บทบาทของเบญจกูลในการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม: มุมมองอิทธิพลจากธาตุเจ้าเรือน

บทคัดย่อ

บทนำและวัตถุประสงค์: เบญจกูลเป็นตำรับยาสมุนไพรไทยที่มีผลการศึกษาแสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพที่ดีในการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม ซึ่งเป็นปัญหาที่พบบ่อย โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ เนื่องจากเบญจกูลได้รับการศึกษาว่ามีฤทธิ์ต้านการอักเสบ แก้ปวด และกระตุ้นระบบหมุนเวียนภายในร่างกายได้เป็นอย่างดี การแพทย์แผนไทยมีแนวคิดว่าโรคภัยไข้เจ็บมักเกี่ยวข้องกับความไม่สมดุลของธาตุเจ้าเรือนทั้งสี่ ได้แก่ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม และธาตุไฟ ซึ่งมีอิทธิพลอย่างมากต่อการแสดงออกของโรคและการตอบสนองต่อการรักษา อย่างไรก็ตามปัจจุบันยังขาดข้อมูลการศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ของธาตุเจ้าเรือนกับและผลลัพธ์การรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบประสิทธิผลของสารสกัดตำรับยาเบญจกูลในการบรรเทาอาการปวดในผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมที่มีธาตุเจ้าเรือนต่างกัน

วิธีการศึกษา: การศึกษานี้เป็นการวิจัยทางคลินิกแบบพหุสถาบัน ดำเนินการในโรงพยาบาล 4 แห่งในประเทศไทย ผู้เข้าร่วมวิจัยเข้าร่วมการศึกษาจำนวน 170 คน มีอายุ 50–80 ปี ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคข้อเข่าเสื่อมระดับ 1–3 ตามเกณฑ์ของโรคข้อเข่าเสื่อม (Kellgren and Lawrence) โดยแพทย์ออร์โทพีดิกส์ มีคะแนนความเจ็บปวด ≥ 3 และค่าดัชนีมวลกาย ≤ 32 kg/m² ผู้เข้าร่วมวิจัยได้รับแคปซูลสารสกัดเบญจกูลขนาด 100 mg วันละ 3 ครั้ง หลังอาหาร เป็นระยะเวลา 28 วัน ร่วมกับยา omeprazole เพื่อป้องกันผลกระทบต่อระบบทางเดินอาหาร สารสกัดเบญจกูลเตรียมโดยอ้างอิงตามบัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพร ประกอบด้วย ดีปลี ช้าพลู สะค้าน เจตมูลเพลิงแดง และขิงในสัดส่วนที่เท่ากัน สกัดโดยการหมักด้วยเอทธานอล 95% และผ่านการควบคุมคุณภาพของยาแคปซูลตามเกณ์มาตรฐานในรูปแคปซูลขนาด 500 mg มีสารสกัด 100 g/capsule ประเมินอาการปวดด้วย Visual Analogue Scale (VAS), the 40m Fast-Paced Walk Test (40mFPWT), the Timed Up and Go Test (TUG), แบบประเมิน the Knee Injury and Osteoarthritis Outcome Score (KOOS) มีการประเมินผลภาพรวม รวมถึงการติดตามความปลอดภัยจากค่าการทำงานของตับ และไต ในการวิเคราะห์ผลการศึกษาผู้เข้าร่วมวิจัยจะถูกแบ่งเป็น 4 กลุ่มธาตุเจ้าเรือนตามวันเกิด การวิเคราะห์ใช้สถิติเชิงพรรณนาในข้อมูลพื้นฐานของผู้เข้าร่วมวิจัย ใช้การทดสอบไคสแควร์วิเคราะห์ข้อมูลนามบัญญัติ การเปรียบเทียบระหว่างกลุ่มใช้ one-way ANOVA สำหรับข้อมูลที่มีการแจกแจงปกติ และการเปรียบเทียบภายในกลุ่มใช้สถิติ pair samples t-tests ค่านัยสำคัญทางสถิติกำหนดที่ p < 0.05

ผลการศึกษา: จากผู้เข้าร่วมวิจัย 151 คนที่เข้าร่วมจนเสร็จสิ้นการศึกษา พบว่า 23.8% อยู่ในกลุ่มธาตุไฟ, 33.8% ในกลุ่มธาตุลม, และ 21.2% ในกลุ่มธาตุน้ำและธาตุดินตามลำดับ หลังจากได้รับแคปซูลสารสกัดเบญจกูล 28 วัน ร่วมกับยา omeprazole พบว่าคะแนน VAS ลดลงอย่างมีนัยสำคัญในทุกกลุ่ม (p < 0.001) ผลทดสอบ 40mFPWT พบมีค่าดีขึ้นเล็กน้อย และมีเพียงธาตุดินพบการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ (p < 0.001) เวลาในการทดสอบ TUG ลดลงอย่างมีนัยสำคัญในกลุ่มธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุดิน (p < 0.001) และกลุ่มธาตุน้ำ (p < 0.05) คะแนน KOOS แสดงผลที่ดีขึ้นในหลายมิติ โดยกลุ่มธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุน้ำ พบมีการเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้นในทุกพารามิเตอร์ (p < 0.05) ในขณะที่กลุ่มธาตุดินแสดงผลที่ดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญเฉพาะในกิจกรรมชีวิตประจำวัน กีฬา/นันทนาการ และคุณภาพชีวิต (p < 0.05) ประสิทธิผลโดยรวมเมื่อพิจารณาจากทุกพารามิเตอร์ที่พบว่าดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ คือ 87.5% ในกลุ่มธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุน้ำ และ 75% ในกลุ่มธาตุดิน โดยธาตุลมแสดงประสิทธิผลในการรักษาสูงที่สุด เมื่อสิ้นสุดการศึกษา 43.0% ของประเมินว่าการรักษาดีขึ้นปานกลาง โดยกลุ่มธาตุน้ำมีคะแนนเฉลี่ยสูงสุด (2.69/4) ตามด้วยกลุ่มธาตุลม (2.31/4) รวมทั้งการใช้เบญจกูลไม่พบผลข้างเคียงต่อการทำงานของตับหรือไตในทุกกลุ่มธาตุเจ้าเรือน

          อภิปรายผล: ผู้เข้าร่วมวิจัยส่วนใหญ่อยู่ในกลุ่มธาตุลม ตามด้วยธาตุไฟ ซึ่งสอดคล้องกับมุมมองการแพทย์แผนไทยที่เชื่อมโยงโรคข้อเข่าเสื่อม (ลมจับโปงแห้งเข่า) กับความไม่สมดุลของธาตุลม ฤทธิ์ร้อนของเบญจกุลช่วยขับลม กระตุ้นธาตุไฟ ปรับปรุงการไหลเวียนโลหิต และฟื้นฟูสมดุลของธาตุ ส่งผลให้ลดอาการปวด การอักเสบ และปรับปรุงการทำงานของข้อ กลไกดังกล่าวได้รับการยืนยันจากงานวิจัยที่ผ่านมา โดยเกี่ยวข้องกับกลไกกระตุ้นตัวรับความร้อนซึ่งช่วยลดความไวของเส้นทางความเจ็บปวด พร้อมกับตอบสนองของการอักเสบ ซึ่งแสดงประสิทธิผลที่ดีโดยเฉพาะในผู้ที่อยู่ในกลุ่มธาตุลม ผลการศึกษาแสดงถึงประสิทธิภาพในการรักษาโรค ทำให้อาการปวดลดลงอย่างมีนัยสำคัญ รวมถึงช่วยเพิ่มความสามารถในการเคลื่อนไหว และลดการอักเสบ ทำให้ข้อเข่ามีความมั่นคงขึ้นจากผลการทดสอบ TUG ซึ่งเป็นการทดสอบการทรงตัวและความเสี่ยงต่อการล้ม และคะแนน KOOS ซึ่งเกิดจากสารต้านการอักเสบในเบญจกุล ได้แก่ piperine, 6-gingerol, 6-shogaol และ plumbagin ฤทธิ์ร้อนของสารสกัดเบญจกูลช่วยเพิ่มการทำงานในการเคลื่อนของธาตุลมในโรคข้อเข่าเสื่อม ช่วยลดความเจ็บปวดและเพิ่มการทำงานของข้อเข่า ในขณะที่กลุ่มธาตุดินแสดงการตอบสนองต่อการรักษาน้อยกว่าธาตุอื่น อาจเนื่องมาจากมีดัชนีมวลกายสูงกว่ากลุ่มอื่น ซึ่งสอดคล้องกับทฤษฎีแพทย์แผนไทยที่ระบุว่าผู้มีธาตุเจ้าเรือนดินมักมีร่างกายสูงใหญ่ กระดูกใหญ่ และน้ำหนักมาก ซึ่งเป็นปัจจัยหนึ่งของโรคข้อเข่าเสื่อม จากการศึกษาครั้งนี้แคปซูลสารสกัดเบญจกูลมีผลต่อการรักษาได้ดี มีความปลอดภัย ไม่มีผลข้างเคียงต่อการทำงานของตับหรือไต

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: แคปซูลสารสกัดเบญจกูล (100 mg วันละ 3 ครั้ง หลังอาหาร ร่วมกับยา omeprazole) สามารถลดอาการปวด และมีความปลอดภัยในการใช้เป็นทางเลือกในการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม แม้จะไม่พบความแตกต่างของประสิทธิผลระหว่างกลุ่มธาตุเจ้าเรือนทั้ง 4 กลุ่มทางสถิติ แต่กลุ่มธาตุลมและธาตุน้ำก็แสดงผลลัพธ์ที่ดีกว่ากลุ่มธาตุดินเล็กน้อย ประสิทธิผลที่ดีขึ้นของผลการรักษาอาจเป็นข้อมูลประกอบในการพิจารณาใช้ตำรับยาสมุนไพรฤทธิ์ร้อนในการลดอาการปวดที่มีทฤษฏีของการเกิดโรคจากธาตุลมทางการแพทย์แผนไทยได้ การควบคุมน้ำหนักและการทำท่ากายบริหารซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม อาจช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการรักษาได้ ทั้งนี้ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมในกลุ่มตัวอย่างที่ใหญ่ขึ้น และมีการเปรียบเทียบกับกลุ่มควบคุมที่เป็นยามาตรฐาน