รูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการสุขภาพโรคเรื้อรัง: กรณีศึกษาการพัฒนารูปแบบการดูแลโรคความดันโลหิตสูง เบาหวาน และมะเร็งในชุมชนตำบลหัวป่า
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ได้แก่ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน และมะเร็ง (เต้านม ปากมดลูก และลำไส้ใหญ่) เป็นปัญหาสาธารณสุขสำคัญของประเทศ การจัดการสุขภาพโรคเรื้อรังอย่างยั่งยืนจำเป็นต้องอาศัย “การมีส่วนร่วมของชุมชน” ตามแนวคิด Chronic Care Model (CCM) ที่เน้นความร่วมมือของภาคีเครือข่ายในพื้นที่ งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาและประเมินรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการดูแลโรคความดันโลหิตสูง เบาหวาน และมะเร็งในตำบลหัวป่า จังหวัดสิงห์บุรี โดยใช้ระเบียบวิธีแบบผสานวิธี (mixed-methods) ภายใต้กรอบการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมตามวงจร PAOR: Planning–Action–Observation–Reflection กลุ่มเป้าหมายคือประชาชน 700 รายในตำบลหัวป่า เก็บข้อมูลเชิงปริมาณจากแบบสอบถามพฤติกรรมสุขภาพและผลคัดกรองโรคเรื้อรัง และข้อมูลเชิงคุณภาพเก็บจากการสนทนากลุ่ม ผู้ให้ข้อมูลสำคัญคืออาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) 4 หมู่บ้าน จำนวน 15 ราย วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติเชิงพรรณนา และทดสอบไคสแควร์ ส่วนข้อมูลเชิงคุณภาพวิเคราะห์ด้วยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหา
ผลการวิจัยพบว่า รูปแบบที่พัฒนามีองค์ประกอบหลัก 3 ด้าน ได้แก่ (1) การประสานงานของภาคีสุขภาพในระดับตำบล ผ่านเวทีร่วมวางแผนและทบทวนผล (2) การเสริมพลังประชาชน โดยเน้นความรู้ ทักษะการดูแลตนเอง และกิจกรรมสุขภาพตามหลัก 3 อ. 2 ส. และ (3) ระบบติดตามสุขภาพด้วยเทคโนโลยี Smart อสม. เพื่อสนับสนุนข้อมูลและการติดตามกลุ่มเสี่ยง ภายหลังดำเนินการอัตราการคัดกรองความดันโลหิตสูงเพิ่มจาก 70.3% เป็น 77.2% และเบาหวานเพิ่มจาก 70.1% เป็น 80.9% (p<0.05) ผู้ที่มีพฤติกรรมสุขภาพเหมาะสมมีโอกาสพบผลคัดกรองปกติสูงกว่าอย่างมีนัยสำคัญ ข้อมูลเชิงคุณภาพชี้ว่า การมีส่วนร่วมของภาคีในพื้นที่ช่วยเสริม “ความรับผิดชอบร่วมของชุมชน” และทำให้ระบบบริการเชิงรุกมีประสิทธิภาพมากขึ้น
ผลการศึกษาสรุปว่า รูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนที่พัฒนาขึ้นสามารถเพิ่มการเข้าถึงบริการคัดกรอง ลดพฤติกรรมเสี่ยง และเสริมความเข้มแข็งของระบบสุขภาพปฐมภูมิ ข้อเสนอแนะคือควรพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครสาธารณสุขต่อเนื่อง ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลสนับสนุนข้อมูล และบูรณาการรูปแบบนี้สู่แผนนโยบายองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเพื่อสร้างความยั่งยืนและขยายผลสู่พื้นที่อื่น
Article Details
เอกสารอ้างอิง
World Health Organization. Noncommunicable diseases: Key facts [Internet]. Geneva: WHO; 2023 [cited 2025 Nov 1]. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/noncommunicable-diseases
Department of Disease Control, Ministry of Public Health. Annual epidemiological surveillance report 2023. Nonthaburi: DDC; 2024 [cited 2025 Nov 1]. Available from: https://ddc.moph.go.th
Ministry of Public Health. National NCD strategic plan 2022–2026. Nonthaburi: MOPH; 2022 [cited 2025 Nov 1]. Available from: https://ncd.moph.go.th
World Bank. The economic burden of non- communicable diseases in Thailand. Washington, DC: World Bank; 2022 [cited 2025 Nov 1]. Available from: https://documents.worldbank.org
Wagner EH. Chronic disease management: what will it take to improve care for chronic illness? Eff Clin Pract 1998; 1(1): 2–4.
Bodenheimer T, Wagner EH, Grumbach K. Improving primary care for patients with chronic illness. JAMA 2002; 288(14): 1775–9. doi: 10.1001/jama.288.14.1775.
Norris SL, Glasgow RE, Engelgau MM, O'Connor PJ, McCulloch D. Chronic disease management: a definition and systematic approach to implementation. Dis Manag Health Out 2003; 11(8): 477–88. doi: 10.2165/00115677-200311080-00001.
Cornwall A, Jewkes R. What is participatory research? Soc Sci Med 1995; 41(12): 1667–76. doi: 10.1016/0277-9536(95)00127-S.
Kemmis S, McTaggart R, Nixon R. The action research planner: doing critical participatory action research. Singapore: Springer; 2014. doi: 10.1007/978-981-4560-67-2.
Baum F, MacDougall C, Smith D. Participatory action research. J Epidemiol Community Health 2006; 60(10): 854–7. doi: 10.1136/jech.2004.028662.
Elo S, Kyngäs H. The qualitative content analysis process. J Adv Nurs 2008; 62(1): 107–15. doi: 10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
Krueger RA, Casey MA. Focus groups: a practical guide for applied research. 5thed. Thousand Oaks (CA): SAGE; 2015.
Lynn MR. Determination and quantification of content validity. Nurs Res 1986; 35(6): 382–5.
Polit DF, Beck CT. The content validity index: are you sure you know what's being reported? Critique and recommendations. Res Nurs Health 2006; 29(5): 489–97. doi: 10.1002/nur.20147
World Health Organization. Digital health interventions for NCDs prevention and control. Geneva: WHO; 2022 [cited 2025 Nov 1]. Available from: https://iris.who.int/handle/10665/366224
Department of Disease Control. Guidelines for screening and surveillance of chronic non-communicable diseases at the community level. Nonthaburi: Ministry of Public Health; 2023. (in Thai)
The Committee for the Drafting of the Action Plan for the Prevention and Control of Non-Communicable Diseases in Thailand (2023–2027). Thailand’s 5-year action plan for prevention and control of NCDs (2023–2027). Bangkok: Graffiti & Design Publishing House; 2024. (in Thai)
Bureau of Non-Communicable Diseases. Operation manual for prevention and control of chronic NCDs based on community: community risk reduction and chronic NCDs(CBI NCDs). Nonthaburi: Motion Art; 2018. (in Thai)
Phakdeesamai R. Development of a health behavior modification model for the working population: community-based prevention of chronic non-communicable diseases. Int J Health Environ Educ 2023; 8(2): 268–74. (in Thai)
Chayman C. Development of health literacy skills and health behaviors in the community of community leaders, Ban Khue Health Promoting Hospital, Kalasin Province. Int J Environ Community Health 2023; 8(1): 337–45. (in Thai)
Nutbeam D. Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies. Health Promot Int 2000; 15(3): 259–67. doi:10.1093/heapro/15.3.259
Siri N, Nak-Ai W. Health promotion and disease prevention model for NCDs among risk groups, Nan Province. J Public Health 2022; 31(2): 271–81. (in Thai)
Sripothong S, Theerakarn S, Wannaphira V. Development of diabetes and hypertension screening system: community network participation in urban primary care clusters. Buddhachinaraj Med J 2020; 37(3): 336–46. (in Thai)
Phromphithak S, et al. Developing a participatory community health plan for NCD prevention in Thailand. Health Promot Int 2022; 37(6): daac116. doi: 10.1093/heapro/daac116.
Rattanathikom K, Somdee T. Integrating local wisdom and national policy for NCD management in primary health care. J Public Health Manag Pract 2021; 27(3): 260–8. doi: 10.1097/PHH.0000000000001314
Wongchan P, Chotiga P. Community health leaders and chronic disease management in Thai rural settings. J Community Health 2021; 46(4): 732–9. doi: 10.1007/s10900-020-00915-8.
Phongphaitoonsin N, Nomsiri A, Kongsupon N. Health behaviors and health promotion management guidelines for supporting staff in Faculty of Medicine, Thammasat University. Thai J Public Health Health Sci 2020; 3(2): 95–108. (in Thai)
