การพยาบาลผู้ป่วยที่มีภาวะยาเคมีบำบัดรั่วซึมออกนอกหลอดเลือด

ปรียาพร  รัตนคีรี; ธนัชพร  สามเกษร

ผู้แต่ง

ปรียาพร รัตนคีรี ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล
ธนัชพร สามเกษร ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล

คำสำคัญ:

ภาวะยาเคมีบำบัดรั่วซึมออกนอกหลอดเลือด, ยาเคมีบำบัด, การพยาบาล, การป้องกัน

บทคัดย่อ

ยาเคมีบำบัดเป็นการรักษาโรคมะเร็งวิธีหนึ่ง ที่ใช้สารเคมีไปฆ่าเซลล์มะเร็งทั่วร่างกาย ภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญของการบริหารยาเคมีบำบัดทางหลอดเลือดดำ คือ การเกิดยาเคมีบำบัดรั่วซึม ออกนอกหลอดเลือดเข้าสู่เนื้อเยื่อบริเวณรอบ ๆ ที่ให้ยาเคมีบำบัด (extravasation) ทำให้มีอาการปวด อักเสบ เนื้อเยื่อเกิดความเสียหายและเกิดเนื้อตายได้ ซึ่งระดับความรุนแรงจะขึ้นกับชนิด และความเข้มข้นของยาเคมีบำบัดที่ได้รับ ทำให้ผู้ป่วยต้องเข้ารับการรักษาอยู่ในโรงพยาบาลนานขึ้น ก่อให้เกิดค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลเพิ่มขึ้น ดังนั้น พยาบาลเป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการประเมิน ป้องกัน และการจัดการทางพยาบาล เมื่อเกิดภาวะยาเคมีบำบัดรั่วซึมออกนอกหลอดเลือด พยาบาลจำเป็นต้องมีความรู้ ทักษะ และประสบการณ์ ในการดูแลผู้ป่วย บทความมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นแนวทางการพยาบาล และการจัดการแก้ไขภาวะยาเคมีบำบัดรั่วซึมออกนอกหลอดเลือด เพื่อดูแลผู้ป่วยให้มีความปลอดภัยจากการบริหารยาเคมีบำบัด

เอกสารอ้างอิง

คณะกรรมการจัดทำแผนการป้องกันและควบคุมโรคมะเร็งแห่งชาติ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. แผนการป้องกันและควบคุมโรคมะเร็งแห่งชาติ National Cancer Control Programme (พ.ศ. 2561-2565). เข้าถึงได้จาก: https://www.nci.go.th/th/File_download/D_index /แผนการป้องกันและควบคุมโรคมะเร็งแห่งชาติ.pdf. สืบค้นเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2566

สถาบันมะเร็งแห่งชาติ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. รู้สู้มะเร็ง. เข้าถึงได้จาก: https://www.nci. go.th/th/File_download/fight_cancer/E_book1/mobile/index.html#p=38. สืบค้นเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2566

สถาบันมะเร็งแห่งชาติ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข.ทะเบียนมะเร็งระดับโรงพยาบาล พ.ศ. 2565.กรุงเทพฯ: กลุ่มงานดิจิทัลการแพทย์ สถาบันมะเร็งแห่งชาติ; 2567.

กองยุทธศาสตร์และแผนงาน กระทรวงสาธารณสุข.สถิติสาธารณสุข 2565 Public Health Statistics A.D.2022.นนทบุรี: กองยุทธศาสตร์และแผนงาน กระทรวงสาธารณสุข; 2566.

สาขารังสีรักษาและมะเร็งวิทยา ฝ่ายรังสีวิทยา โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์. ยาเคมีบำบัด (Chemotherapy) : รู้จักยารักษามะเร็ง. เข้าถึงได้จาก: https://www.chulacancer.net/cancer-drugs-pages.php?gid=72. สืบค้นเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2566

Sakaida E, Sekine I, Iwasawa S, Kurimoto R, Uehara T, Ooka Y, et al. Incidence,risk factors and treatment outcomes of extravasation of cytotoxic agents in an outpatient chemotherapy clinic. Japanese Journal of Clinical Oncology 2014;44(2):168-71. Available from: https://academic.oup.com /jjco/article/44/2/168/819060. Accessed Mar 8, 2023.

สุรีพร มะณีรัตน์, อําภาพร นามวงศ์พรหม, น้ำอ้อย ภักดีวงศ์. ผลของการใช้แนวปฏิบัติในการป้องกันการเกิด Extravasation ต่อการเกิด Extravasation ในผู้ป่วยมะเร็งที่ได้รับเคมีบําบัด. วารสารการพยาบาลและสุขภาพ 2562;13:99-108. เข้าถึงได้จาก: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/NurseNu/article/ download/189246/132569/555969. สืบค้นเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2566

The Infusion Nurses Society. Infusion Therapy Standards of Practice. Journal of Infusion Nursing. January/February 2021;44(1):81-145.

ฐิติพร ปฐมจารุวัฒน์. การป้องกันและการจัดการกับการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อจากการรั่วของยาหรือสารน้ำ จากการบริหารยาทางหลอดเลือดดำ Prevention and Management of Extravasation in Infusion Therapy. วารสารพยาบาลสงขลานครินทร์ 2560;37(2):169-81. เข้าถึงได้จาก: https://he02.tci-thaijo. org/index.php/ nur-psu/article/download/91366/71766/225864. สืบค้นเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2566

Dodson JA, Matlock DD, Forman DE. Geriatric cardiology : An emerging discipline. The Canadian Journal of Cardiology 2016; 32(9):1056-64. Available from: https://www.sciencedirect.com/ science /article/abs/pii/S0828282X1630023X. Accessed Mar 8, 2023.

ฐิติพร ปฐมจารุวัฒน์. ผลของการใช้แนวปฏิบัติทางการพยาบาลเพื่อป้องกันและจัดการกับภาวะ extravasationวารสารสภาการพยาบาล 2559;31(2):81-95.

Al-Benna S, O’Boyle C, Holley J. Extravasation injuries in adults. ISRN Dermatology 2013;1:1-8. Available from: https://doi.org/10.1155/2013/856541. Accessed Mar 8, 2023.

Doellman D, Hadaway L, Bowe-Geddes LA, Franklin M, LeDonne J, Papke-O'D, et al. Infiltration and extravasation: update on prevention and management. Journal of Infusion Nursing 2009;32(4):203-11. Doi: 10.1097/NAN.0b013e3181aac042. Accessed Mar 8, 2023.

สดใส เกตุไนย. How to Manage Extravasation. เข้าถึงได้จาก:https://www.si.mahidol.ac.th/ division/soqd/admin/news_files/467_18_3.pdf. สืบค้นเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2566

Kreidieh FY, Moukadem HA, Saghir NS. Overview, prevention and management of chemotherapy extravasation. World journal of clinical oncology 2016;7(1): 87-95. Available from: doi: 10.5306/wjco.v7.i1.87. Accessed Mar 8, 2023.

R M Parsons. (2010). NHS tayside clinical extravasation policy for all drugs, chemotherapy & non- chemotherapy. National health service. Available from: https://www.nhstaysideadtc. scot.nhs.uk/approved/policy/EXTRAV.PDF. Accessed Mar 8, 2023.

จันทิมา แจ่มจำรัส. แนวทางการพยาบาลป้องกันและจัดการแก้ไขภาวะการรั่วซึมของยาเคมีบำบัดออก นอกหลอดเลือดดำ (extravasation). วารสารเวชบันทึกศิริราช 2562;3:174-79.

Sharp S. Guideline for management of extravasation of a cytotoxic agent or a monoclonal antibody used in treatment of malignant disease. Worcestershire acute hospitals NHS trust 2015;4:129. Available from: https://www2.worcsacute.nhs.uk/EasysiteWeb/getresource.axd? AssetID=9923&type =full&service type= Attachment. Accessed Mar 8, 2023.

Fidalgo JA, Fabregat LG, Cervantes A, Margulie, A, Vidall C, Rolia F. Management of chemotherapy extravasation : ESMO-EONS clinical practice guidelines. Annals of oncology 2012;23(7):167–73. Available from: https://www.annalsofoncology.org/article/S0923-7534 (19)376756/fulltext. Accessed Mar 8, 2023.