ความรู้ ทัศนคติ และการรับรู้ที่ส่งผลต่อพฤติกรรมการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชของเกษตรกรผู้ทำนาข้าว อำเภอบางปลาม้า จังหวัดสุพรรณบุรี

บทคัดย่อ

สารกำจัดศัตรูพืชถูกใช้อย่างแพร่หลายในภาคเกษตรกรรม ซึ่งก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม ประเทศไทยเป็นผู้บริโภคสารกำจัดศัตรูพืชรายใหญ่อันดับที่ 18 ของโลก ทำให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับสุขภาพของเกษตรกรและความปลอดภัยของสิ่งแวดล้อม การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยแบบผสมผสาน (Mix method) กลุ่มตัวอย่างเชิงปริมาณ จำนวน 225 คน คัดเลือกผ่านการสุ่มตัวอย่างแบบหลายขั้นตอน ใช้แบบสอบถามเกี่ยวกับความรู้ ทัศนคติ การรับรู้ และพฤติกรรมการใช้สารกำจัดศัตรูพืช การศึกษาเชิงคุณภาพเป็นการสัมภาษณ์เชิงลึกกึ่งโครงสร้างกับเกษตรกร จำนวน 15 คน เพื่อศึกษาแรงจูงใจและอุปสรรคที่มีอิทธิพลต่อการใช้สารกำจัดศัตรูพืช

ผลการวิจัยพบว่า เกษตรกรแสดงพฤติกรรมการใช้สารกำจัดศัตรูพืชในระดับสูง (M=126.77, SD=14.72) มีความรู้ (M=14.06, SD=0.97) และการรับรู้ (M=83.92, SD=7.97) ในระดับสูง โดยมีทัศนคติในระดับปานกลาง (M=37.43, SD=4.18) การรับรู้มีความสัมพันธ์เชิงบวกในระดับปานกลางกับพฤติกรรม (r=.404, p<.01) ทัศนคติมีความสัมพันธ์เชิงบวกในระดับต่ำ (r=.249, p<.01) และความรู้แสดงความสัมพันธ์เชิงลบในระดับต่ำ (r=-.132, p<.05) การวิเคราะห์การถดถอยพบว่าปัจจัยเหล่านี้อธิบายความแปรปรวนของพฤติกรรมได้ 22.2% (R²=0.222, p<.001) โดยการรับรู้มีอิทธิพลมากที่สุด (β=.363) ตามด้วยทัศนคติ (β=.206) และความรู้มีอิทธิพลเชิงลบ (β=-.185) ผลการวิจัยเชิงคุณภาพเน้นย้ำว่าข้อจำกัดทางเศรษฐกิจ ความกังวลด้านสุขภาพ แนวปฏิบัติด้านความปลอดภัยที่ไม่สม่ำเสมอ และการสนับสนุนจากรัฐบาลที่มีจำกัดเป็นปัจจัยสำคัญ เกษตรกรให้ความสำคัญกับการได้รับค่าตอบแทนจากผลผลิตมากกว่าความปลอดภัยในระยะยาว แม้จะตระหนักถึงความเสี่ยงก็ตาม จากผลการวิจัยดังกล่าว การปรับปรุงการรับรู้และทัศนคติต่อความปลอดภัยในการใช้สารกำจัดศัตรูพืชจึงมีความสำคัญมากกว่าการเพิ่มความรู้เพียงอย่างเดียว การส่งเสริมการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชที่ปลดภัยควรผสมผสานและสนับสนุนรางวัลเพื่อจูงใจเกษตรกร ควรใช้การฝึกอบรมเชิงปฏิบัติ และกลยุทธ์การควบคุมศัตรูพืชทางเลือกเพื่อส่งเสริมแนวทางปฏิบัติที่ปลอดภัยยิ่งขึ้นในกลุ่มเกษตรกร