ผลของการกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพรในการรักษาผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อม: การศึกษาเกี่ยวกับผลทางคลินิกและความพึงพอใจของผู้ป่วย

บทคัดย่อ

บทนำและวัตถุประสงค์: โรคข้อเข่าเสื่อม เป็นความผิดปกติทางสรีรวิทยาและกายวิภาคของกระดูกอ่อนผิวข้อ ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างและกระบวนการอักเสบภายในข้อเข่า โดยความรุนแรงของโรคมีความสัมพันธ์กับระดับความปวดและความสามารถในการใช้งานข้อ ทำให้การเคลื่อนไหวข้อถูกจำกัด ส่งผลกระทบต่อการประกอบกิจวัตรประจำวัน ตามทฤษฎีการแพทย์แผนไทยกล่าวว่า โรคข้อเข่าเสื่อม เกิดจากการติดขัดของลมบริเวณข้อเข่า ส่งผลทำให้มีอาการปวดตึงและนำไปสู่การเสียหน้าที่ของธาตุดินในที่สุด การรักษาทางการแพทย์แผนไทยจึงมุ่งเน้นในการลดการติดขัดของลมในบริเวณข้อ เพื่อลดอาการปวดและปรับปรุงการใช้งานข้อเข่า การศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลทางคลินิกและความพึงพอใจของการรักษาด้วยการกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพรในผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อม

วิธีการศึกษา: การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษากึ่งทดลองทางคลินิก ทำการศึกษาในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม ณ โรงพยาบาลเทพา อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา จำนวน 36 คน ที่ได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์แผนปัจจุบันว่าเป็นโรคข้อเข่าเสื่อม โดยกลุ่มตัวอย่างได้รับการกดจุดเข่า 7 จุด จุดละ 2 นาที รวม 14 นาที ประกอบด้วย จุดสัญญาณ 1, 2, 3 เข่า จุดสัญญาณ 4 ขาด้านนอก จุดเหนือข้อพับด้านใน 2 นิ้ว จุดสัญญาณ 4 ขาด้านใน และ จุดใต้ข้อพับเข่า 2 นิ้ว ร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร 30 นาที ซึ่งเป็นสูตรตำรับของโรงพยาบาลการแพทย์แผนไทย มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ประกอบด้วย ไพล ดองดึง ยาดำ และการบูร จำนวน 1 ครั้งต่อวัน ติดต่อกัน 3 วัน ทำการประเมินผลก่อนและหลังการรักษา โดยการประเมินการเปลี่ยนแปลงช่วงระดับความปวดด้วยมาตรวัดความปวดชนิดตัวเลข ประเมินผลทางคลินิกด้วยแบบประเมินอาการของผู้ป่วยโรคข้อเสื่อม (modified WOMAC) ฉบับภาษาไทย ประกอบด้วยข้อคำถาม 3 ด้าน ได้แก่ ระดับอาการปวด ระดับอาการข้อฝืด และระดับความสามารถในการใช้งานข้อ รวมทั้งประเมินความพึงพอใจหลังการรักษา สำหรับข้อมูลการเปลี่ยนแปลงช่วงระดับความปวด และความพึงพอใจ นำเสนอเป็นความถี่และร้อยละ ส่วนผลประเมินทางคลินิก ทำการวิเคราะห์เปรียบเทียบค่าเฉลี่ยก่อนและหลังการรักษา ด้วยสถิติ paired t-test โดยกำหนดค่าระดับนัยสำคัญที่ 0.05

ผลการศึกษา: หลังการรักษาด้วยการกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร จำนวน 1 ครั้งต่อวัน ติดต่อกัน 3 วัน สามารถเปลี่ยนแปลงช่วงระดับความปวดของผู้ป่วยได้ โดยเปลี่ยนช่วงความปวดจากระดับปานกลางเป็นระดับเล็กน้อย เพิ่มขึ้นร้อยละ 55.56 และจากการเปรียบเทียบผลประเมินทางคลินิกด้วยแบบประเมิน modified WOMAC พบว่า หลังการรักษาผู้ป่วยมีค่าเฉลี่ยของระดับอาการปวด ระดับอาการข้อฝืด และระดับความสามารถในการใช้งานข้อลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) เมื่อเทียบกับก่อนการรักษา รวมทั้งผู้ป่วยมีความพึงพอใจโดยรวมเฉลี่ย 4.47 ± 0.65 โดยผู้ป่วยมีความพึงพอใจในผลการรักษาระดับมากที่สุด ร้อยละ 55.55

อภิปรายผล: การกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร มีผลในการลดความปวด และอาการทางคลินิกของผู้ป่วย โดยการกดจุดเข่าในการศึกษานี้ เป็นจุดที่ใช้รักษาอาการเกี่ยวกับข้อเข่าตามหลักการนวดไทย และมีความสัมพันธ์กับตำแหน่งทางกายวิภาคศาสตร์ จึงมีผลกระตุ้นการทำงานของระบบไหลเวียนของเลือดและลมบริเวณข้อเข่า ทำให้กล้ามเนื้อ ข้อต่อ และเส้นเอ็นบริเวณข้อเข่าเกิดการคลายตัว ส่งผลต่อการปรับปรุงความสามารถในการใช้งานของข้อเข่าได้ อีกทั้งตำรับยาพอกเข่าที่ใช้ในการศึกษา มีส่วนประกอบของไพล ซึ่งมีสารระเหยสำคัญคือ terpinene-4-ol ที่มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ และ camphor เป็นสารระเหยที่พบในการบูร มีคุณสมบัติเป็นสารช่วยเพิ่มการซึมผ่านทางผิวหนังของสารออกฤทธิ์ ซึ่งอาจส่งเสริมให้สารสำคัญในยาพอกเข่าสามารถซึมผ่านและให้ผลในการเปลี่ยนแปลงระดับอาการทางคลินิก ทั้งนี้ผลของการกดจุดและการพอกเข่าอาจมีความสัมพันธ์กับกลไกการลดปวดตามทฤษฎีควบคุมประตูความปวด (gate control theory) โดย สามารถยับยั้งการส่งสัญญาณความปวดจากไขสันหลังไปยังสมอง ทำให้ hypothalamus และ pituitary gland หลั่งสาร β-endorphin ทำให้เกิดการขยายตัวของหลอดเลือดและลดความเจ็บปวดลงได้

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ: การกดจุดเข่าร่วมกับการพอกเข่าสมุนไพร จำนวน 1 ครั้งต่อวัน ติดต่อกัน 3 วัน สามารถลดระดับอาการปวด อาการข้อฝืด และเพิ่มความสามารถในการใช้งานของข้อเข่าในผู้ป่วยได้ โดยสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการดูแลผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมได้อย่างมีประสิทธิภาพ