การพัฒนารูปแบบวิทยุกระจายเสียงชุมชนที่เหมาะสมกับสังคมไทย

บทคัดย่อ

          การวิจัยมีวัตถุประสงค์เพื่อ ศึกษาถึงรูปแบบวิทยุกระจายเสียงชุมชนตามกฎหมาย รูปแบบวิทยุกระจายเสียงชุมชนตามความต้องการของประชาชน อันนำมาซึ่ง การพัฒนารูปแบบวิทยุกระจายเสียงชุมชนที่เหมาะสมกับสังคมไทย การวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยผู้วิจัยเลือกใช้วิธีการเก็บรวบรวมข้อมูล 3 วิธี คือ ใช้วิธีการวิจัยเอกสาร (Documentary research) เพื่อศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับแนวคิดหลักในการดำเนินกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชน และรูปแบบวิทยุกระจายเสียงชุมชนทั้งต่างประเทศในประเทศ   โดยทำการเก็บรวบรวมข้อมูลจากหนังสือ บทความ เอกสาร เวบไซต์ (Web-site) งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการวิจัย และใช้วิธีการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก (In-depth interview) ตามแบบสัมภาษณ์แบบเป็นทางการจากกลุ่มตัวอย่าง จำนวน 3 กลุ่ม คือ กลุ่มผู้แทนภาครัฐ กลุ่มนักวิชาการ/ผู้เชี่ยวชาญ กลุ่มผู้แทนองค์กรที่มิใช่ภาครัฐ/และภาคประชาชน เพื่อหาคำตอบเกี่ยวกับหลักการแนวคิดการดำเนินกิจการวิทยุกระจายเสียง ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง สภาพปัญหาและอุปสรรคของประชาชนในการดำเนินกิจการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชน ตลอดจนรูปแบบในการดำเนินกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชนที่เหมาะสมกับสังคมไทย ในด้านการบริหารจัดการ โครงสร้างการบริหาร รูปแบบเนื้อหารายการ สัดส่วนรายการ  แหล่งรายได้  รวมถึงมาตรฐานทางเทคนิค การกำกับดูแลวิทยุกระจายเสียงชุมชนที่เหมาะสมกับสังคมไทย และผู้วิจัยได้นำผลการวิจัยมาดำเนินการสนทนากลุ่มกับภาคประชาชน/ผู้อำนวยการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชนทั้ง 4 ภูมิภาค ในประเทศไทยประกอบด้วย ผู้แทนภาคเหนือ ผู้แทนภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  ผู้แทนภาคกลาง และผู้แทนภาคใต้ ผู้เชี่ยวชาญ นักวิชาการ และเจ้าหน้าที่จากสำนักงานคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ  เพื่อให้ผลการวิจัยรูปแบบวิทยุกระจายเสียงชุมชนมีความชัดเจน สมบูรณ์ และเหมาะสมกับสังคมไทย สามารถนำไปใช้ได้อย่างเป็นรูปธรรม

          ผลจากการวิจัยเอกสารพบว่า ภายหลังการประกาศปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ค.ศ. 1948  ทำให้หลายประเทศได้มีการปฏิรูประบบสื่อสารเพื่อตอบสนองสิทธิทางด้านการสื่อสารของประชาชน และประชาชนสามารถเข้ามามีส่วนร่วมในกิจการสื่อสารมากยิ่งขึ้น แนวคิดในเรื่องกิจการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชนได้เริ่มต้น และได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง  และมีการดำเนินกิจการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชนในภูมิภาคต่างๆ ของโลก ทั้งประเทศในแถบยุโรป  สหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย และโครงการทดลองวิทยุชุมชนของบางประเทศในเอเชีย รูปแบบและแนวทางในการดำเนินการกิจการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชนดังกล่าว อาจจะมีลักษณะบางประการที่คล้ายหรือแตกต่างกัน แต่ทั้งนี้การดำเนินกิจการสถานีจะมีแนวคิดหลักการเบื้องต้นที่เหมือนกันคือ ประชาชนเป็นเจ้าของและสามารถเข้าไปมีส่วนร่วมในทุกระดับ  ทั้งการมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการ การกำหนดกรอบนโยบาย มีส่วนร่วมในการผลิตรายการ และการดำเนินกิจการของสถานีมีวัตถุประสงค์หลักในการบริการเพื่อประโยชน์สาธารณะ และสำหรับในประเทศไทยได้มีการจัดตั้งสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชน ตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 มาตรา 40 (ปัจจุบัน พุทธศักราช 2550 มาตรา 47) ถึงแม้ว่าการจัดตั้งดังกล่าวจะไม่ใช่การดำเนินการโดยภาคประชาชนอย่างเต็มรูปแบบและมีปัญหาอุปสรรคในการดำเนินการบ้าง แต่ทั้งนี้ประสบการณ์และข้อมูลที่ได้สามารถนำมาใช้ในการพัฒนารูปแบบการดำเนินกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชน

          ผลจากการสัมภาษณ์และเจาะลึกกลุ่มตัวอย่างรวมถึงการสนทนากลุ่ม พบว่า แนวคิดหลักในการดำเนินกิจการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชนที่เหมาะสมกับสังคมไทย คือ การดำเนินงานที่ต้องยึดหลักการและเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญ พุทธศักราช 2540 มาตรา 40 (ปัจจุบัน พุทธศักราช 2550 มาตรา 47) เป็นสถานีวิทยุที่ดำเนินการโดยประชาชน เพื่อประชาชนและเป็นของประชาชน ประชาชนสามารถมีส่วนร่วมได้ในทุกระดับของการดำเนินกิจการ การดำเนินการต้องไม่ได้มีวัตถุประสงค์ในการแสวงหาผลประโยชน์หรือผลกำไร มีความเป็นอิสระปราศจากการครอบงำและการแทรกแซง ทั้งจากอำนาจรัฐ กลุ่มอิทธิพลทางการเมือง กลุ่มนายทุน และกลุ่มผลประโยชน์ทางธุรกิจ

          สำหรับรูปแบบในการดำเนินกิจการสถานีวิทยุกระจายเสียงชุมชน จากการวิจัยพบว่า การมีส่วนร่วมของประชาชนเป็นหัวใจในการดำเนินกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชน โดยเฉพาะการที่ประชาชนเข้ามาเป็นคณะกรรมการบริหารสถานี  กำหนดนโยบาย วางแผน ผลิตรายการ จัดรายการ และร่วมประเมินผล   รูปแบบเนื้อหาสาระที่นำเสนอควรมีความหลากหลาย   และเป็นเนื้อหาที่ใกล้ตัวในท้องถิ่นชุมชนนั้นๆ  สามารถตอบสนองความต้องการข้อมูลข่าวสารของประชาชน อีกทั้งการนำเสนอรายการต่างๆ ควรมีส่วนส่งเสริมการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนด้วย และจากการวิจัยพบว่า ควรมีกลไกในการกำกับดูแลร่วมกันระหว่างภาครัฐและองค์กรวิชาชีพ โดยส่งเสริมให้มีการรวมกลุ่มในการกำกับดูแลตนเอง ซึ่งจะมีประสิทธิภาพมากกว่าการกำกับดูแลจากภาครัฐฝ่ายเดียว