การพัฒนาฉลากอาหารก่อนออกสู่ตลาดแก่ผู้ประกอบการจังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

ความสำคัญ: ฉลากอาหารมีความสําคัญในการเลือกซื้อเลือกบริโภค ผู้ประกอบการต้องแสดงฉลากให้ถูกต้องตามกฎหมายที่เกี่ยวข้อง แต่ด้วยกฎหมายของไทยเกี่ยวกับการควบคุมฉลากผลิตภัณฑ์อาหารมีหลายฉบับและมีการแก้ไขเปลี่ยนแปลง อีกทั้งการขออนุญาตประเภทใบจดทะเบียนอาหาร/แจ้งรายละเอียดอาหาร (สบ.5) และใบจดทะเบียนอาหาร/แจ้งรายละเอียดอาหารกรณีไม่ต้องแจ้งสูตร (สบ.7) กำหนดให้ไม่ต้องยื่นขออนุญาตฉลาก และผู้ประกอบการบางส่วนยังขาดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับฉลากอาหาร จึงเป็นสาเหตุหนึ่งที่พบปัญหาฉลากอาหารไม่ถูกต้อง

วัตถุประสงค์: เพื่อวิเคราะห์ความไม่ถูกต้องของฉลากอาหารในจังหวัดเชียงใหม่ พัฒนารูปแบบการให้บริการด้านการจัดทำฉลากอาหารแก่ผู้ประกอบการ และประเมินผลการพัฒนารูปแบบการให้บริการด้านการจัดทำฉลากอาหาร

วิธีการศึกษา: การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลองระหว่างเดือนมีนาคม-ตุลาคม 2567 ใน 3 ระยะ ได้แก่ การวิเคราะห์ข้อมูลปัญหา การพัฒนารูปแบบการให้บริการประชาชนด้านฉลากอาหาร และการประเมินผล สุ่มตัวอย่างแบบเจาะจงจากผู้ประกอบการที่ขอรับคำปรึกษาเรื่องฉลากผ่านศูนย์บริการสุขภาพเบ็ดเสร็จ จังหวัดเชียงใหม่ 2 ช่วง ได้แก่ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565–2566 เพื่อศึกษาความถูกต้องของฉลาก และเดือนเมษายน – กันยายน 2567 หลังทดลองนำแนวทางการพัฒนามาใช้ เพื่อศึกษาความคิดเห็นและความพึงพอใจ 103 ตัวอย่าง และตรวจสอบความถูกต้องของฉลาก 75 ตัวอย่าง

ผลการศึกษา: จากการสำรวจสถานการณ์ปัญหาปีงบประมาณ พ.ศ. 2565-2566 จำนวน 46 ฉบับ พบปัญหาฉลากไม่ถูกต้อง 3 ลำดับสูงสุด ได้แก่ ชื่ออาหาร การแสดงปริมาณอาหารระบบเมตริก และคำเตือนไม่ถูกต้อง ร้อยละ 69.57, 36.96 และ 34.78 ตามลำดับ ผู้ศึกษาจึงพัฒนารูปแบบการให้บริการประชาชน โดยจัดทำเป็นแนวทางพัฒนา ได้แก่ จัดทำสรุปข้อมูลหัวข้อในการจัดทำฉลากเบื้องต้นตามกฎหมายที่เกี่ยวข้อง จัดทำตัวอย่างฉลากเพิ่มเติมในประเภทอาหารที่จังหวัดเป็นผู้อนุญาตและไม่มีตัวอย่างในเว็บไซต์กองอาหาร สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา และให้คำแนะนำปรึกษาเรื่องการพัฒนาฉลากอาหารแก่ผู้ประกอบการ จากการประเมินผลพบว่า ความรู้เกี่ยวกับฉลากอาหารของผู้ประกอบการเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<.001) ความคิดเห็นของกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ต่อปัจจัยที่มีผลต่อการจัดทำฉลาก ได้แก่ ความรู้เรื่องฉลาก คำแนะนำจากเจ้าหน้าที่ และความสวยงามของฉลาก ร้อยละ 93.20, 67.96 และ 61.17 ตามลำดับ จึงมีความต้องการสนับสนุนจากหน่วยงานภาครัฐเกี่ยวกับการให้คำปรึกษาการจัดทำฉลาก ความรู้เรื่องฉลาก และตัวอย่างฉลากอาหาร ร้อยละ 86.41, 82.52 และ 72.82 ตามลำดับ ส่วนความพึงพอใจต่อการให้บริการให้คำปรึกษา พบว่า มีความพึงพอใจระดับมาก เฉลี่ย 4.60 จาก 5 คะแนนเต็ม คิดเป็นร้อยละ 92.00 และผลการตรวจสอบฉลากเดือนเมษายน–กันยายน 2567 จำนวน 75 รายการ พบมีความถูกต้องเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<.001) โดยปัญหาส่วนใหญ่ ได้แก่ ชื่ออาหาร การแสดงข้อความควรบริโภคก่อนหรือหมดอายุ และชื่อและที่ตั้งของผู้ผลิตหรือผู้นําเข้าไม่ถูกต้อง ร้อยละ 69.30, 41.30 และ 32.00 ตามลำดับ

สรุป: แนวทางการพัฒนาฉลากอาหารประกอบด้วย การจัดทำข้อมูลหัวข้อในการจัดทำฉลากเบื้องต้น ตัวอย่างฉลากตามประเภทอาหาร และการให้คำแนะนำ ทำให้ความรู้ของผู้ประกอบการเกี่ยวกับฉลากอาหารเพิ่มขึ้น และปัญหาการแสดงฉลากอาหารที่ไม่ถูกต้องลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ดังนั้น เจ้าหน้าที่ควรกำชับหรือให้คำแนะนำเป็นพิเศษ รวมถึงให้ความรู้และข้อมูลอย่างต่อเนื่องในผู้ประกอบการทุกราย เพื่อลดปัญหาฉลากไม่ถูกต้อง และนำเทคโนโลยี เช่น Application มาใช้เป็นโปรแกรมที่สร้างฉลากผลิตภัณฑ์ในรูปแบบพร้อมใช้งาน