การจัดการตนเองในผู้ป่วยที่เป็นเบาหวาน: กระบวนการของแต่ละบุคคล (Self-management in persons with diabetes: individual process)

บทคัดย่อ

เป็นที่ยอมรับอย่างแพร่หลายในหลายประเทศทั่วโลกว่า เบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจน การศึกษาความชุกของเบาหวานในกลุ่มผู้ใหญ่อายุระหว่าง 20-79 ปี พบว่า จากปี พ.ศ. 2553 ถึงปี พ.ศ. 2573 ความชุกของเบาหวานมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นจากร้อยละ 6.4 เป็นร้อยละ 7.7 โดยเฉพาะในประเทศกำลังพัฒนาเช่นประเทศไทย แนวโน้มผู้ที่เป็นเบาหวานจะเพิ่มขึ้นถึงร้อยละ 69¹ เบาหวานมิใช่เพียงโรคที่เกาะติดกับผู้ที่เป็นไปตลอดชีวิต แต่ผลกระทบที่เกิดขึ้นยังแทรกซึมลงในวิถีชีวิตของบุคคลอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้² อีกทั้งยังส่งผลให้บุคคลมีโอกาสเกิดโรคแทรกซ้อนตามมาหลายโรค โดยเฉพาะโรคหลอดเลือดหัวใจ ซึ่งเป็นสาเหตุของการป่วยและการตายที่สำคัญ³ การรักษาและควบคุมเบาหวานแบบเดิมซึ่งบุคลากรเป็นผู้คิดและตัดสินใจแทนผู้ที่เป็นโรค (Provider-directed approach) ให้ผลลัพธ์ด้านการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ค่าใช้จ่ายในการรักษา และด้านอื่นๆ ไม่ดีเท่าที่ควร มุมมองของการรักษาและควบคุมเบาหวานจึงเปลี่ยนมาเป็นมุ่งเน้นผู้ที่เป็นโรคเป็นศูนย์กลาง (Patient-centered approach) โดยส่งเสริมให้มีส่วนร่วมคิด ตัดสินใจ ตั้งเป้าหมาย และวางแผนร่วมกับบุคลากรทางการแพทย์ รวมทั้งสนับสนุนให้เป็นผู้รับผิดชอบหลักในการจัดการตนเอง⁴

                แนวคิดการจัดการตนเอง (Self-management) ถูกนำมาใช้แพร่หลายในงานวิจัย โดยให้ผลชี้ชัดว่า เป็นกระบวนการที่ทำให้ผลลัพธ์ในการควบคุมโรคเรื้อรังดีขึ้น^4,5  ถึงแม้บุคลากรทางการแพทย์จะมีส่วนสำคัญที่ช่วยให้ผู้ที่เป็นโรคสามารถฟันผ่าอุปสรรค และเกิดทักษะของการตัดสินใจในการดูแลตนเอง จนสามารถจัดการตนเองได้ แต่ความสำเร็จของการจัดการตนเองขึ้นกับบุคคลที่เป็นโรคเป็นสำคัญ^5,6 ดังนั้นการประสานความร่วมมือระหว่าง บุคลากรทางการแพทย์ และผู้ที่เป็นโรค จึงเป็นสิ่งจำเป็นต่อการจัดการตนเอง อย่างไรก็ตาม บุคคลเป็นสิ่งมีชีวิตที่ซับซ้อน มีความปรารถนาและความต้องการของตนเอง มีศักยภาพและการรับรู้ที่แตกต่างกัน ด้วยเหตุนี้จึงทำให้การจัดการตนเองเกี่ยวกับโรคที่เป็นมีลักษณะเฉพาะตัว ถึงแม้บุคคลมีโรคเดียวกัน การจัดการตนเองก็อาจแตกต่างกันขึ้นกับ ทัศนะ ความรู้ ความคิด ความเชื่อ ประสบการณ์ของตนเอง และสภาวะของโรค⁷ บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อ อธิบายกระบวนการของการจัดการตนเองที่มีลักษณะเฉพาะตัว โดยมุ่งเน้นในบุคคลที่เป็นเบาหวาน และเสนอแนะแนวทางการสนับสนุนของบุคคลากรทางการแพทย์โดยเฉพาะพยาบาล เพื่อเอื้ออำนวยให้ผู้ที่เป็นเบาหวานประสบความสำเร็จในการจัดการตนเอง