ผลการเสริมสร้างศักยภาพอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ในการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชน อำเภอน้ำขุ่น จังหวัดอุบลราชธานี

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์ : เพื่อวิเคราะห์สถานการณ์  เสริมสร้างศักยภาพ และประเมินผลการเสริมสร้างศักยภาพอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) สำหรับการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชน

รูปแบบการวิจัย : การวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research)

วัสดุและวิธีการวิจัย : ผู้ให้ข้อมูลสำคัญเป็นกลุ่มที่ให้ข้อมูลสำคัญและร่วมสนทนากลุ่ม 17 คน และอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) 55 คน เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แนวคำถามสำหรับการสนทนากลุ่ม และแบบทดสอบความรู้ ทัศนคติ และพฤติกรรมของอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และวิเคราะห์ด้วยสถิติเชิงพรรณนา และ Paired Samples t-test

ผลการวิจัย : (1) จากการวิเคราะห์สถานการณ์ พบว่า ปัญหาการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในพื้นที่อำเภอน้ำขุ่น พบว่า มีปัญหาสำคัญหลายประการ ประการแรกคือ ปัญหาความไม่ปลอดภัยจากการใช้ยาในชุมชน ซึ่งส่วนหนึ่งมาจาก ประชาชนขาดความรู้ที่ถูกต้องหรือมีความเชื่อที่ผิดๆ เกี่ยวกับการใช้ยา นอกจากนี้ยังมี แหล่งจำหน่ายยาที่ไม่เหมาะสม ซึ่งส่งผลให้เกิดการใช้ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพอย่างไม่เหมาะสม และประชาชนไม่ทราบถึงผลเสียต่อสุขภาพที่อาจเกิดขึ้นได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง พบว่า ประชาชนจำนวนมากถึงร้อยละ 53.51 ยังคงมีความเข้าใจผิดเกี่ยวกับยาปฏิชีวนะ โดยเข้าใจว่าเป็น “ยาแก้อักเสบ” ซึ่งความเข้าใจผิดนี้เป็นปัจจัยหนึ่งที่นำไปสู่พฤติกรรมการใช้ยาปฏิชีวนะที่ไม่ถูกต้องและไม่สมเหตุผล เนื่องจากชื่อ “ยาแก้อักเสบ” เป็นที่คุ้นเคยและเรียกง่ายกว่า ทำให้เกิดความสับสนกับยาลดอาการบวมอักเสบของกล้ามเนื้อ ส่วนบทบาทของ อสม. พบว่า ระบบการทำงานร่วมกันในรูปแบบภาคีเครือข่ายที่ยังขาดประสิทธิภาพ อสม. ขาดทักษะการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล/Application ในการแสวงหาความรู้และข่าวสารที่เป็นประโยชน์ การบริหารจัดการทรัพยากรในเครือข่ายยังขาดประสิทธิภาพ ที่สำคัญคือ อสม. ยังขาดองค์ความรู้ที่ทันสมัยเกี่ยวกับการใช้ยาอย่างสมเหตุผล และขาดความรอบรู้ด้านสุขภาพ (2) กระบวนการเสริมสร้างศักยภาพ อสม. ในครั้งนี้ ประกอบด้วย 4 ขั้นตอนหลัก โดยเริ่มต้นด้วย การวางแผน การปฏิบัติ การสังเกตผล และการสะท้อนผล และ (3) หลังการเสริมสร้างศักยภาพ พบว่า อสม. มีคะแนนเฉลี่ยความรู้การใช้ยาปฏิชีวนะการใช้ยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์อย่างสมเหตุผล; ทัศนคติต่อการใช้ยาอย่างสมเหตุผลที่ถูกต้อง และการส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชนเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p< .001, .001, .001) ตามลำดับ

สรุปและข้อเสนอแนะ: ผลการศึกษาครั้งนี้ส่งผลให้กลุ่มเป้าหมายมีผลลัพธ์การดำเนินงานเพิ่มขึ้น ดังนั้นหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรนำกระบวนการสร้างศักยภาพดังกล่าวไปดำเนินการ