การพัฒนาระบบการคัดกรองภาวะสมองเสื่อมในคลินิกผู้สูงอายุ

แพรศิริ อยู่สุข

doi:10.14456/jmu.2025.1

ผู้แต่ง

แพรศิริ อยู่สุข ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล

DOI:

https://doi.org/10.14456/jmu.2025.1

คำสำคัญ:

การคัดกรอง, ภาวะสมองเสื่อม, ผู้สูงอายุ

บทคัดย่อ

ภาวะสมองเสื่อมส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ผู้ดูแลและครอบครัวเป็นอย่างมาก การคัดกรองอาการได้ตั้งแต่ระยะเริ่มแรกและส่งต่อผู้สูงอายุให้ได้รับการรักษาอย่างรวดเร็วจะช่วยชะลอความก้าวหน้าของภาวะสมองเสื่อมได้ ทั้งนี้เพื่อคงความสามารถเดิมของผู้สูงอายุให้ได้นานที่สุด จากการดำเนินงานที่ผ่านมาหน่วยงานยังไม่มีแนวทางการคัดกรองภาวะสมองเสื่อมที่ชัดเจน และจากการทบทวนวรรณกรรมยังพบว่าการประเมินด้วยแบบทดสอบสมรรถภาพสมองเบื้องต้นร่วมกับการประเมินความบกพร่องของความสามารถในการทำกิจวัตรประจำวันจะช่วยในการคัดกรองภาวะสมองเสื่อมได้

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอการพัฒนาระบบการคัดกรองภาวะสมองเสื่อมในคลินิกผู้สูงอายุและให้ผู้สูงอายุที่สงสัยว่ามีภาวะสมองเสื่อมได้พบแพทย์เฉพาะทางอย่างรวดเร็ว ซึ่งพัฒนาโดยการดำเนินการ 1) จัดทำ Cognitive Screening Workflow 2) พัฒนาความรู้และทักษะการคัดกรองภาวะสมองเสื่อมของบุคลากร ภายหลังการพัฒนาผลพบว่าบุคลากรปฏิบัติตามแนวทางที่กำหนดและช่วยให้ผู้สูงอายุที่สงสัยว่ามีภาวะสมองเสื่อมในระยะแรกได้พบอายุรแพทย์ผู้สูงอายุได้อย่างรวดเร็ว

เอกสารอ้างอิง

กรมการแพทย์ สถาบันประสาทวิทยา. (2564). แนวทางเวชปฏิบัติภาวะสมองเสื่อม. ธนาเพรส.

คลินิกผู้สูงอายุ ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล. (2564). รายงานสถิติผู้รับบริการคลินิกผู้สูงอายุ ประจำปีงบประมาณ 2562-2563. [เอกสารไม่ได้ตีพิมพ์]. ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล.

มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย. (2564). สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ. 2563. สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.

วีรศักดิ์ เมืองไพศาล. (2561). การประเมินและวินิจฉัยผู้ที่มีการบกพร่องของการรู้คิดและสมองเสื่อมในเวชปฏิบัติ. วีรศักดิ์ เมืองไพศาล (บ.ก.), พฤฒาวิทยาและเวชศาสตร์ผู้สูงอายุสำหรับการดูแลผู้ป่วยสูงอายุขั้นต้น (Gerontology and Geriatric for Primary Care Practice) (พิมพ์ครั้งที่ 2, น. 159-177). สมาคมพฤฒาวิทยาและเวชศาสตร์ผู้สูงอายุไทย.

Bernier, P.J., Gourdeau, C., Carmichael, P.H., Beauchemin, J.P., Voyer, P., Hudon, C., & Laforce, R. Jr. (2023). It's all about cognitive trajectory: Accuracy of the cognitive charts-MoCA in normal aging, MCI, and dementia. Journal of the American Geriatrics Society, 71(1), 214-220, https://doi.org/10.1111/jgs.18029

Drake, K. (2018). Alzheimer’s Dementia Screening in Primary Care: Quality Improvement Project to Identify Those at Risk [Doctoral dissertation, University of Massachusetts Amherst]. UMass Amherst Library. https://scholarworks.umass.edu/nursing_dnp_capstone

Gibson, C., Goeman, D., & Pond, D. (2020). What is the role of the practice nurse in the care of people living with dementia, or cognitive impairment, and their support person (s)?: a systematic review. BMC Family Practice, 13(1), 141, https://doi.org/10.1186/s12875-020-01177-y

Khan, T.K., (2016). Chapter 2 - Clinical Diagnosis of Alzheimer’s Disease. In Khan, T.K. (Eds.), Biomarkers in Alzheimer's Disease (pp. 27-48). Academic Press.

Mattke, S., Batie, D., Chodosh, J., Felten, K., Flaherty, E., Fowler, N.R., Kobylarz, F.A., O'Brien, K., Paulsen, R., Pohnert, A., Possin, K.L., Sadak, T., Ty, D., Walsh, A., & Zissimopoulos, J.M. (2023). Expanding the use of brief cognitive assessments to detect suspected early-stage cognitive impairment in primary care. Alzheimer's & Dementia, 19(9), 4252-4259, https://doi.org/10.1002/alz.13051

Sabbagh, M.N., Boada, M., Borson, S., Chilukuri, M., Dubois, B., Ingram, J., Iwata, A., Porsteinsson, A.P., Possin, K.L., Rabinovici, G.D., Vellas, B., Chao, S., Vergallo, A., & Hampel, H. (2020). Early Detection of Mild Cognitive Impairment (MCI) in Primary Care. The Journal of Prevention of Alzheimer's Disease, 7(3), 165-170, https://doi.org/10.14283/jpad.2020.21

Saguil, A., & Buck, E. (2021). Brief Cognitive Testing in the Detection and Diagnosis of Clinical Alzheimer-Type Dementia. American Family Physician, 103(3), 183-185.

Sejunaite, K., Gaucher, F., Lanza, C., & Riepe, M.W. (2023). Clock Drawing Test: Types of Errors and Accuracy in Early Cognitive Screening. Journal of Alzheimer's Disease, 95(4), 1597-1608,https://doi.org/10.3233/JAD-230110

Smid, J., Studart-Neto, A., César-Freitas, K.G., Dourado, M.C.N., Kochhann, R., Barbosa, B.J.A.P., Schilling, L.P., Balthazar, M.L.F., Frota, N.A.F., de, Souza. L.C., Caramelli, P., Bertolucci, P.H.F., Chaves, M.L.F., Brucki, S.M.D., Nitrini, R., Resende, E.P.F., & Vale, F.A.C. (2022). Subjective cognitive decline, mild cognitive impairment, and dementia - syndromic approach: recommendations of the Scientific Department of Cognitive Neurology and Aging of the Brazilian Academy of Neurology. Dementia & Neuropsychologia, 16(3), 1-24, https://doi.org/10.1590/1980-5764-DN-2022-S101PT