การพัฒนาผลิตภัณฑ์สมุนไพรไฮโดรเจลพอกเข่าสำหรับบรรเทาอาการปวดเข่า จากลมและเลือดลมติดขัด

บทคัดย่อ

บทนำและวัตถุประสงค์: ปัจจุบันประเทศไทยเข้าสู่สังคมสูงอายุอย่างสมบูรณ์ ผู้สูงอายุมักมีปัญหาการเจ็บป่วยเกิดขึ้นโดยเฉพาะกลุ่มโรคกระดูกและกล้ามเนื้อ ซึ่งในปี 2565 คิดเป็นร้อยละ 22.15 ของผู้ป่วยกลุ่มโรคนี้ทั้งประเทศ สร้างความทุกข์ทรมานส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ  ในปี 2567 โรงพยาบาลสาธิตการแพทย์แผนไทย วิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก ได้รักษาผู้ป่วยที่มีอาการปวดเข่าจากลมและเลือดลมติดขัด 100 กว่าราย จากผู้เข้ารับบริการกลุ่มโรคกระดูกและกล้ามเนื้อทั้งหมด 1,010 ราย การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) พัฒนาสูตรตำรับยาพอกเข่าสำหรับการรักษาอาการปวดเข่าจากลมและเลือดลมติดขัด 2) พัฒนาผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรพอกเข่าให้มีรูปแบบทันสมัยเหมาะสมต่อการรักษาอาการปวดเข่าจากลมและเลือดลมติดขัด

วิธีการศึกษา: การศึกษานี้เป็นการศึกษาเชิงพัฒนาทำการคัดเลือกสูตรตำรับยาพอกจากตำราแพทย์แผนไทย แล้วนำมาพัฒนาสูตรตำรับและรูปแบบให้ทันสมัย โดยให้ผู้เชี่ยวชาญด้านการแพทย์แผนไทย 15 คน ประเมินผลการคัดเลือกตำรับยา และประเมินคุณภาพของผลิตภัณฑ์ยาพอกเข่ารูปแบบใหม่ผ่านวิธีการอภิปรายกลุ่ม โดยใช้เครื่องมือเก็บข้อมูลต่อไปนี้ (1) แบบบันทึกข้อมูลรายการตำรับยาพอกเข่าที่ปรากฏในตำราการแพทย์แผนไทย (2) แบบบันทึกการอภิปรายกลุ่มกับผู้เชี่ยวชาญด้านการแพทย์แผนไทยและสมุนไพร ครั้งที่ 1 และ ครั้งที่ 2 และ (3) แบบประเมินคุณภาพผลิตภัณฑ์ โดยตำรับยาพอกเข่าได้รวบรวมจากตำราการแพทย์แผนไทย ได้แก่ ตำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลที่ 5 เล่มที่ 1, 2, ตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ฉบับหลวง เล่ม 1, 2, ตำราแพทย์แผนโบราณทั่วไป สาขาเวชกรรม เล่ม 1, 2, 3, ตำราแพทย์แผนโบราณทั่วไปสาขาเภสัชกรรม, ตำราแพทย์แผนโบราณทั่วไป สาขาการผดุงครรภ์ และหนังสือตำรับยาแผนโบราณ จากนั้นคัดเลือกตำรับยาพอกเข่าโดยใช้เกณฑ์ เป็นตำรับที่มีรสร้อน มีสรรพคุณแก้ปวด บวม และสลายลม และวัตถุดิบหาง่ายในท้องถิ่น แล้วนำตำรับยาที่คัดเลือกมาพัฒนาเป็นยาพอกเข่ารูปแบบไฮโดรเจล โดยใช้เครื่องทำแผ่นมาสก์หน้าอัตโนมัติ จากนั้นให้ผู้เชี่ยวชาญประเมินลักษณะทางกายภาพของผลิตภัณฑ์ที่พัฒนาและความสะดวกในการใช้งาน แล้วผู้วิจัยนำข้อเสนอแนะมาปรับปรุงรูปแบบผลิตภัณฑ์

ผลการศึกษา: จากการพิจารณาตำรับยาพอกสมุนไพรที่มีสรรพคุณในการรักษาอาการปวด บวม และนำมาใช้พอกในตำราต่าง ๆ ได้คัดเลือกตำรับ “ยาพอกข้อมือข้อเท้า” จากตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ฉบับหลวง เล่ม 1 หน้า 226 ประกอบด้วย หนาดหลวง, พลับพลึง, ขิง, ดีปลี, กระเทียม, ไพล, ว่านน้ำ, มหาหิงคุ์ อย่างละ 1 ส่วน ผสมน้ำมะนาวกับเหล้า นำมาพัฒนาสูตรตำรับเป็นผลิตภัณฑ์ยาพอกเข่ารูปแบบใหม่ที่เหมาะสมต่อการรักษาอาการปวดเข่าจากลมและเลือดลมติดขัด จากรูปแบบตำพอกมาเป็นรูปแบบแผ่นไฮโดรเจลพอก โดยมีสัดส่วนของน้ำยาพอกสกัด 20 มิลลิตร, น้ำ 60 มิลลิตร, เม็ดคอลลาเจนเปปไทด์ เม็ดละ 100 กรัม จำนวน 2 เม็ด ผลจากการประเมินลักษณะทางกายภาพ พบว่า (1) ผลิตภัณฑ์แผ่นเจลพอกเข่า ใช้วัสดุที่เหมาะสมในการผลิต ร้อยละ 80, มีขนาดเหมาะสม ร้อยละ 86.7 และไม่ก่อให้เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนัง ร้อยละ 93.3 (2) ด้านการนำไปใช้งาน ผลิตภัณฑ์ใช้งานง่าย สะดวกสบาย ร้อยละ 66.7 กลิ่นหอมไม่ฉุน ร้อยละ 53.3 ผู้วิจัยดำเนินการปรับปรุงรูปแบบผลิตภัณฑ์ยาพอกเข่าตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ ได้แก่ การปรับกลิ่นและรูปแบบยาพอกโดยใช้พลาสเตอร์กันน้ำพันไว้เพื่อป้องกันไม่ให้น้ำยาไหลซึมออกมาด้านนอก

อภิปรายผล: การพัฒนาสูตรตำรับยาพอกเข่าได้คัดเลือกตำรับที่มี หนาดหลวง พลับพลึง ขิง ดีปลี กระเทียม ไพล ว่านน้ำ เป็นส่วนประกอบ ซึ่งเป็นสมุนไพรที่มีรสร้อน มีฤทธ์ต้านอนุมูลอิสระ ต้านการอักเสบและแก้ปวด หาได้ง่ายและพบตามท้องถิ่น เมื่อนำมาพัฒนาเป็นยาพอกรูปแบบใหม่พบว่าเป็นรูปแบบที่เหมาะสม ไม่ก่อให้เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนัง และสะดวกต่อการใช้งาน

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: ผลิตภัณฑ์ยาจากสมุนไพรพอกเข่ารูปแบบแผ่นไฮโดรเจลสามารถเป็นทางเลือกสำหรับผู้ที่ต้องการดูแลสุขภาพของตนเองโดยใช้สมุนไพรที่มีอยู่ในชุมชนท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์สูงสุด แต่การศึกษานี้ยังเป็นเพียงการศึกษาเบื้องต้นยังต้องมีการทดสอบผลการใช้ทางคลินิกเพื่อประเมินประสิทธิผล ความปลอดภัย และความพึงพอใจในลำดับต่อไป