การสังคายนาตำรายาพื้นบ้านอีสานที่บันทึกลงบนใบลาน

บทคัดย่อ

    การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทำการวิเคราะห์และสังเคราะห์รูปแบบในการถอดองค์ความรู้เกี่ยวกับตำรายาพื้นบ้านอีสานในใบลานที่เป็นอักษรธรรมและอักษรไทยน้อย ให้มาเป็นภาษาไทยในปัจจุบัน  การดำเนินงานในครั้งนี้ใช้กระบวนการวิจัยและพัฒนา โดยใช้เอกสารตำรายาของโครงการอนุรักษ์ใบลาน  ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จำนวน 3 เล่ม (เล่ม 1,2 และ 3) ซึ่งต้นฉบับ จำนวน 27 ฉบับได้มาจากวัดต่างๆ ในจังหวัดมหาสารคามจำนวน 9 วัด ประกอบด้วยใบลาน 488 ลาน 592 หน้า

ผลจากการศึกษาสรุปได้ดังนี้

1. สาระที่มีการบันทึกลงบนใบลานประกอบด้วย วันและเวลาที่เหมาะสมในการเก็บยา ชื่อโรค อาการ วิธีการปรุงยาและองค์ความรู้อื่นๆ เช่น การปราบช้าง การตีเหล็ก


2. ตำรายาทั้ง 27 ฉบับ ประกอบด้วยตำรายาทั้งสิ้น 3,475 ตำรับ วิธีการปรุงยา 26 แบบ และวิธีการใช้ยา 18 วิธี


3. แหล่งที่มาขององค์ความรู้ มีการบันทึกที่มาเพียง 6 แหล่ง ซึ่งไม่ปรากฏรายละเอียดว่ามาจากภูมิภาคใดหรือส่วนใดของประเทศ แต่เมื่อพิจารณาจากการเรียกชื่อโรคและพืชสมุนไพรพบว่าองค์ความรู้ที่ใช้ในการบันทึกมาจากภาคเหนือเป็นส่วนใหญ่


4. ผลจากการสังเคราะห์พบว่า การจดบันทึกในตำรายาใบลานไม่ได้เป็นการลอกต่อทั้งฉบับ แต่เป็นการจดบันทึกเมื่อได้ตำรับยาดีจากหมอยาคนอื่นๆ การจดบันทึกควบคู่ไปกับการจดจำ จึงจะสามารถนำไปสู่การปฏิบัติที่มีประสิทธิภาพได้


5. รูปแบบและขึ้นตอนในการสังคยานา/ ถอดองค์ความรู้เกี่ยวกับตำรายาพื้นบ้านอีสานควรประกอบด้วย หมอยาที่สามารถอ่านอักษรธรรมและอักษรไทยน้อยได้ นักวิชาการที่มีความเชี่ยวชาญด้านสมุนไพรในท้องถิ่นและนักวิชาการทางด้านภาษาศาสตร์/ภาษาโบราณ เมื่อกลุ่มบุคคลทั้ง 3 ส่วนนี้ถอดองค์ความรู้จากตำราออกเป็นภาษาไทยปัจจุบันแล้วต้องจัดประชุมหมอยาพื้นบ้านที่มีความเชี่ยวชาญจำเพาะโรคนั้น เพื่อทบทวนและสังคยานาความถูกต้องและความเหมาะสมขององค์ความรู้ ก่อนที่จะจัดพิมพ์เผยแพร่ต่อไป