การศึกษาภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านรักษาโรคนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ กรณีศึกษาหมอเขียน เขื่อนทอง อำเภอสอง จังหวัดแพร่

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิหลัง ศึกษากระบวนการรักษาโรคนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ และศึกษาตำรับยาสมุนไพรรักษานิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ ของหมอเขียน เขื่อนทอง หมอพื้นบ้านในอำเภอสอง จังหวัดแพร่ โดยวิธีการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก (In-depth interview) พบว่าด้านภูมิหลัง หมอเขียน เขื่อนทอง มีลักษณะการสืบทอดภูมิปัญญา จากบรรพบุรุษ หนังสือหรือตำรา จากผู้ที่มีความรู้ และประสบการณ์การใช้สมุนไพรรักษาโรคของหมอเขียน เขื่อนทอง ที่มีระยะเวลาถึง 22 ปี ด้านกระบวนการรักษาโรคของหมอพื้นบ้าน เริ่มจากการซักประวัติ อาการของโรค โดยอาการสำคัญของโรคนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะที่หมอพื้นบ้านวินิจฉัย ประกอบด้วย ปัสสาวะมีสีเหลืองเข้ม ขุ่น แสบขัด และมีก้อนนิ่วหลุดออกมาพร้อมกับปัสสาวะ ร่วมกับปวดที่บริเวณบั้นเอว และปวดร้าวลงขา ส่วนยาสมุนไพรที่จ่ายเป็นยาต้ม ตัวยาที่ใช้ในตำรับยาเป็นสมุนไพรแห้งรวมกัน 11 ชนิด ได้แก่ รากเดือยหิน (Coix lachryma-jobi Linn.) รากกล้วยตีบ (Musa ABB group (triploid) cv. ‘teep’paradisiaca L.) ใบช้าพลู (Piper sarmentosum Roxb.) ใบพลูป่า (Piper macropiper Pennant) ใบพลู (Piper betle L.) เนื้อในฝักคูน (Cassia fistula L.) หัวข้าวเย็นเหนือ (Smilax corbularia Kunth) เนื้อไม้ฝางเสน (Caesalpinia sappan L.) ต้นบานไม่รู้โรยดอกขาว (Gomphrena globosa L.) ต้นหญ้าหนวดแมว (Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.) และต้นหญ้าพันงูแดง (Cyathula prostrata (L.) Blume.) อีกทั้งจากการศึกษาพบว่าสมุนไพรในตำรับของหมอพื้นบ้าน ปรากฏในตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ และบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. 2555 แสดงให้เห็นศักยภาพของพืชสมุนไพรและความสอดคล้องของภูมิปัญญาการรักษาโรคระบบทางเดินปัสสาวะของหมอพื้นบ้านที่สัมพันธ์กัน