การพัฒนาแนวทางเพิ่มประสิทธิภาพงานกำกับดูแลก่อนออกสู่ตลาดด้านอาหารของสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด

บทคัดย่อ

ความสำคัญ: การกำกับดูแลผลิตภัณฑ์อาหารก่อนออกสู่ตลาดทั่วประเทศไทยเป็นการยืนยันให้ผู้บริโภคได้รับความปลอดภัย คุ้มค่า สมประโยชน์ด้วยการตรวจประเมินสถานที่ และพิจารณาผลิตภัณฑ์อาหารให้เป็นไปตามกฎหมาย สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาได้มอบอำนาจการกำกับดูแลให้ส่วนภูมิภาคมาตั้งแต่ปี 2535 แต่ด้วยการปรับเปลี่ยนกฎหมาย ขั้นตอนและวิธีการปฏิบัติงาน ประกอบกับความก้าวหน้าของเทคโนโลยีการผลิตและการพัฒนาผลิตภัณฑ์ที่นำไปสู่นวัตกรรม มีความยุ่งยากซับซ้อนมากขึ้น ส่งผลให้ไม่สามารถดำเนินการที่เป็นทิศทางเดียวกันได้

วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาวิเคราะห์สถานการณ์ สภาพปัญหา และข้อจำกัดการดำเนินงานกำกับดูแลก่อนออกสู่ตลาดด้านอาหารของสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) และเพื่อจัดทำข้อเสนอแนวทางเพิ่มประสิทธิภาพงานกำกับดูแลก่อนออกสู่ตลาดด้านอาหารของ สสจ.

วิธีศึกษา: เป็นการศึกษาเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ โดยรวบรวมข้อมูลบุคลากร และประเด็นข้อหารือหรือคำถามของเจ้าหน้าที่ สสจ. และข้อมูลที่เกี่ยวข้องจาก พ.ร.บ. อาหาร ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ระเบียบ อย. คำสั่ง อย. คู่มือประชาชน หลักเกณฑ์แนวทางการดำเนินงาน ระบบการดำเนินงานที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน จากนั้นวิเคราะห์โดยใช้ผังก้างปลา

ผลการศึกษา:

        จากการศึกษาสถานการณ์การพิจารณาคำขอผลิตภัณฑ์อาหารของ สสจ. ช่วงปีงบประมาณ พ.ศ. 2562-2564 พบมีปริมาณเพิ่มขึ้น ร้อยละ 21.83 (ปี 2563) และ 14.11 (ปี 2564) เมื่อเทียบกับปี 2562 พบปริมาณคำขออนุญาตมากที่สุดคือผลิตภัณฑ์อาหารที่มีความเสี่ยงต่ำ เช่น อาหารพร้อมปรุง อาหารสำเร็จรูปที่พร้อมบริโภคทันที น้ำบริโภค เป็นต้น ส่วนข้อหารือหรือคำถามของ สสจ. พบใช้ช่องทาง แอปพลิเคชัน Line มากที่สุด ร้อยละ 96.76 โดย 3 ลำดับแรกที่สอบถาม ได้แก่ การจัดประเภทอาหาร การพิจารณาชื่ออาหาร และแนวปฏิบัติและเอกสารที่ใช้ประกอบการขออนุญาตสถานที่และผลิตภัณฑ์อาหาร ร้อยละ 22.34, 18.52 และ 14.47 ตามลำดับ สำหรับสภาพปัญหาและข้อจำกัดที่พบ ได้แก่ (1) กฎหมายกฎระเบียบและการพิจารณาอนุญาตแตกต่างกัน โดย สสจ. ได้รับมอบอำนาจผลิตภัณฑ์อาหารควบคุมเฉพาะกรณีวัตถุเจือปนอาหารที่ผลิตโดยแบ่งบรรจุจากผลิตภัณฑ์ที่มีเลขสารบบอาหารแล้ว อาหารที่กำหนดคุณภาพมาตรฐานบางประเภท และอาหารที่ต้องมีฉลาก รวมทั้งสถานที่นำเข้า สถานที่เก็บ สถานที่ผลิตอาหาร และการโฆษณาที่ตั้งอยู่ในเขตจังหวัดนั้น ๆ ยกเว้นสื่อโทรทัศน์ (2) ผู้ปฏิบัติงานในส่วนภูมิภาคเป็นเภสัชกร ร้อยละ 81.76 รองลงมาเป็นนักวิชาการสาธารณสุข และอื่น ๆ ร้อยละ 10.38 และ 7.86 ไม่มีนักวิชาการอาหารและยา ขณะที่ อย. เป็นนักวิชาการอาหารและยา เภสัชกร และอื่น ๆ ร้อยละ 92.11, 5.29 และ 2.63 ตามลำดับ นอกจากนั้น พบว่า ผู้ปฏิบัติงานของ สสจ. มีภารกิจหลักหลายด้านเช่น พ.ร.บ. ยา ซึ่งมากกว่าผู้ปฏิบัติงานของกองอาหาร อย. ที่มีเฉพาะ พ.ร.บ. อาหารเท่านั้น (3) วิธีการปฏิบัติงานบางกระบวนการของ สสจ. ไม่เป็นระบบการยื่นคำขอแบบอิเล็กทรอนิกส์ สำหรับข้อเสนอแนวทางเพิ่มประสิทธิภาพงานของ สสจ. มี 4 แนวทาง ได้แก่ การปรับปรุงแก้ไขประกาศกระทรวงสาธารณสุขให้มีข้อกำหนดคุณภาพมาตรฐานตามประเภทของอาหาร (protocol) การปรับปรุงและพัฒนากระบวนการพิจารณาอนุญาต (process) การมอบอำนาจให้ สสจ. ตามความเสี่ยงและความซับซ้อนของการพิจารณาอนุญาต (power) และการพัฒนาความรู้ของเจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงาน (people)

สรุป: คำขอผลิตภัณฑ์อาหารของ สสจ. มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น สภาพปัญหาและข้อจำกัดสำคัญมี 3 ด้าน ได้แก่ (1) กฎหมายกฎระเบียบและการพิจารณาอนุญาตตามระดับความเสี่ยงอาหารมีความแตกต่างกัน (2) คุณสมบัติและภาระงานของบุคลากรผู้ปฏิบัติงานระหว่าง สสจ. และกองอาหาร อย. มีความแตกต่างกัน (3) ระบบการยื่นคำขอบางกระบวนการไม่เป็นอิเล็กทรอนิกส์ทั้งหมด