สถานการณ์และปัญหาการเข้าถึงยากลุ่มโอปิออยส์ กรณีศึกษา สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา

บทคัดย่อ

การศึกษานี้เป็นแบบภาคตัดขวาง มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) สถานการณ์การใช้ยากลุ่มโอปิออยส์ใน
ประเทศไทยในช่วง 7 ปี (ระหว่างปี 2555-2561) (2) ปัญหาการเข้าถึงยากลุ่มโอปิออยส์ของผู้ป่วยในประเทศไทย
และ (3) ขอ้ เสนอแนะการบริหารจัดการยากลุ่มโอปอิ อยสเ์ พื่อเพิ่มการเขา้ ถึงยาในสถานพยาบาล เก็บขอ้ มูลจากฐาน
ข้อมูลปริมาณการขายยากลุ่มโอปิออยส์ และใช้แบบสอบถามบุคลากรทางการแพทย์ในสถานพยาบาลทั่วประเทศ
ที่มีใบอนุญาตจำหน่ายยาเสพติดให้โทษประเภท 2 และซื้อยากลุ่มโอปิออยส์ ผลการศึกษาสถานการณ์แนวโน้ม
ปริมาณการใชย้ ากลุ่มโอปอิ อยสใ์ นชว่ ง 7 ป ี พบวา่ ยาโคเดอีน เมทาโดน มอรฟ์ นี เพทิดีน เฟนทานิล และออกซิโคโดน
มีปริมาณการใช้ยากลุ่มโอปิออยส์ต่อโควตาที่ได้รับการจัดสรรที่ดีที่สุดคือในปี 2561 อย่างไรก็ตาม คิดเป็นเพียง
รอ้ ยละ 52.7 เทา่ นั้น ซึ่งคา่ นี้จะแสดงถึงการเขา้ ถึงและระบบการจัดการที่ดีของยากลุ่มนี้ การกระจายการใชโ้ คเดอีน
และมอร์ฟีนในโรงพยาบาลของรัฐประมาณร้อยละ 90 สำหรับหน่วยที่ใช้มากสุด ได้แก่ หน่วยการรักษาแบบประคับ
ประคองร้อยละ 55.6 หน่วยวิสัญญี หน่วยระงับปวด และหน่วยบำบัดยาเสพติด ร้อยละ 38.0 32.8 และ 10.5
ตามลำดับ ซึ่งการเข้าถึงยาแต่ละชนิดพบว่า morphine oral, morphine injection และ pethidine injection
เข้าถึงได้ในระดับมาก ในขณะที่ fentanyl injection, fentanyl TTS (Transdermal Therapeutic System)
และ codeine เข้าถึงได้ปานกลาง ส่วน methadone และ oxycodone เข้าถึงได้น้อย ซึ่ง 5 ปัญหาสำคัญได้แก่
(1) การไม่รับแลกเปลี่ยนหรือคืนยาหมดอายุ (2) ข้อจำกัดในการแลกเปลี่ยนยาระหว่างโรงพยาบาลกรณียาใกล้หมด
อายุหรือใช้ไม่ทัน (3) ข้อจำกัดในการยืมยาระหว่างโรงพยาบาลกรณีขาดยาฉุกเฉิน (4) การมีการปรับลดปริมาณ
14 THAI FOOD AND DRUG JOURNAL : MAY-AUGUST 2020
อนุมัติขายกรณียาขาดชั่วคราว และ (5) กฎระเบียบที่ยุ่งยากและเปน็ ภาระในการทำลายยาหมดอายุของสถานพยาบาล
สว่ นขอ้ เสนอสำคัญของการบริหารจัดการยาที่กลุ่มตัวอย่างแสดงความคิดเห็นไดแ้ ก ่ การเพิ่มเนื้อหาการเรียนการสอน
เกี่ยวกับการใช้ยากลุ่มโอปิออยส์และกฎหมาย การแก้ไขกฎหมายให้มีการยืมยาระหว่างสถานพยาบาลภาครัฐ
จัดอบรม จัดทำสื่อสร้างทัศนคติเชิงบวกและความรู้ความเข้าใจการใช้ยาอย่างถูกต้อง และจัดทำศูนย์ข้อมูลกลาง
รองรับการแจ้งปริมาณยาใกล้หมดอายุ ดังนั้นจึงมีข้อเสนอแนะ ได้แก่ การปรับปรุงกฎหมายและระเบียบวิธีปฏิบัติ
รวมทั้งการปรับระบบการทำงานและลดขั้นตอนการให้บริการโดยใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ สร้างระบบ Node ยา
และเครือข่ายเภสัชกรในแต่ละจังหวัด รวมทั้งให้ อย. เป็นศูนย์กลางในการประสานงานเครือข่ายและเจ้าภาพในการ
จัดอบรมความรู้แก่บุคลากรทางการแพทย์