดเปอร์โฟราติก (perforatic acid) เป็นสารมาตรฐานเพื่อควบคุมคุณภาพสารสกัดที่ได้ ด้วยเทคนิคโครมาโทกราฟีของเหลวสมรรถนะสูง (High Performance Liquid Chromatography, HPLC) โดยประเมินความใช้ได้ของวิธีตามแนวทาง ICH Q2(R1) จากนั้นนำสารสกัดที่ได้ไปพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ครีมชนิดน้ำมันในน้ำ ทำการตรวจสอบลักษณะทางกายภาพ ปริมาณกรดเปอร์โฟราติกในตำรับครีม รวมถึงสมบัติการใช้งานของแต่ละสูตร เพื่อคัดเลือกสูตรที่เหมาะสมที่สุด สุดท้ายดำเนินการศึกษาความคงสภาพของผลิตภัณฑ์ครีมตามแนวทางการศึกษาความคงตัวของผลิตภัณฑ์ยา พ.ศ. 2556 ของอาเซียน ภายใต้ 2 สภาวะ คือ สภาวะอุณหภูมิห้อง (30 ± 2 องศาเซลเซียส ไม่ระบุความชื้นสัมพัทธ์) และสภาวะเร่ง (40 ± 2 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 75 ± 5%) เป็นระยะเวลา 6 เดือน พร้อมทั้งคำนวณอายุการใช้งานของผลิตภัณฑ์
ผลการศึกษา: การสกัดสมุนไพรตำรับยาห้ารากโดยวิธีการต้มด้วยน้ำพบว่าได้อัตราส่วนของสมุนไพรต่อน้ำหนักสารสกัดแห้งเท่ากับ 7.3:1 จากการตรวจสอบความถูกต้องของวิธีวิเคราะห์ พบว่าวิธีมีความเฉพาะเจาะจงโดยสังเกตจากความบริสุทธิ์ของพีคกรดเปอร์โฟราติกในโครมาโทแกรมของสารสกัด กราฟมาตรฐานของกรดเปอร์โฟราติกมีความเป็นเส้นตรงในช่วงความเข้มข้น 8.28-69.0 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร โดยมีค่าสัมประสิทธิ์การวิเคราะห์เท่ากับ 0.9997 ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐานของการวิเคราะห์ซ้ำมีค่าไม่เกิน 2% ค่าร้อยละของการคืนกลับอยู่ในช่วง 98.0-102.0% ขีดจำกัดของการตรวจวัดเชิงปริมาณและการตรวจพบเท่ากับ 0.34 และ 0.07 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร ตามลำดับ ผลการพัฒนาสูตรครีม พบว่าครีมสูตรที่ 3 ที่ประกอบด้วย น้ำบริสุทธิ์ ร้อยละ 67, propylene glycol ร้อยละ 10, liquid paraffin ร้อยละ 6, cetyl alcohol ร้อยละ 5, Lexemul® 561 ร้อยละ 4.5, stearyl alcohol ร้อยละ 4, สารสกัดยาห้าราก ร้อยละ 2.5, และ Spectrastat BHLTM ร้อยละ 0.5 โดยน้ำหนัก มีลักษณะทางกายภาพที่ดีที่สุด ได้แก่ เนื้อครีมเนียนละเอียด ไม่แยกชั้น มีกลิ่นสมุนไพรอ่อน ๆ และให้ผิวสัมผัสที่ดี ผ่านเกณฑ์ควบคุมคุณภาพของครีมตามข้อกำหนดของตำรายา โดยตรวจพบปริมาณกรดเปอร์โฟราติก ในสารสกัดเท่ากับร้อยละ 1.38 โดยน้ำหนัก และตำรับครีมเท่ากับ 32.52 มิลลิกรัมต่อน้ำหนัก 100 กรัม ผลการศึกษาความคงสภาพเป็นเวลา 6 เดือนพบว่าครีมมีความคงตัวดีทั้งในสภาวะเร่งและในอุณหภูมิห้อง โดยสามารถประมาณอายุการใช้งานของผลิตภัณฑ์ (estimated shelf life) ได้ที่ 25 เดือน
อภิปรายผล: วิธีการเตรียมสารสกัดใช้ภูมิปัญญาแพทย์แผนไทยโดยการต้มสกัดด้วยน้ำแบบดั้งเดิมและทำแห้งด้วยวิธีพ่นฝอยซึ่งช่วยให้สารสกัดคงคุณภาพโดยลดการเสื่อมสลายจากความร้อน งานวิจัยได้พัฒนาและประเมินวิธีวิเคราะห์กรดเปอร์โฟราติกด้วย RP-HPLC ที่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน ICH Q2(R1) ทำให้ควบคุมคุณภาพสารสกัดและครีมได้อย่างแม่นยำ สำหรับพัฒนาสูตรครีมใช้สารสกัดยาห้ารากความเข้มข้นร้อยละ 2.5% โดยน้ำหนัก โดยสูตรที่ 3 ให้ผลดีที่สุด มีเนื้อครีมเนียนละเอียด pH 4.93 ± 0.03 ความหนืด 65,848 ± 2,463 cP ปริมาณกรดเปอร์โฟราติก 32.52 มิลลิกรัมต่อน้ำหนัก 100 กรัม ครีมมีความคงตัวดีทั้งลักษณะทางกายภาพ ความหนืด และสารออกฤทธิ์ตลอด 180 วัน ภายใต้การเก็บรักษาในอุณหภูมิห้องและสภาวะเร่ง โดยปริมาณสารเปลี่ยนแปลงลดลงไม่เกิน 2.1% สะท้อนถึงความเสถียรและคุณภาพผลิตภัณฑ์ที่เหมาะสมสำหรับการศึกษาต่อเนื่องในงานวิจัยทางคลินิก
ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: ตำรับครีมยาห้ารากที่พัฒนาได้มีลักษณะทางกายภาพที่เหมาะสม มีความคงตัวดี และมีคุณภาพตามมาตรฐานตำรายา เสนอให้ดำเนินการศึกษาในมนุษย์เพิ่มเติม เพื่อประเมินประสิทธิศักย์และความปลอดภัยของตำรับในการรักษาอาการผื่นแพ้ต่อไป
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
เอกสารอ้างอิง
Busaba P, editor. Paetthayasat songkhro: Medical wisdom and Literary heritage of the nation. 2nd ed. Bangkok: Kurusapa Ladprao Press; 2004. (in Thai)
Nattarada B. Traditional Thai Medicine and Building Immunity Against Viruses. Chonburi Hospital Journal. 2020;45(3):229-40. (in Thai)
Juckmeta T, Itharat A. Anti-inflammatory and antioxidant activities of Thai traditional remedy called “Ya-ha-rak.” J Health Res. 2012;26(4):205-10.
Booranasubkajorn S, Kanlaya H, Huabprasert S, Lumlerdkij N, Akarasereenont P, Tripatara P. The effect of Thai herbal Ha-Rak formula (HRF) on LPS-induced systemic inflammation in Wistar rats. Siriraj Med J. 2017;69(6):356-62.
Palo T, Thaworn A, Charoenkij P, Thamsermsang O, Chotewuttakorn S, Tripatara P, Laohapand T, Akarasereenont P. The effects of Thai herbal Ha-Rak formula on COX isoform expression in human umbilical vein endothelial cells induced by IL-1β. Evid Based Complement Alternat Med. 2017; 2017:9383272. doi:10.1155/2017/9383272. PubMed PMID: 29234444
Juckmeta T, Pipatrattanaseree W, Jaidee W, Dechayont B, Chunthorng-Orn J, Andersen RJ, Itharat A. Cytotoxicity to five cancer cell lines of the respiratory tract system and anti- inflammatory activity of Thai traditional remedy. Nat Prod Commun. 2019;14(5). doi:10.1177/1934578X19845815
Kwanhian W, Bunluephit K. Cytotoxicity, anti-inflammatory, and antioxidant activities of water extracts of Thai traditional Ha-Rak remedy. Wichcha Journal Nakhon Si Thammarat Rajabhat University. 2018;37:27-38. (in Thai)
Hongsiri A, Duanyai S, Kaewnoi A. Antioxidant activities, total phenolic content, and total flavonoid content of extracts from Alpinia galanga, Gloriosa superba, and Ha-Rak remedy. Journal of Science Progress in the World. 2021;21(2):171-80. (in Thai)
Kongtaphan K. Antioxidant effect of "Ayurved Siriraj Ha-Rak formula" extract and caffeic acid on melanogenesis induced by UVA in melanoma cell line (Master’s thesis). Bangkok: Mahidol University; 2010.
Singharachai C, Palanuvej C, Kiyohara H, Yamada H, Ruangrungsi N. Safety evaluation of Thai traditional medicine remedy: Ben-cha-lo-ka-wi-chian. J Health Res. 2011;25(2):83-90.
Itharat A, Reuangnoo S, Panthong S, Sangrapee C, Khantham S, Chatsuwan J, Sinsomboon A. Antimicrobial and cytotoxic activities of five Thai plants used as antipyretic drug. Planta Med. 2010;76(12):1215-19.
Nuaeissara S, Kondo S, Itharat A. Antimicrobial activity of the extracts from Benchalokawichian remedy and its components. J Med Assoc Thai. 2011;94(7):172-7
Juckmeta T, Thongdeeying P, Itharat A. Inhibitory effect on β-hexosaminidase release from RBL-2H3 cells of extracts and some pure constituents of Benchalokawichian, a Thai herbal remedy, used for allergic disorders. Evid Based Complement Alternat Med. 2014;2014:828760. doi:10.1155/2014/828760. PubMed PMID: 25580152
Somsak Nualkaew, editor. Guidelines for diagnosis and treatment of diseases using applied Thai traditional medicine. 2nd ed. Bangkok: Usakaphim; 2014. (in Thai)
Srichaipor N, Pongcharoen P, Kanokkangsadal P, Itharat A. Skin irritation and allergic testing of Thai herbal extracts (Ha-Rak with turmeric) in healthy volunteers. Thammasat Med J. 2020;20(2):165-74.
Suwannarat W, Achariyakul M, Itharat A, Kiettinun S. A clinical study phase I on safety of Thai medicinal formula "Benjalokawichien (Ha-Rak)" and each plant component extract. Thammasat Med J. 2012;12(4):767-76.
Onkoksoong T, Jeayeng S, Poungvarin N, Limsaengurai S, Thamsermsang O, Tripatara P, Panich U. Thai herbal antipyretic 22 formula (APF22) inhibits UVA-mediated melanogenesis through activation of Nrf2-regulated antioxidant defense. Phytother Res. 2018;32(8):1546-54.
Lohakul J, Chaiprasongsuk A, Jeayeng S, Saelim M, Muanjumpon P, Thanachaiphiwat S, Tripatara P, Soontrapa K, Lumlerdkij N, Akarasereenont P, Panich U. The protective effect of polyherbal formulation, Harak formula, on UVA-induced photoaging of human dermal fibroblasts and mouse skin via promoting Nrf2-regulated antioxidant defense. Front Pharmacol. 2021;12:649820. doi:10.3389/fphar.2021.649820. PubMed PMID: 33912060
Pluemsamran T, Tripatara P, Phadungrakwittaya R, Akarasereenont P, Laohapand T, Panich U. Redox mechanisms of AVS022, an oriental polyherbal formula, and its component herbs in protection against induction of matrix metalloproteinase-1 in UVA-irradiated keratinocyte HaCaT cells. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:739473. doi:10.1155/2013/739473. PubMed PMID: 24171043
Jantarat C, Sirathanarun P, Chuchue T, Konpian A, Sukkua G, Wongprasert P. In vitro antimicrobial activity of gel containing the herbal ball extract against Propionibacterium acnes. Sci Pharm. 2018;86(8). doi:10.3390/scipharm86010008. PubMed PMID: 29495650
Phumlek K, Itharat A, Saesiw U, Pipatrattanaseree W, Piwngam K, Sookdee P, Davies MN. Chemical and biological stability under forced degradation and accelerated storage conditions of the anti-acne formulation of Pra-Sa-Mang-Khud ethanolic extract. Asian Med J Altern Med. 2022;22(3):185-95.
Chokewiwat V, Tantiwess S, Chamnianrungkar S, editors. Thai Drug System 2020. Bangkok: Thana Aroon Printing Co., Ltd.; 2021. (in Thai)
Sarapanchotivitaya O. Research and Development of Herbal Medicine: Immunostimulatory and Anti-inflammatory Herbs. Phitsanulok: Naresuan University Press; 2019. (in Thai)
Srivastava A, Pandey S, Singh A, Siddiqui A, Pandey N. Cream: A topical drug delivery system (TDDS). Eur J Pharm Med Res. 2021;8(1):340-2.
International Conference on Harmonisation of Technical Requirements for Pharmaceuticals for Human Use (ICH). ICH harmonised tripartite guideline: Validation of analytical procedures: text and methodology Q2(R1). [Internet]. 2005 Nov [cited 2024 Jan 2]; [17 screens]. Available from https://database.ich.org/sites/default/files/Q2%28R1%29%20Guideline.pdf
AOAC International. Appendix F: Guidelines for Standard Method Performance Requirements [Internet]. Gaithersburg (MD): AOAC International; 2016 [cited 2025 Apr 19]; [18 screens]. Available from: https://www.aoac.org/wp-content/uploads/2019/08/app_f.pdf
ASEAN Consultative Committee for Standards and Quality, Pharmaceutical Product Working Group. ASEAN guideline on stability study of drug product (R1) [Internet]. Jakarta: ASEAN Secretariat; 2013 [cited 2025 Apr 19]; [42 screens]. Available from: https://asean.org/wp- content/uploads/2018/01/25PPWG-ANNEX-7-iv-Final-ASEAN-Guideline-on-Stability-Study- Drug-Product-R2.pdf
