การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลโดยวิธีเอชพีแอลซี และข้อกำ หนดทางเคมีฟิสิกส์ของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา

บทคัดย่อ

บทนำและวัตถุประสงค์: เนื่องจากยังไม่มีข้อกำหนดมาตรฐานในการควบคุมคุณภาพของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา งานวิจัยนี้จึงมุ่งศึกษาคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา โดยจัดทำเอกลักษณ์ทางเคมี ประเมินคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์พัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณสารสำคัญ และทดสอบความใช้ได้ของวิธีวิเคราะห์เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการจัดทำมอโนกราฟในตำรามาตรฐานยาสมุนไพรไทย

วิธีการศึกษา: ใช้ตัวอย่างช่อดอกเพศเมีย 23 ตัวอย่างและใบกัญชา16 ตัวอย่างศึกษาเอกลักษณ์ทางเคมีโดยใช้เตตราไฮโดรแคนนาบินอลและแคนนาบิไดออลเป็นสารมาตรฐานเปรียบเทียบ พร้อมประเมินคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ และพัฒนาวิธีวิเคราะห์เตตราไฮโดรแคนนาบินอลด้วยวิธีเอชพีแอลซีพร้อมตรวจสอบความใช้ได้ของวิธี

ผลการศึกษา: การศึกษาเอกลักษณ์ทางเคมีด้วยวิธีปฏิกิริยาการเกิดสีพบสารในกลุ่มแคนนาบินอยด์และเทอพีนอยด์ส่วนการวิเคราะห์ด้วยทีแอลซีพบสารเตตราไฮโดรแคนนาบินอลและแคนนาบิไดออลการประเมินคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ของช่อดอกเพศเมียกัญชา พบค่าเฉลี่ย ± ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐานของปริมาณความชื้น ปริมาณเถ้ารวม ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรดปริมาณสารสกัดด้วยน้ำ ปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลและปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลเท่ากับร้อยละ 8.00 ± 0.68,12.94 ± 2.03, 1.96 ± 0.96, 18.51 ± 3.33, 17.64 ± 2.59 และ 1.95 ± 1.51 โดยน้ำหนักต่อน้ำหนัก ตามลำดับ ส่วนใบกัญชา มีค่าเท่ากับร้อยละ 7.83 ± 0.74,17.38 ± 3.07, 2.48 ± 1.70, 26.04 ± 2.54, 14.88 ± 3.39 และ 0.39 ± 0.23 โดยน้ำหนักต่อน้ำหนัก ตามลำดับ วิธีที่พัฒนาขึ้นมีความจำเพาะสูงใช้ได้ในช่วงความเข้มข้น 2–10 µg/mL ความสัมพันธ์เชิงเส้นตรง (R²) เท่ากับ 0.9998 ค่าการคืนกลับอยู่ในช่วงร้อยละ 97.71–103.15 ค่าความเที่ยงอยู่ในช่วงร้อยละ 0.08–0.36 ค่าความเข้มข้นน้อยที่สุดที่ตรวจพบได้และความเข้มข้นน้อยที่สุดที่หาปริมาณได้ เท่ากับ 0.08 และ 0.25 µg/mL ตามลำดับ

อภิปรายผล: การศึกษาเอกลักษณ์ทางเคมีของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชา พบว่ามีปริมาณสารเตตราไฮโดรแคนนาบินอลและแคนนาบิไดออลแตกต่างกัน โดยพบสารแคนนาบิไดออลเพียงไม่กี่ตัวอย่าง ซึ่งอาจเกิดจากความแตกต่างของสายพันธุ์แหล่งปลูก และอายุการเก็บเกี่ยว ทั้งนี้ในแหล่งปลูกเดียวกัน พบว่าช่อดอกเพศเมียมีปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลมากกว่าใบกัญชา ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลที่ระบุว่าช่อดอกเพศเมียเป็นแหล่งสะสมสารแคนนาบินอยด์หลักของพืชกัญชา การตรวจเอกลักษณ์ทางเคมีด้วยเทคนิคเอชพีแอลซีสามารถแยกสารมาตรฐานได้ 8 ชนิด จากการศึกษาคุณภาพทางเคมีฟิสิกส์พบว่าสามารถนำไปใช้เป็นแนวทางในการควบคุมคุณภาพของสมุนไพรกัญชา นอกจากนี้การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณเตตราไฮโดรแคนนาบินอลในช่อดอกเพศเมียและใบกัญชาด้วยเทคนิคเอชพีแอลซีพบว่าวิธีที่พัฒนาขึ้นมีความจำเพาะสูง มีความสัมพันธ์เชิงเส้นตรงสูง ค่าการคืนกลับและค่าความเที่ยงอยู่ในเกณฑ์ที่ยอมรับได้ตามมาตรฐานการวิเคราะห์ทางเภสัชกรรม และการใช้ระบบเอชพีแอลซีแบบเกรเดียนต์ช่วยลดระยะเวลาในการวิเคราะห์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

สรุป: ข้อกำหนดทางเคมีฟิสิกส์และวิธีวิเคราะห์ที่พัฒนาขึ้นนี้สามารถนำไปใช้จัดทำมาตรฐานของช่อดอกเพศเมียและใบกัญชาในตำรามาตรฐานยาสมุนไพรเพื่อเป็นมาตรฐานอ้างอิงระดับประเทศ