ประสิทธิผลรูปแบบการพยาบาลเพื่อป้องกันการคลอดก่อนกำหนดต่ออุบัติการณ์คลอดก่อนกำหนด และความปลอดภัยของผู้คลอดในตำบลหัวช้าง อำเภอจตุรพักตรพิมาน จังหวัดร้อยเอ็ด

ศศธร   จันทะคาม

ผู้แต่ง

ศศธร จันทะคาม โรงพยาบาลจตุรพักตรพิมาน

คำสำคัญ:

หญิงตั้งครรภ์, การคลอดก่อนกำหนด, ระบบการเฝ้าระวังป้องกันภาวะคลอดก่อนกำหนด

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาสถานการณ์ พัฒนารูปแบบ และประเมินผลรูปแบบเพื่อป้องกันการคลอดก่อนกำหนดของผู้คลอดในตำบลหัวช้าง อำเภอจตุรพักตรพิมาน จังหวัดร้อยเอ็ด

รูปแบบการวิจัย: เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research)

วัสดุและวิธีการวิจัย: ผู้ให้ข้อมูลสำคัญเป็น 1) ผู้ใช้บริการ ได้แก่ เป็นหญิงตั้งครรภ์ในเขตตำบลหัวช้างที่มาฝากครรภ์ในคลินิกฝากครรภ์โรงพยาบาลจตุรพักตรพิมานในระยะศึกษาสถานการณ์ 5 คน ระยะพัฒนาระบบบริการ 22 คน 2) บุคลากรผู้ให้บริการที่เกี่ยวข้องของโรงพยาบาลจตุรพักตรพิมาน 14 คน และ 3) ผู้รับผิดชอบหลักสำหรับการพัฒนารูปแบบการพยาบาลเพื่อป้องกันการคลอดก่อนกำหนด 6 คน ระยะเวลาดำเนินการตั้งแต่มกราคม - มิถุนายน 2568 เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แบบคัดกรองปัจจัยเสี่ยงต่อการคลอดก่อนกำหนด วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน สถิติทดสอบ Paired t-test และการวิเคราะห์เนื้อหา (Content analysis)

ผลการวิจัย: การวิเคราะห์สถานการณ์พบปัญหาทั้งระยะก่อนถึงโรงพยาบาล (Pre-hospital) ที่โรงพยาบาล (Hospital level) และหลังออกจากโรงพยาบาล (Post-hospital) การพัฒนารูปแบบการพยาบาลเพื่อป้องกันการคลอดก่อนกำหนด ประกอบด้วยกิจกรรม 1) การให้ความรู้เกี่ยวกับการคลอดก่อนกำหนดและคู่มือการป้องกัน 2) การประเมินความเข้าใจและการวางแผนพฤติกรรมลดความเสี่ยง 3) การติดตามผลและทบทวนพฤติกรรม 4) การตอบแบบสอบถามและการคัดกรองปัจจัยเสี่ยง และ 5) การติดตามอาการอย่างต่อเนื่องและการมีส่วนร่วมของอาสาสมัครสาธารณสุข และผลการประเมินรูปแบบการพยาบาลฯ พบว่า หญิงตั้งครรภ์ส่วนใหญ่มีปัจจัยเสี่ยงต่อการคลอดก่อนกำหนดคือ เคยผ่าตัดมดลูก (รวมถึงผ่าคลอด) (27.27%) ; หลังการพัฒนา พบว่า หญิงตั้งครรภ์มีคะแนนเฉลี่ยความรู้เกี่ยวกับการเฝ้าระวังและป้องกันการคลอดก่อนกำหนดโดยรวมมากกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับก่อนการพัฒนาอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<.001) โดยมีคะแนนเฉลี่ยเพิ่มขึ้น 2.98 คะแนน (95%CI; 2.37-3.58) หลังการพัฒนาไม่พบอุบัติการณ์การคลอดก่อนกำหนด (0.00%) และเจ้าหน้าที่, อาสาสมัครสาธารณสุข และหญิงตั้งครรภ์มีความพึงพอใจโดยรวนอยู่ในระดับมากที่สุด

สรุปและข้อเสนอแนะ: รูปแบบการพยาบาลในการป้องกันการคลอดก่อนกำหนด สามารถใช้เป็นแนวทางในการเฝ้าระวังและป้องกับภาวะคลอดก่อนกำหนดของหญิงตั้งครรภ์ได้ และควรขยายไปใช้ในโรงพยาบาลต่าง ๆ ต่อไป

เอกสารอ้างอิง

กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. ระบบรายงานการคลอดก่อนกำหนด (Preterm Birth Dashboard) ปีงบประมาณ 2566 [อินเทอร์เน็ต] [เข้าถึงเมื่อ 16 ธันวาคม 2568]. เข้าถึงจาก: https://dashboard.anamai.moph.go.th/dashboard/bpreterm/index?year=2024

กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. แนวปฏิบัติป้องกันและลดอัตราการคลอดก่อนกำหนด พ.ศ. 2566. กรุงเทพฯ: กรมการแพทย์; 2566.

โรงพยาบาลจตุรพักตรพิมาน. รายงานผลการดำเนินงานตามยุทธศาสตร์ พ.ศ.2566. กลุ่มงานยุทธศาสตร์ โรงพยาบาลจตุรพักตรพิมาน. ร้อยเอ็ด; 2566.

Zhang X, Zhou M, Chen L, Hao B, Zhao G. Risk factors for preterm birth: a case-control study in rural area of western China. Int J Clin Exp Med. 2015;8(3):4527-32.

Royal Thai College of Obstetricians and Gynaecologists. Clinical practice guideline: Management of preterm labour. Bangkok: RTCOG; 2023.

ฐิตินันท์ สมุทรไชยกิจ, สุนทรี คงสวัสดิ์. ปัจจัยที่สัมพันธ์กับความสำเร็จในการป้องกันการคลอดทารกก่อนกำหนด ในสตรีตั้งครรภ์เดี่ยวที่มีประวัติคลอดทารกก่อนกำหนดหรือปากมดลูกไม่แข็งแรง. ศรีนครินทร์เวชสาร. 2565;37(6):1-9.

Thewintharapakti L. Development of a Model for Prevention and Surveillance of Premature Birth by Participation of the District Health Service Network, Nuea Khlong District, Krabi Province. Primary Health Care Journal (Northeastern Edition). 2024;39(2):71-82.

ชลทิศ อุไรฤกษ์กุล. ปัจจัยเสี่ยงที่เหมาะสมในการคัดกรองการคลอดก่อนกาหนด. วารสารวิชาการสาธารณสุข. 2560;26(1):S64-S69.

ประคอง กรรมสูตร. สถิติเพื่อการวิจัยทางพฤติกรรมศาสตร์. กรุงเทพฯ: ศูนย์หนังสือจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย; 2542.

Wastnedge E, Waters D, Murray S R, McGowan B, Chipeta E, Nyondo-Mipando A L, et al. Interventions to reduce preterm birth and stillbirth, and improve outcomes for babies born preterm in low- and middle-income countries: A systematic review. J Glob Health. 2021;11:04050.

McLoughlin G, Campbell F, Sworn K. Interventions during pregnancy to prevent preterm birth: An overview of Cochrane systematic reviews. Nurs Health Sci. 2020;22(2):151-9.

Kim S-H, Park J H, Jung S-Y, De Gagne J C. Internet-based interventions for preventing premature birth among pregnant women: A systematic review. JMIR Pediatr Parent. 2024;7:e54788.

Boobpamala S, Jindapaisan S, Wanniyom N, Thetsahwatwong R. Effectiveness of the preterm labor prevention program for high-risk pregnant women: A randomized controlled trial. Pac Rim Int J Nurs Res. 2023;28(1):71-87.

Wang N, Lu J, Zhao Y, Wei Y, Gamble J, Creedy D K. The Use of a Brief Antenatal Lifestyle Education Intervention to Reduce Preterm Birth: A Retrospective Cohort Study. Nutrients. 2022;14(14):2799.

Wheeler S M, Massengale K E C, Fitzgerald T A, Truong T, Østbye T, Corneli A, Swamy G K. IMPaCT: A Pilot Randomized Trial of an Intervention to Reduce Preterm Birth Among Non-Hispanic Black Patients at High Risk. Health Equity. 2022;6(1):922-32.

Campbell F, Salam S, Sutton A, Jayasooriya S M, Mitchell C, Amabebe E, et al. Interventions for the prevention of spontaneous preterm birth: a scoping review of systematic reviews. BMJ Open. 2022;12(5):e052576.

Pervin J, Venkateswaran M, Nu U T, Rahman M, O’Donnell B F, Friberg I K, et al. Association between antenatal care visit and preterm birth: a cohort study in rural Bangladesh. BMJ Open. 2020;10(7):e036699.

Pervin J, Venkateswaran M, Nu UT, Rahman M, O’Donnell B F, Friberg I K, Rahman A, Frøen J F. Determinants of utilization of antenatal and delivery care at the community level in rural Bangladesh. PLoS One. 2021;16(9):e0257782.