ผลการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชน: ต้นแบบชุมชนทองหลาง จังหวัดระนอง

บทคัดย่อ

ความสำคัญ : การใช้ยาอย่างสมเหตุผลคือการให้ผู้ป่วยได้รับยาอย่างเหมาะสมตามความจำเป็นในการรักษาอาการเจ็บป่วยที่เกิดขึ้น ทั้งขนาดยา และระยะเวลาที่เหมาะสม แต่ทั่วโลกพบการเสียชีวิตจากการใช้ยาไม่สมเหตุผลจำนวนมาก สำหรับประเทศไทยยังมีการใช้ยาโดยไม่มีข้อบ่งใช้ทางการแพทย์ ใช้ยาเกินความจำเป็น ส่งผลให้เกิดการเจ็บป่วย และเสียชีวิต ซึ่งการศึกษานี้เป็นการส่งเสริมประชาชนในชุมชนและศึกษาการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในพื้นที่จังหวัดระนอง

วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาผลของกิจกรรมการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลต่อความรู้และพฤติกรรมของประชาชนในชุมชนทองหลาง ตำบลบ้านนา อำเภอกะเปอร์ จังหวัดระนอง

วิธีการวิจัย: เป็นการศึกษาวิจัยปฏิบัติการ (action research) ในพื้นที่หมู่ที่ 3 ตำบลบ้านนา อำเภอกะเปอร์ จังหวัดระนอง โดยใช้ 5 กระบวนการได้แก่ ประชุมภาคีเครือข่ายเพื่อกำหนดมาตรการทางสังคม ลงพื้นที่เยี่ยมบ้านและร้านชำ อบรมรณรงค์ให้ความรู้ รณรงค์ และถอดบทเรียน จากนั้นสำรวจความรู้และพฤติกรรมกลุ่มตัวอย่างอายุ 16 ปีขึ้นไปที่เข้าร่วมกิจกรรมตลอดโครงการด้วยการสุ่มอย่างง่ายและจับฉลากจำนวน 200 ตัวอย่าง ที่ระดับความเชื่อมั่น 95% รวมทั้งลงพื้นที่เยี่ยมบ้านโดยคัดเลือกแบบจำเพาะเจาะจง (purposive sampling) จำนวน 98 ครัวเรือน และสำรวจประชากรร้านชำทั้งหมดในพื้นที่จำนวน 4 แห่ง วิเคราะห์หาความสัมพันธ์ก่อนและหลังดำเนินกิจกรรมโดยใช้ Paired sample t-test กำหนดค่านัยสำคัญที่ p-value 0.05

ผลการวิจัย: ผลการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชนพบว่า กลุ่มตัวอย่างประชาชนส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง ร้อยละ 52.50 อายุตั้งแต่ 41 ปีขึ้นไป ร้อยละ 71.50 ส่วนใหญ่มีการศึกษาระดับประถมศึกษา ร้อยละ 66.00 ประกอบอาชีพเกษตรกร ร้อยละ 81.50 และมีโรคประจำตัว ร้อยละ 24.50 เมื่อศึกษาความรู้การบริโภคยาอย่างสมเหตุผล พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีความรู้เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ p<0.05 จากระดับปานกลาง 6.12 เป็นระดับสูงสุดคือระดับมาก 8.91 คะแนน จากคะแนนเต็ม 10 คะแนน หัวข้อที่กลุ่มตัวอย่างร้อยละ 96.00 มีความรู้ที่ถูกต้องหลังรณรงค์มากที่สุด ได้แก่ การกินยาที่ใส่สารสเตียรอยด์ว่าเมื่อกินอย่างต่อเนื่องจะทำเกิดอาการข้างเคียงและอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้ ความรู้เกี่ยวกับยาชุดที่อวดอ้างสรรพคุณว่าสามารถรักษาได้สารพัดโรคมักผสมสารสเตียรอยด์ และความรู้เกี่ยวกับการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างพร่ำเพรื่ออาจได้รับอันตรายจากการแพ้ยาทำให้เกิดภาวะเชื้อดื้อยาได้ ยกเว้นร้อยละ 63.00 ที่มีความรู้ที่ว่ายาปฏิชีวนะไม่สามารถรักษาโรคที่เกิดจากการติดเชื้อไวรัสหรือเชื้อราซึ่งเป็นหัวข้อที่มีคะแนนน้อยที่สุด นอกจากนั้น ยังพบว่ากลุ่มตัวอย่างมีพฤติกรรมการบริโภคยาอย่างสมเหตุผลในระดับดีมากเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ p<0.05 โดยมีค่าคะแนนเพิ่มจาก 34.61 เป็น 36.56 คะแนน จากคะแนนเต็ม 40 ซึ่งทุกพฤติกรรมหลังดำเนินกิจกรรมในแต่ละข้อพบอยู่ในระดับดีมาก และเมื่อพิจารณาถึงการสำรวจยากลุ่มเสี่ยงใน 98 ครัวเรือน พบยากลุ่มเสี่ยงครั้งแรก ร้อยละ 12.24 ครั้งที่ 2 พบร้อยละ 0.00 ส่วนร้านชำ พบมีการขายยาไม่เป็นไปตามกฎหมายครั้งแรก ร้อยละ 50.00 แต่ไม่พบในครั้งที่ 2

สรุป: ผลการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชนโดยใช้ 5 กระบวนการ ส่งผลให้ประชาชนมีความรู้ที่ถูกต้อง และมีพฤติกรรมการบริโภคยาอย่างสมเหตุผลเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ p-value < 0.05 ไม่พบยากลุ่มเสี่ยงในครัวเรือน และการขายยาที่ไม่เป็นไปตามกฎหมายกำหนดในร้านชำของชุมชน ดังนั้น ควรนำต้นแบบการดำเนินกิจกรรมส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชนนี้ไปประยุกต์ใช้ และขยายผลในพื้นที่ชุมชนของจังหวัดต่าง ๆ เพื่อส่งเสริมสุขภาพประชาชนให้ดีขึ้นต่อไป รวมทั้งการวิจัยครั้งต่อไปควรคัดเลือกตัวอย่างที่มีปัญหาการใช้ยากลุ่มเสี่ยงเพื่อศึกษาข้อมูลเชิงลึกต่อไป