การวิเคราะห์เครือข่ายของปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการตัดสินใจสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะ อย่างสมเหตุผล สำหรับการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบนในผู้ป่วยนอก

ลาวัลย์ ศรัทธาพุทธ; อนันตญา ใจดี; นัทที พรประภา

doi:10.14456/jmu.2025.19

ผู้แต่ง

ลาวัลย์ ศรัทธาพุทธ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
อนันตญา ใจดี ฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลอินทร์บุรี
นัทที พรประภา คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร

DOI:

https://doi.org/10.14456/jmu.2025.19

คำสำคัญ:

การวิเคราะห์เครือข่าย, การสั่งใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผล, โรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทสำคัญของปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการตัดสินใจสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผลสำหรับการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบนในผู้ป่วยนอกโดยใช้วิธีการวิเคราะห์เครือข่าย ข้อมูลการสั่งใช้ยาถูกเก็บจากเวชระเบียนอิเล็กทรอนิกส์ของผู้ป่วยที่ได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์ว่าเป็นโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน ที่มารับบริการในแผนกผู้ป่วยนอก ณ โรงพยาบาลอินทร์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี ในช่วงเดือนตุลาคม พ.ศ. 2559 ถึง เดือนกันยายน พ.ศ. 2562 จำนวน 1740 ใบสั่งยา ปัจจัยทั้งหมด 122 ปัจจัยถูกนำมาทดสอบหาความสัมพันธ์ทางสถิติโดยใช้การทดสอบไคสแควร์และการทดสอบค่า t อิสระ (α = 0.05) เฉพาะปัจจัยที่แสดงความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญกับการตัดสินใจสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะถูกนำมาวิเคราะห์เครือข่ายโดยอาศัยหลักการทฤษฎีกราฟ

ผลการศึกษาพบว่า ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการสั่งใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผลมีจำนวน 49 ปัจจัย และผลจากการวิเคราะห์เครือข่ายพบว่าปัจจัยที่มีบทบาทสำคัญต่อการตัดสินใจสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผลมีเพียง 3 ปัจจัย ได้แก่ อาการปวดบริเวณกระบอกตา สิทธิการรักษาประกันสังคม และจำนวนยาปฏิชีวนะที่ได้รับต่อใบสั่งยา ส่วนปัจจัยที่มีบทบาทสำคัญต่อการตัดสินใจสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะอย่างไม่สมเหตุผลมี 4 ปัจจัย คือ สิทธิการรักษาประเภทเบิกได้รัฐวิสาหกิจ อายุของผู้ป่วย การได้รับยาปฏิชีวนะ Quinolone และการได้รับยาปฏิชีวนะ Macrolide ซึ่งสามารถนำปัจจัยไปเป็นแนวทางการเฝ้าระวังและการให้ความรู้เรื่องการใช้ยาปฏิชีวนะกับกลุ่มเป้าหมายของโรงพยาบาลได้

เอกสารอ้างอิง

คณะอนุกรรมการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผล. (2558, 22 มิถุนายน). คู่มือการดำเนินงานโครงการโรงพยาบาลส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผล (Rational Drug Use Hospital Manual). กองสถานพยาบาลและการประกอบโรคศิลปะ. https://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/RDU_HospitalManual_v220615.pdf

นพคุณ ธรรมธัชอารี, อรอนงค์ วลีขจรเลิศ, และ จุฬาภรณ์ ลิมวัฒนานนท์. (2560). ปริมาณและมูลค่าการสั่งยาต้านแบคทีเรียแก่ผู้ป่วยนอกในระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า. วารสารวิจัยระบบสาธารณสุข, 11(4), 471-480.

ศณิษา ตันประเสริฐ, วิสาขลัคน์ ทับทิม, ศริญญา คำอ้าย, และ สุปรีญา วรญาณปรีชาพงศ์. (2562). ปัจจัยที่มีผลต่อการสั่งใช้ยาปฏิชีวนะในผู้ป่วยโรคหวัด ในโรงพยาบาลลำปาง. ลำปางเวชสาร, 40(1), 1-9.

สำนักงานนิเทศและประชาสัมพันธ์ กระทรวงสาธารณสุข. (2564, 30 พฤศจิกายน). คนไทยดื้อยาตาย 4 หมื่นคนต่อปี เหตุใช้ยาปฏิชีวนะเกินจำเป็น. Hfocus เจาะลึกระบบสุขภาพ. https://www.hfocus.org/content/2021/11/23811

อัมพร ยานะ และ ดลนภา ไชยสมบัติ. (2564). ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์ต่อพฤติกรรมการใช้ยาปฏิชีวนะของผู้รับบริการ แผนกผู้ป่วยนอกของโรงพยาบาลชุมชน. วารสารพยาบาลกระทรวงสาธารณสุข, 31(1), 121-134.

Andrajati, R., Tilaqza, A., & Supardi, S. (2017). Factors related to rational antibiotic prescriptions in community health centers in Depok City. Journal of Infection and Public Health, 10(1), 41–48.

Bai, Y., Wang, S., Yin, X., Bai, J., Gong, Y., & Lu, Z. (2016). Factors associated with doctors’ knowledge on antibiotic use in China. Scientific Reports, 6(23429), 1-5. https://doi.org/10.1038/srep23429

Chakraborty, D., Debnath, F., Kanungo, S., Mukhopadhyay, S., Chakraborty, N., Basu, R., Das, P., Datta, K., Ganguly, S., Banerjee, P., Kshirsagar, N., & Dutta, S. (2023). Rationality of prescriptions by rational use of medicine consensus approach in common respiratory and gastrointestinal infections: An outpatient department based cross-sectional study from India. Tropical Medicine and Infectious Disease, 8(88), 1-11. https://doi.org/10.3390/tropicalmed8020088

Durland, M. M., & Fredericks, K. A. (2006). An introduction to social network analysis. Special Issue: Social Network Analysis in Program Evaluation, 2005(107), 5–13. https://doi.org/10.1002/ev.157

Ecker, L., Ochoa, T. J., Vargas, M., Del Valle, L. J., & Ruiz, J. (2013). Factors affecting caregivers’ use of antibiotics available without a prescription in Peru. Pediatrics, 131(6), 1771-1779.

Free Software Foundation. (2023, 6 May). GNU PSPP. GNU Operating System. https://www.gnu.org/software/pspp/

Gephi.org. (2022, November 3). The Open Graph Viz Platform. Gephi. https://gephi.org/.

Gu, J., Zhao, J., Huang, Y., Yang, W., Ren, Z., & Li, W. (2015). Use of antibiotics by urban and rural residents in Heilongjiang Province, China: cross-sectional study. Tropical Medicine and International Health, 20(12), 1815–1822. https://doi.org/10.1111/tmi.12602

Hanneman, R., & Riddle, M. (2005). Introduction to social network methods. University of California, Riverside. http://faculty.ucr.edu/~hanneman/

Hashemi, S., Nasrollah, A., & Rajabi, M. (2013). Irrational antibiotic prescribing: a local issue or global concern?. Experimental and Clinical Sciences Journal, 12, 384-395.

Kunin, C. M. (1995). Use of antimicrobial drugs in developing countries. International Journal of Antimicrobial Agents, 5, 107-113.

Lindberg, B.H., Gjelstad, S., Foshaug, M., & Hoye, S. (2017). Antibiotic prescribing for acute respiratory tract infections in Norwegian primary care out-of-hours service. Scandinavian journal of primary health care, 35(2), 178-85.

Melku, L., Wubetu, M., & Dessie, B. (2021). Irrational drug use and its associated factors at Debre Markos Referral Hospital’s outpatient pharmacy in East Gojjam, Northwest Ethiopia. SAGE Open Medicine, 9, 1-8.

Panagakou, S. G., Papaevangelou, V., Chadjipanayis, A., Syrogiannopoulos, G. A., Theodoridou, M., & Hadjichristodoulou, C. S. (2012). Risk factors of antibiotic misuse for upper respiratory tract infections in children: results from a cross-sectional knowledge-attitude-practice study in Greece. ISRN Pediatrics, 2012(1), 1-8. https://doi.org/10.5402/2012/685302

Pattanaprateep, O., McEvoy, M., Attia, J., & Thakkinstian, A. (2017). Evaluation of rational nonsteroidal anti-inflammatory drugs and gastro-protective agents use; association rule data mining using outpatient prescription patterns. BMC medical informatics and decision making, 17(1), 1-7.

Rebnord, I. K., Sandvik, H., Mjelle, A. B., & Hunskaar, S. (2017). Factors predicting antibiotic prescription and referral to hospital for children with respiratory symptoms: secondary analysis of a randomised controlled study at out-of-hours services in primary care. BMJ Open, 7(1), 1-8. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2016-012992

Schroeck, J. L., Ruh, C. A., Sellick, J. A., Ott, M. C., Mattappallil, A., & Mergenhagen, K. A. (2015) Factors associated with antibiotic misuse in outpatient treatment for upper respiratory tract infections. Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 59(7), 3848–3852. https://doi.org/10.1128/AAC.00652-15

Sun, Q., Dyar, O. J., Zhao, L., Tomson, G., Nilsson, L. E., Grape M., Song, Y., Yan, L., & Lundborg, C. S. (2015). Overuse of antibiotics for the common cold - attitudes and behaviors among doctors in rural areas of Shandong Province, China. BMC Pharmacology and Toxicology, 16(6), 1-6.

Wasserman, S., & Faust, K. (1994). Social Network Analysis: Methods and Applications (Structural Analysis in the Social Sciences). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511815478

Zoorob R., Sidani M. A., Fremont R. D., & Kihlberg C. (2012). Antibiotic use in acute upper respiratory tract infections. American Family Physicians, 86(9), 817-822.