การรักษาอาการท้องผูกเรื้อรังด้วยศาสตร์ การแพทย์แผนไทย
Article Sidebar
คำสำคัญ:
ดานลม ธาตุ ยาต้มเฉพาะราย ท้องผูกเรื้อรัง เผายาหน้าท้อง
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทนำ อาการท้องผูกในศาสตร์การแพทย์แผนไทยสามารถพัฒนาเป็นโรคดานลม หรือโรคท้องผูกเรื้อรังใน
ศาตร์การแพทย์ตะวันตกได้ในอนาคต ซึ่งหากพิจารณาโรคตามทฤษฎีธาตุ พบว่า เกิดจากภาวะไม่สมดุลของธาตุ
ในร่างกาย โดยมีปัจจัยส่งเสริมในการเกิดโรคคือ พฤติกรรมการใช้ชีวิต การรับประทานอาหาร และความเสื่อม
ของร่างกาย เป็นต้น
วัตถุประสงค์ เพื่อแสดงกลไกการเกิดโรคตามทฤษฎีธาตุและวิธีในการรักษาอาการท้องผูกเรื้อรังตามศาสตร์การ
แพทย์แผนไทย
วิธีการศึกษา จากการทบทวนวรรณกรรมจากหนังสือ บทความ และตำราไทยจำนวนมากกว่า 50 เล่ม ในเรื่อง
อาการท้องผูกเรื้อรัง โดยศึกษาเกี่ยวกับ สาเหตุ หลักการรักษา และการใช้ยาสมุนไพร
ผลการศึกษา อาการท้องผูกเรื้อรังเกิดจาก ธาตุลมมีการเคลื่อนที่น้อย ธาตุไฟมากทำให้อุจจาระแข็งและแห้ง และ
ธาตุน้ำมีน้อย ทำให้อุจจาระแข็ง การรักษาอาการท้องผูกเรื้อรังจะมุ่งปรับธาตุในร่างกายให้สมดุล อาทิเช่น การ
แนะนำให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การนวดไทย การรับประทานยาต้มเฉพาะราย และการเผายาหน้าท้อง ยาที่ใช้
คือ ยาที่เพิ่มธาตุน้ำ คือยารสเปรี้ยว ยาช่วยเพิ่มธาตุลม คือเผ็ดร้อน สุขุม ซึ่งการศึกษาในครั้งนี้ทำให้พบทางเลือก
ในการรักษาอาการท้องผูกเรื้อรังโดยให้ศาสตร์การแพทย์แผนไทย ตลอดจนอาจเป็นหัวข้อในการศึกษา เชิงลึก
ต่อไปของสมุนไพรในตำรับ
สรุป การรักษาอาการท้องผูกเรื้อรังตามศาสตร์การแพทย์แผนไทยเกิดจากธาตุลมและไฟมากทำให้น้ำหย่อน
ซึ่งวิธีในการรักษาทำได้โดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การนวดไทย การรับประทานยาต้มเฉพาะราย และการ
เผายาหน้าท้อง
Article Details
บท
บทความปริทัศน์หรือการทบทวนวรรณกรรม
References
1. Ayurveda School of Traditional Medicine.
Principle of Thai Traditional Medicine.
Bangkok: Supawanit Press; 2007.
2. ศุภชัย ชุ่มชื่น. ตํารับยาแผนไทยส�ำหรับโรคสะเก็ด
เงินและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของสมุนไพรในตํารับ.
วารสารไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ.
2563; 15: 130-37.
3. Bohm D. Causality and Chance in Modern
Physics. London: Routledge & Kegan Pau;
2005.
4. ศุภชัย ชุ่มชื่น. ผลการนวดไทยร่วมกับการใช้ยา
เถาวัลย์เปรียงต่ออาการปวดในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม.
วารสารหมอยาไทยวิจัย. 2562; 5: 29-40.
5. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม คณะ
แพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. คัมภีร์แพทย์ศาสตร์
สงเคราะห์.กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง
เซ็นเตอร์ จ�ำกัด; 2546.
6. Beart W, Olson A. Resumption of
dietandrecoveryofbowel function. New
York: Oxford University Press; 2006.
7. Van DH, Sangeorzan BJ. Biomechanics and
pathophysiology of abdominal. Clinic N Am.
2013; 8: 819-25.
8. Stats P, Markowitz J, Schein J. Incidenceof
constipation associated with long acting
opioid therapy: Acomparative study.
Southern Medical Journal. 2016; 2: 129-34.
9. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม
โรงเรียนอายุรเวท. หัตถเวชกรรมไทยแผนไทย 2
. กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์
จ�ำกัด; 2553.
10. สุดา ใจกว้างสี. โรคลมตามกับคนเมือง. เชียงใหม่:
โรงพิมพ์ในเวียง พิมพ์ดี จ�ำกัด; 2518.
11. จ�ำรัศ เดชสี, พรสวรรณ กัญยานงค์. สรุปต�ำรา
หัตถเวชกรรมไทย 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์
มหาจักรนคร; 2556.
12. Pole S. Ayurvedic medicine. London: Singing
Dragon; 2012.
13. Herimatin H, Cibertalo A. Basically anatomy
and Physiology. Philadelphia: Philadelphia
printing; 2012.
14. นพมาศ ดอนศรีกลาง. ต�ำราแพทย์แผนไทยตระกูล
ดอนศรีกลางแจ่ม. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์สนาม
หลวง พิมพ์ดี จ�ำกัด; 2561.
15. Coliter l, Rohen d, Yokochi k. Grants of
anatomy. 3rd ed. Philadelphia: Philadelphia
printing; 2011.
16. Salliez C, Christian C, Massimo C. The
occurrence of hot air from the influence
of air pressure. New Innovation. 2010; 40:
153-69.
17. Moritz A. Studies of the thermal injury.
Part 2: The relative importance of time
and surface temperature in the causation
or cutaneous burns. Am J Path. 1947; 23:
695-20.
18. Kawin B, Sittato K, Maxion T. Principle
about thermodynamic. New York: Oxford
University Press; 2010.
19. ศุภชัย ชุ่มชื่น. การประกวดพื้นที่ด้านการแพทย์
แผนไทยดีเด่นระดับประเทศ; 8 ธันวาคม 2561;
สาธารณสุขจังหวัดสมุทรปราการ. สมุทรปราการ.;
กรมการแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก;
2561.
20. Pender B. Physiology for lower extrimities.
3rd ed. Philadelphia: Philadelphia Printing;
2013.
21. Fisher MJ, Rheingold SR. Cell Biology
for Medicine. In: Poplack DG, Pizzo PA,
editors. Principlesand practice of pediatric
oncology. 6th ed. Philadelphia: Lippincott
Williams & Wilkins; 2011.
22. Manu L, and zherzie K. Concept for physic.
Guardahana: Guardahana University Press;
2008.
23. Mexive l, Eleto d, Joidiata K. Applied
thermodynamic for engineer student.
2nded. Philadelphia: Philadelphia printing;
2011.
24. Eleto d, Joidiata K. Applied Thermodynamic
for Chemical Engineering Students. 4nd ed.
Philadelphia: Philadelphia printing; 2015.
25. Stuart GW. Principles and Practice ofPhysics.
10thed. St. Louis: Elsevie; 2013.
26. Gerno MA. Natural Phenomena on the
air for Pilots. 5thed. China: Lippincott and
Wilkins; 2012.
27. คมสัน ทินกร ณ อยุธยา. หลักการพื้นฐานของการ
แพทย์แผนไทย. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพมหานคร:
บริษัท ภูลประสิทธิ์ จ�ำกัด; 2562.
28. Cengel Y, Boles M. Thermodynamics an
Engineering Approach. 8th ed. New York:
Mcgraw-hill International Enterprises; 2011.
29. AndersonG. M. Thermodynamics of Natural
Systems. 2nd ed. Oxford: Cambridge
University Press; 2009.
30. Chumchuen S. Evaluation and formulation
of gel form Antitdesma velutinum
leaves extract for antioxidant and
antiwrinkle activities. European Journal
of Pharmaceutical and Medical Research.
2020; 7: 707-11.
31. Chumchuen S. Antioxidant Activity of the
flower fruit and leaf, Anitdesma velutinum
(Tulas) - A Comparison. Word Journal of
Pharmacy and Pharmaceutical Sciences.
2020; 9: 1160-6.
32. Brand N, Cuvelier E. Use of a Free Radical
Method to EvaluateAntioxidant Activity.
Academic Press Limited. 1995; 28: 25-30.
33. Dejian H, Boxin O. The Chemistry behind
Antioxidant Capacity Assays. Journal
ofAgricultural and Food Chemistry. 2005;
53: 1841-56.
34. Pientaweeratch S, Panapisal V, and
Tansirikongkol A. Antioxidant, AntiCollagenase and Anti-Elastase Activities of
Phyllanthus Emblica, Manilkara Zapota and
Silymarin: an In Vitro Comparative Study
for Anti-Aging Applications. Pharmaceutical
Biology. 2016; 54: 1865 -72.
35. Pokorny J, Yanishlieva N, Gordon M.
Antioxidant in food. New York: CRC Press;
2001.
36. Matin D, Ferti P. Toxic: Chronic Constipation.
St. Louis: Elsevie; 2016.
37. Zucker M, Redulla D. Lactulose Management
of Minimal Hepatic Encephalopathy.
Gastroenterology Nursing. 2019; 42: 84-94.
38. Roger B. Hepatic Encephalopathy in
Cirrhosis: Pathology and Pathophysiology.
Pathology and Pathophysiology Drugs.
2019; 79: 17–21.
39. Bates D. Defining prognosis in medical
coma. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1991;
54: 569–71.
40. Pender B. Physiology for lower extremity.
Philadelphia: England Philadelphia Printing;
2013.
41. Zulak D. Clinical Assessment for Massage
Therapy – A practical guide. Atlanta:
Handspring publishing; 2018.
42. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม
โรงเรียนอายุรเวท. หัตถเวชกรรมแผนไทย .
กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์
จ�ำกัด; 2548.
43. Ellsworth A, Altman P. Massage Anatomy:
A Comprehensive Guide. New York: Simon
& Schuster, Inc; 2012.
44. Erabin Z, Motinoti S, Yokochi k. Anatomy
and pathology. 3rd ed. Philadelphia:
Philadelphia printing; 2012.
45. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม คณะ
แพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. การนวดแนวเส้น
พื้นฐานแบบราชส�ำนัก.กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ
พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์ จ�ำกัด; 2542.
46. Abigail E. Core Training Anatomy. New York:
Simon & Schuster, Inc; 2017.
47. Kisner C, Colby LA. Therapeutic Exercise
Foundations and Techniques. 5th ed.
Philadelphia: F.A. Davis Company; 2007.
48. ปราณี ดวงรัตน์, จุลจักร กว้างขวาง, นพดาว เหนือ
สุวรรณ. หัตเวชกรรมไทย. กรุงเทพมหานคร: โรง
พิมพ์เหนือสุวรรณ พิมพ์ดี จ�ำกัด; 2557.
49. Kisner C, Colby LA. Therapeutic Exercise
Foundations and Techniques. 3th ed.
Philadelphia: F.A. Davis Company; 2002.
50. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม คณะ
แพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. วิชาหัตถเวช กับ
ภาควิชากายวิภาคศาสต์.กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ
พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์ จ�ำกัด; 2533.
51. วุฒิ วุฒิธรรมเวช. คัมภีร์เภสัชรัตนโกสินทร์.
กรุงเทพมหานคร: ศิลป์สยามบรรจุภัณฑ์และการ
พิมพ์จ�ำกัด; 2554.
52. ศุภชัย ชุ่มชื่น. ภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านชาวชุมชนวัด
สลุด อ�ำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ. วารสาร
มนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัย
มหาสารคาม. 2562; 38: 112-21.
53. Chumchuen S.Effectiveness of The CourtType Thai Traditional Massage to Treat
Migraine Disease. International Academic
Traditional Thai Medicine Competition
Proceedings; 8 December 2019; Muang
samutprakan District Health Office, Samut
Prakan: Department for Development of
Thai Traditional and Alternative Medicine;
2019.
54. Mohamad S, Wenli S and Qi C. The Power
of Natural Chinese Medicine,Ginger and
Ginseng Root in an Organic Life. MiddleEast Journal of Scientific Research. 2019;
27: 64-71.
55. Kankanam G, Chithramala D, Waliwita L et
al. A Review on Medicinal Uses of Zingiber
officinale (Ginger). International Journal of
Health Sciences and Research. 2020; 10:
142-48.
56. Lawrence R. Chronic constipation: new
insights, better outcomes. The Lancet
Gastroenterology & Hepatology. 2019; 4:
873-82.
57. Ashley N. Intravenous Magnesium Sulfate
for Multimodal Analgesia. Anesthesia
eJourna. 2019; 7: 17-8.
58. Christophe D, Florence C, Auré l et al.Time
to treatment response of a magnesiumand sulphate-rich natural mineral water
in functional constipation. Nutrition. 2019;
65: 167-72.
59. Picheansoonthon C, Jirawong W. Traditional
Thai medicine derived from animals,
volume 3, 2nd ed. Bangkok: Amarin Printing;
2010.
60. สมศักดิ์ นวลแก้ว. เภสัชกรรมแผนไทยประยุกต์.
ขอนแก่น: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยขอนแก่น; 2563.
61. Harborne J, Baxter H. Phytochemical
dictionary, a Handbook of bioactive
compound form plant. London: Taylor
and Francis Ltd; 1995.
62. สุนันทา วิบูลย์จันทร์. เคมีอินทรีย์, พิมพ์ครั้งที่ 3.
นนทบุรี: เอ็นดับบลิว มีเดีย จ�ำกัด; 2538.
63. วรพรรณ สิทธิถาวร. แหล่งที่มาของยา. ขอนแก่น:
โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยขอนแก่น; 2554.
64. Dewick P. Medicinal natural products: a
biosynthetic approach. New York: John
Wiley and Sons; 1997.
65. Chawla H. Plant biotechnology: A practical
approach. Plymouth: Science Publishers
Inc; 2003.
66. Cseke L. Natural products form plants. 2nd
ed. New York: Taylor and Francis Group;
2006.
67. รุ่งระวี เต็มศิริฤกษ์กุล. เบญจอ�ำมฤต ต�ำรับยา
รักษามะเร็งตับ. [อินเทอร์เน็ต]. 2556 [เข้าถึง
เมื่อ 3 ธันวาคม 2562]. เข้าถึงได้จาก: https://
pharmacy.mahidol.ac.th/en/knowledge/
article.
68. Vijjalaya M. Saddaniti Padamala the express
edition. Bangkok: Mahapali Vijialaya, 2015.
69. Cecilia F, Valle L, Cristian T, Carlos H,
Lina M, Garduño R, et al. Efficacy and
safety of a fixed-dose combination of
D-norpseudoephedrine, triiodothyronine,
atropine, aloin, and diazepam in obese
patients. International Journal of Clinical
Pharmacology and Therapeutics. 2018; 56:
531-38.
70. Guglielmina F, Federica B,Elisa M, Margherita
G. Antiglycation Activity and HT-29 Cellular
Uptake of Aloe-Emodin, Aloin, and Aloe
arborescens Leaf Extracts. Molecules; 2019;
24: 2128-42.
71. Chang R, Overby J. Chemistry. 13th ed. New
York: McGraw-Hill Education; 2019.
72. Clayden J, Warren S. Organic Chemistry. 2nd
ed. Oxford: Oxford University Press; 2013.
73. Nelson D, Cox M. Lehninger Principles of
Bio-chemistry : International Edition. 7th ed.
New York: W.H.Freeman & Co Ltd; 2017.
74. Moore J, Langley R. Biochemistry for
Dummies. 2nd ed. New York: John Wiley &
Sons Inc; 2011.
75. Clayden J. Organolithiums: Selectivity
for Synthesis.London: Elsevier Science
&Technology; 2002.
76. Guyton C, John H. Textbook of Medical
Physiology. London: Elsevier Science
&Technology; 2005.
77. Khurana I, KhuranaA. Concise Textbook of
Physiology. 3rd ed. Haryana: Reed Elsevier
India Pvt. Ltd; 2018.
78. Marangoni A. Enzyme kinetics A Modern
Approach. Hoboken: John Willey and Sons;
2003.
79. Fisher MJ, Rheingold SR. Cell Biology
for Medicine Principles and practice of
pediatric Oncology. 6th ed. Philadelphia:
Lippincott Williams & Wilkins; 2011.
80. Lippert L. Clinical Kinesiology & Anatomy. 6th
edition. Pennsylvania:F.A. Davis Company;
2017.
81. หัวเฉียวแพทย์แผนจีน. วิเคราะห์ที่มาแห่ง
ความปวด ด้วยทฤษฎีแพทย์แผนจีน. [อินเทอร์เน็ต].
2561 [เข้าถึงเมื่อ 3 กุมภาพันธ์ 2563]. เข้าถึงได้
จาก https://www.huachiewtcm.com.
Principle of Thai Traditional Medicine.
Bangkok: Supawanit Press; 2007.
2. ศุภชัย ชุ่มชื่น. ตํารับยาแผนไทยส�ำหรับโรคสะเก็ด
เงินและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของสมุนไพรในตํารับ.
วารสารไทยเภสัชศาสตร์และวิทยาการสุขภาพ.
2563; 15: 130-37.
3. Bohm D. Causality and Chance in Modern
Physics. London: Routledge & Kegan Pau;
2005.
4. ศุภชัย ชุ่มชื่น. ผลการนวดไทยร่วมกับการใช้ยา
เถาวัลย์เปรียงต่ออาการปวดในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม.
วารสารหมอยาไทยวิจัย. 2562; 5: 29-40.
5. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม คณะ
แพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. คัมภีร์แพทย์ศาสตร์
สงเคราะห์.กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง
เซ็นเตอร์ จ�ำกัด; 2546.
6. Beart W, Olson A. Resumption of
dietandrecoveryofbowel function. New
York: Oxford University Press; 2006.
7. Van DH, Sangeorzan BJ. Biomechanics and
pathophysiology of abdominal. Clinic N Am.
2013; 8: 819-25.
8. Stats P, Markowitz J, Schein J. Incidenceof
constipation associated with long acting
opioid therapy: Acomparative study.
Southern Medical Journal. 2016; 2: 129-34.
9. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม
โรงเรียนอายุรเวท. หัตถเวชกรรมไทยแผนไทย 2
. กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์
จ�ำกัด; 2553.
10. สุดา ใจกว้างสี. โรคลมตามกับคนเมือง. เชียงใหม่:
โรงพิมพ์ในเวียง พิมพ์ดี จ�ำกัด; 2518.
11. จ�ำรัศ เดชสี, พรสวรรณ กัญยานงค์. สรุปต�ำรา
หัตถเวชกรรมไทย 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์
มหาจักรนคร; 2556.
12. Pole S. Ayurvedic medicine. London: Singing
Dragon; 2012.
13. Herimatin H, Cibertalo A. Basically anatomy
and Physiology. Philadelphia: Philadelphia
printing; 2012.
14. นพมาศ ดอนศรีกลาง. ต�ำราแพทย์แผนไทยตระกูล
ดอนศรีกลางแจ่ม. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์สนาม
หลวง พิมพ์ดี จ�ำกัด; 2561.
15. Coliter l, Rohen d, Yokochi k. Grants of
anatomy. 3rd ed. Philadelphia: Philadelphia
printing; 2011.
16. Salliez C, Christian C, Massimo C. The
occurrence of hot air from the influence
of air pressure. New Innovation. 2010; 40:
153-69.
17. Moritz A. Studies of the thermal injury.
Part 2: The relative importance of time
and surface temperature in the causation
or cutaneous burns. Am J Path. 1947; 23:
695-20.
18. Kawin B, Sittato K, Maxion T. Principle
about thermodynamic. New York: Oxford
University Press; 2010.
19. ศุภชัย ชุ่มชื่น. การประกวดพื้นที่ด้านการแพทย์
แผนไทยดีเด่นระดับประเทศ; 8 ธันวาคม 2561;
สาธารณสุขจังหวัดสมุทรปราการ. สมุทรปราการ.;
กรมการแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก;
2561.
20. Pender B. Physiology for lower extrimities.
3rd ed. Philadelphia: Philadelphia Printing;
2013.
21. Fisher MJ, Rheingold SR. Cell Biology
for Medicine. In: Poplack DG, Pizzo PA,
editors. Principlesand practice of pediatric
oncology. 6th ed. Philadelphia: Lippincott
Williams & Wilkins; 2011.
22. Manu L, and zherzie K. Concept for physic.
Guardahana: Guardahana University Press;
2008.
23. Mexive l, Eleto d, Joidiata K. Applied
thermodynamic for engineer student.
2nded. Philadelphia: Philadelphia printing;
2011.
24. Eleto d, Joidiata K. Applied Thermodynamic
for Chemical Engineering Students. 4nd ed.
Philadelphia: Philadelphia printing; 2015.
25. Stuart GW. Principles and Practice ofPhysics.
10thed. St. Louis: Elsevie; 2013.
26. Gerno MA. Natural Phenomena on the
air for Pilots. 5thed. China: Lippincott and
Wilkins; 2012.
27. คมสัน ทินกร ณ อยุธยา. หลักการพื้นฐานของการ
แพทย์แผนไทย. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพมหานคร:
บริษัท ภูลประสิทธิ์ จ�ำกัด; 2562.
28. Cengel Y, Boles M. Thermodynamics an
Engineering Approach. 8th ed. New York:
Mcgraw-hill International Enterprises; 2011.
29. AndersonG. M. Thermodynamics of Natural
Systems. 2nd ed. Oxford: Cambridge
University Press; 2009.
30. Chumchuen S. Evaluation and formulation
of gel form Antitdesma velutinum
leaves extract for antioxidant and
antiwrinkle activities. European Journal
of Pharmaceutical and Medical Research.
2020; 7: 707-11.
31. Chumchuen S. Antioxidant Activity of the
flower fruit and leaf, Anitdesma velutinum
(Tulas) - A Comparison. Word Journal of
Pharmacy and Pharmaceutical Sciences.
2020; 9: 1160-6.
32. Brand N, Cuvelier E. Use of a Free Radical
Method to EvaluateAntioxidant Activity.
Academic Press Limited. 1995; 28: 25-30.
33. Dejian H, Boxin O. The Chemistry behind
Antioxidant Capacity Assays. Journal
ofAgricultural and Food Chemistry. 2005;
53: 1841-56.
34. Pientaweeratch S, Panapisal V, and
Tansirikongkol A. Antioxidant, AntiCollagenase and Anti-Elastase Activities of
Phyllanthus Emblica, Manilkara Zapota and
Silymarin: an In Vitro Comparative Study
for Anti-Aging Applications. Pharmaceutical
Biology. 2016; 54: 1865 -72.
35. Pokorny J, Yanishlieva N, Gordon M.
Antioxidant in food. New York: CRC Press;
2001.
36. Matin D, Ferti P. Toxic: Chronic Constipation.
St. Louis: Elsevie; 2016.
37. Zucker M, Redulla D. Lactulose Management
of Minimal Hepatic Encephalopathy.
Gastroenterology Nursing. 2019; 42: 84-94.
38. Roger B. Hepatic Encephalopathy in
Cirrhosis: Pathology and Pathophysiology.
Pathology and Pathophysiology Drugs.
2019; 79: 17–21.
39. Bates D. Defining prognosis in medical
coma. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1991;
54: 569–71.
40. Pender B. Physiology for lower extremity.
Philadelphia: England Philadelphia Printing;
2013.
41. Zulak D. Clinical Assessment for Massage
Therapy – A practical guide. Atlanta:
Handspring publishing; 2018.
42. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม
โรงเรียนอายุรเวท. หัตถเวชกรรมแผนไทย .
กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์
จ�ำกัด; 2548.
43. Ellsworth A, Altman P. Massage Anatomy:
A Comprehensive Guide. New York: Simon
& Schuster, Inc; 2012.
44. Erabin Z, Motinoti S, Yokochi k. Anatomy
and pathology. 3rd ed. Philadelphia:
Philadelphia printing; 2012.
45. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม คณะ
แพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. การนวดแนวเส้น
พื้นฐานแบบราชส�ำนัก.กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ
พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์ จ�ำกัด; 2542.
46. Abigail E. Core Training Anatomy. New York:
Simon & Schuster, Inc; 2017.
47. Kisner C, Colby LA. Therapeutic Exercise
Foundations and Techniques. 5th ed.
Philadelphia: F.A. Davis Company; 2007.
48. ปราณี ดวงรัตน์, จุลจักร กว้างขวาง, นพดาว เหนือ
สุวรรณ. หัตเวชกรรมไทย. กรุงเทพมหานคร: โรง
พิมพ์เหนือสุวรรณ พิมพ์ดี จ�ำกัด; 2557.
49. Kisner C, Colby LA. Therapeutic Exercise
Foundations and Techniques. 3th ed.
Philadelphia: F.A. Davis Company; 2002.
50. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม คณะ
แพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. วิชาหัตถเวช กับ
ภาควิชากายวิภาคศาสต์.กรุงเทพมหานคร: พิฆเณศ
พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์ จ�ำกัด; 2533.
51. วุฒิ วุฒิธรรมเวช. คัมภีร์เภสัชรัตนโกสินทร์.
กรุงเทพมหานคร: ศิลป์สยามบรรจุภัณฑ์และการ
พิมพ์จ�ำกัด; 2554.
52. ศุภชัย ชุ่มชื่น. ภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านชาวชุมชนวัด
สลุด อ�ำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ. วารสาร
มนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัย
มหาสารคาม. 2562; 38: 112-21.
53. Chumchuen S.Effectiveness of The CourtType Thai Traditional Massage to Treat
Migraine Disease. International Academic
Traditional Thai Medicine Competition
Proceedings; 8 December 2019; Muang
samutprakan District Health Office, Samut
Prakan: Department for Development of
Thai Traditional and Alternative Medicine;
2019.
54. Mohamad S, Wenli S and Qi C. The Power
of Natural Chinese Medicine,Ginger and
Ginseng Root in an Organic Life. MiddleEast Journal of Scientific Research. 2019;
27: 64-71.
55. Kankanam G, Chithramala D, Waliwita L et
al. A Review on Medicinal Uses of Zingiber
officinale (Ginger). International Journal of
Health Sciences and Research. 2020; 10:
142-48.
56. Lawrence R. Chronic constipation: new
insights, better outcomes. The Lancet
Gastroenterology & Hepatology. 2019; 4:
873-82.
57. Ashley N. Intravenous Magnesium Sulfate
for Multimodal Analgesia. Anesthesia
eJourna. 2019; 7: 17-8.
58. Christophe D, Florence C, Auré l et al.Time
to treatment response of a magnesiumand sulphate-rich natural mineral water
in functional constipation. Nutrition. 2019;
65: 167-72.
59. Picheansoonthon C, Jirawong W. Traditional
Thai medicine derived from animals,
volume 3, 2nd ed. Bangkok: Amarin Printing;
2010.
60. สมศักดิ์ นวลแก้ว. เภสัชกรรมแผนไทยประยุกต์.
ขอนแก่น: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยขอนแก่น; 2563.
61. Harborne J, Baxter H. Phytochemical
dictionary, a Handbook of bioactive
compound form plant. London: Taylor
and Francis Ltd; 1995.
62. สุนันทา วิบูลย์จันทร์. เคมีอินทรีย์, พิมพ์ครั้งที่ 3.
นนทบุรี: เอ็นดับบลิว มีเดีย จ�ำกัด; 2538.
63. วรพรรณ สิทธิถาวร. แหล่งที่มาของยา. ขอนแก่น:
โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยขอนแก่น; 2554.
64. Dewick P. Medicinal natural products: a
biosynthetic approach. New York: John
Wiley and Sons; 1997.
65. Chawla H. Plant biotechnology: A practical
approach. Plymouth: Science Publishers
Inc; 2003.
66. Cseke L. Natural products form plants. 2nd
ed. New York: Taylor and Francis Group;
2006.
67. รุ่งระวี เต็มศิริฤกษ์กุล. เบญจอ�ำมฤต ต�ำรับยา
รักษามะเร็งตับ. [อินเทอร์เน็ต]. 2556 [เข้าถึง
เมื่อ 3 ธันวาคม 2562]. เข้าถึงได้จาก: https://
pharmacy.mahidol.ac.th/en/knowledge/
article.
68. Vijjalaya M. Saddaniti Padamala the express
edition. Bangkok: Mahapali Vijialaya, 2015.
69. Cecilia F, Valle L, Cristian T, Carlos H,
Lina M, Garduño R, et al. Efficacy and
safety of a fixed-dose combination of
D-norpseudoephedrine, triiodothyronine,
atropine, aloin, and diazepam in obese
patients. International Journal of Clinical
Pharmacology and Therapeutics. 2018; 56:
531-38.
70. Guglielmina F, Federica B,Elisa M, Margherita
G. Antiglycation Activity and HT-29 Cellular
Uptake of Aloe-Emodin, Aloin, and Aloe
arborescens Leaf Extracts. Molecules; 2019;
24: 2128-42.
71. Chang R, Overby J. Chemistry. 13th ed. New
York: McGraw-Hill Education; 2019.
72. Clayden J, Warren S. Organic Chemistry. 2nd
ed. Oxford: Oxford University Press; 2013.
73. Nelson D, Cox M. Lehninger Principles of
Bio-chemistry : International Edition. 7th ed.
New York: W.H.Freeman & Co Ltd; 2017.
74. Moore J, Langley R. Biochemistry for
Dummies. 2nd ed. New York: John Wiley &
Sons Inc; 2011.
75. Clayden J. Organolithiums: Selectivity
for Synthesis.London: Elsevier Science
&Technology; 2002.
76. Guyton C, John H. Textbook of Medical
Physiology. London: Elsevier Science
&Technology; 2005.
77. Khurana I, KhuranaA. Concise Textbook of
Physiology. 3rd ed. Haryana: Reed Elsevier
India Pvt. Ltd; 2018.
78. Marangoni A. Enzyme kinetics A Modern
Approach. Hoboken: John Willey and Sons;
2003.
79. Fisher MJ, Rheingold SR. Cell Biology
for Medicine Principles and practice of
pediatric Oncology. 6th ed. Philadelphia:
Lippincott Williams & Wilkins; 2011.
80. Lippert L. Clinical Kinesiology & Anatomy. 6th
edition. Pennsylvania:F.A. Davis Company;
2017.
81. หัวเฉียวแพทย์แผนจีน. วิเคราะห์ที่มาแห่ง
ความปวด ด้วยทฤษฎีแพทย์แผนจีน. [อินเทอร์เน็ต].
2561 [เข้าถึงเมื่อ 3 กุมภาพันธ์ 2563]. เข้าถึงได้
จาก https://www.huachiewtcm.com.