การตรวจพบก้อนในปอดโดยบังเอิญจากการตรวจเอกซเรย์ทรวงอกร่วมกับ ใช้ปัญญาประดิษฐ์วิเคราะห์ความผิดปกติ เพื่อคัดกรองวัณโรคใน อำเภอพระนครศรีอยุธยา

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์: ประเทศไทยมีนโยบายการตรวจเอกซเรย์ทรวงอกเพื่อตรวจคัดกรองวัณโรคปอดในกลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรัง แต่ไม่มีนโยบายการตรวจคัดกรองมะเร็งปอด การตรวจเอกซเรย์ทรวงอกพบความผิดปกติได้หลายรูปแบบ นอกจากวัณโรคยังอาจพบก้อนในปอดได้  การศึกษานี้เพื่อหาอัตราการตรวจพบมะเร็ง (Cancer Detection Rate) ในกลุ่มประชากรโรคเรื้อรังที่มาตรวจคัดกรองวัณโรคปอด วิธีการศึกษา: โครงการตรวจคัดกรองวัณโรคปอด อำเภอพระนครศรีอยุธยา ทำในเดือน กุมภาพันธ์ ถึง เดือนพฤษภาคม พ.ศ.2567 เมื่อได้ภาพถ่ายเอกซเรย์ทรวงอกจากรถเอกซเรย์เคลื่อนที่แล้ว จะมีขั้นตอนการอ่านผล  คือ อ่านผลภาพเอกซเรย์ทรวงอกร่วมกับใช้ปัญญาประดิษฐ์ (AI-assisted Chest X-ray)วิเคราะห์ความผิดปกติโดยแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว เมื่อพบความผิดปกติจะส่งปรึกษารังสีแพทย์เพื่ออ่านผลอย่างเป็นทางการ หากพบก้อนในปอดที่มีโอกาสเป็นมะเร็งปอด รังสีแพทย์จะแนะนำให้ส่งตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์บริเวณทรวงอก (CT scan) หรือนัดหมายเพื่อตรวจติดตามต่อไป  ผลการศึกษา: ประชากรอำเภอพระนครศรีอยุธยาที่เป็นโรคเรื้อรังเข้ารับการตรวจคัดกรองวัณโรค รวมทั้งสิ้น 2,597 คน เป็นเพศชาย 816 คน (ร้อยละ 31.4) เพศหญิง 1,781 คน (ร้อยละ 68.60) อายุเฉลี่ยของผู้เข้ารับการตรวจคัดกรอง 62.87 ปี (เพศชาย อายุเฉลี่ย 62.11 ปี และ เพศหญิงอายุเฉลี่ย 63.22 ปี) ตรวจพบก้อนในปอดที่ไม่ชัดเจน (Indeterminate Pulmonary Nodule: IPN) ขนาดต่างๆ รวมทั้ง granulomatous nodule  รวม 77คน  (ร้อยละ 2.96) รังสีแพทย์แนะนำให้ตรวจเพิ่มเติมโดยตรวจ CT scan 39 คน (ร้อยละ 1.50) ซึ่งเมื่อติดตามครบ 1 ปีมีผู้ป่วยมาเข้ารับการตรวจ CT scanตามคำแนะนำ 23 คน (ร้อยละ  0.89  ) พบว่ามีผู้ได้รับการวินิจฉัยเป็นมะเร็งปอด 4 คน คิดเป็น Cancer Detection Rate 1.54 : 1,000  สรุป: การตรวจคัดกรองมะเร็งปอดโดยบูรณาการร่วมกับการตรวจคัดกรองวัณโรคโดยใช้ปัญญาประดิษฐ์วิเคราะห์ความผิดปกติมีความเป็นไปได้ที่จะนำมาใช้ตรวจคัดกรองประชาชนในชุมชน อย่างไรก็ตาม ขั้นตอนหลังจากแพทย์คนแรกใช้ปัญญาประดิษฐ์อ่านผลพบความผิดปกติเป็นก้อนในปอดแล้วอาจมีการปรับตามความเหมาะสมของทรัพยากรที่แตกต่างกันในแต่ละพื้นที่และระดับของหน่วยบริการ เช่น โรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลทั่วไป อาจมีรังสีแพทย์ช่วยอ่านผลอีกขั้นตอน ส่วนในโรงพยาบาลชุมชนหรือหน่วยบริการปฐมภูมิ เมื่ออ่านผลโดยแพทย์ทั่วไปโดยใช้ปัญญาประดิษฐ์แล้วพบความผิดปกติเป็นก้อนในปอดควรมีระบบส่งต่อเพื่อทำเอกซเรย์คอมพิวเตอร์บริเวณทรวงอกด้วยปริมาณรังสีต่ำ  ซึ่งการวิเคราะห์ผลเอกซเรย์ทรวงอกด้วยปัญญาประดิษฐ์ตั้งแต่ขั้นตอนแรกนั้นจะช่วยเพิ่มความมั่นใจและลดโอกาสอ่านผลผิดพลาดสำหรับแพทย์ทั่วไป และแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวที่เป็นด่านหน้าในงานตรวจคัดกรองโรค อย่างไรก็ตามผู้ป่วยบางส่วนอาจไม่สามารถเข้าถึงการตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์บริเวณทรวงอกด้วยปริมาณรังสีต่ำด้วยข้อจำกัดส่วนบุคคลและข้อจำกัดของระบบบริการสุขภาพ ทั้งนี้ในการเตรียมระบบการตรวจคัดกรองโรคมะเร็งปอด จะต้องเตรียมการกำหนดกลุ่มเป้าหมาย กำหนดวันและช่วงเวลาการรณรงค์คัดกรอง เครื่องมือ (รถเอกซเรย์เคลื่อนที่ ระบบปัญญาประดิษฐ์) ระบบส่งต่อ หน่วยบริการและบุคลากรที่จะรับดูแลต่อทั้งในกรณีที่วินิจฉัยเป็นโรคมะเร็งปอด และการตรวจติดตามก้อนในปอดหรือโรคอื่นๆในปอดให้มีความพร้อม และควรรณรงค์ให้ประชาชนมีความตระหนักรู้และเห็นความสำคัญในการเข้ารับการตรวจคัดกรองมะเร็งปอดด้วย