ภูมิปัญญา “โต๊ะบิแด” ในการดูแลสุขภาพอนามัยการเจริญพันธุ์ในหญิงจังหวัดชายแดนภาคใต้ ประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทนำและวัตถุประสงค์: พื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้มีภูมิปัญญาในการดูแลหญิงตั้งครรภ์และหญิงหลังคลอดของหมอพื้นบ้านที่มีชื่อเรียกตามภาษามลายูถิ่นว่า “โต๊ะบีแด” ที่มีความชำนาญในการดูแลหญิงตั้งครรภ์ ตั้งแต่เริ่มตั้งครรภ์ถึงหลังคลอด การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิปัญญาของโต๊ะบิแดในการดูแลสุขภาพอนามัยการเจริญพันธุ์ของหญิงในจังหวัดปัตตานี รวบรวมเป็นข้อมูลในการต่อยอดงานสาธารณสุขการดูแลสุขภาพของประชาชนต่อไป

ระเบียบวิธีศึกษา: การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (qualitative research) ศึกษาภูมิปัญญา ของโต๊ะบิแดในจังหวัดปัตตานี จำนวน 17 คน โดยใช้วิธีการสัมภาษณ์เชิงลึก มีเครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย แบบบันทึกการสัมภาษณ์ ข้อมูลที่ได้จะมีการทวนสอบจากผู้ให้ข้อมูลและนำมาวิเคราะห์ด้วยวิธีการวิเคราะห์แก่นสาระ (thematic analysis) ระยะเวลาในการดำเนินการศึกษา ตั้งแต่เดือนตุลาคม 2566 - มีนาคม 2567

ผลการศึกษา: พบว่า มีโต๊ะบิแดในจังหวัดปัตตานีทั้งหมด 17 คน ทุกคนรับการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ จากการสัมภาษณ์ แบ่งเป็น 5 ประเด็น คือ (1) การสืบทอดภูมิปัญญาของโต๊ะบิแด วิธีการเรียนรู้มีทั้งการศึกษาจากตำรา และสิ่งเหนือธรรมชาติ (2) การรักษาภาวะมีบุตรยาก ศาสตร์ของโต๊ะบิแดถือว่าเป็นอีกหนึ่งหนทางที่ช่วยในการรักษาภาวะการมีบุตรยาก (3) การดูแลสุขภาพหญิงตั้งครรภ์ มุสลิมมีความเชื่อเรื่องการฝากครรภ์กับโต๊ะบิแดโดยเฉพาะในครอบครัวที่มีผู้ใหญ่ เช่น ย่า ยาย แม่ (4) การดูแลสุขภาพหญิงหลังคลอด การอยู่ไฟโดยโต๊ะบิแดใช้เวลา 15–30 วัน เริ่มตั้งแต่หลังจากคลอด 3 วัน หรือเมื่อแผลหายดี และ (5) การมีส่วนร่วมในระบบสาธารณสุขของโต๊ะบิแด บางโรงพยาบาลมีการให้โต๊ะบิแดเข้าไปร่วมดูแลหญิงตั้งครรภ์ และหลังคลอด สามารถลดปัญหาการไม่มาโรงพยาบาลของบางกลุ่มได้ ผลการศึกษานำไปสู่การต่อยอดพัฒนาแนวทางการบูรณาการร่วมระหว่างการแพทย์พื้นบ้านและระบบสุขภาพสาธารณสุขต่อไป

อภิปรายผล โต๊ะบิแดในจังหวัดปัตตานีมีการสืบทอดองค์ความรู้มาจากบรรพบุรุษ ด้านการดูแลรักษาแบ่งได้เป็น การเตรียมตั้งครรภ์ ตั้งครรภ์ และหลังคลอด จะเห็นได้ว่าไม่มีการดูแลระยะคลอด เนื่องจากปัจจุบันมีการรณรงค์ให้คลอดในโรงพยาบาลเพื่อความปลอดภัยของมารดาและบุตร นอกจากนี้การบูรณาการร่วมกับโต๊ะบิแดของหน่วยบริการสามารถลดปัญหา และทำให้ประชาชนเข้าถึงบริการหลักของโรงพยาบาลเพื่อป้องกันความเสี่ยงจากการไม่ฝากครรภ์ในโรงพยาบาลได้

ข้อสรุป ในปัจจุบันโต๊ะบิแดในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ยังคงมีบทบาทในการดูแลสุขภาพอนามัยเจริญพันธุ์ของหญิงในพื้นที่ การศึกษานี้เป็นการรวบรวมและสรุปภูมิปัญญาที่ยังคงมีการใช้สืบทอดกันมาของโต๊ะบิแด สามารถนำข้อมูลนี้ไปต่อยอดเพื่อพัฒนาแนวทางในการบูรณการร่วมกับงานสาธารณสุขในพื้นที่เพื่อประโยชน์ของประชาชนต่อไป