การพัฒนารูปแบบสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี ในนักเรียนถิ่นทุรกันดาร โรงเรียนโครงการพระราชดำริ เขตสุขภาพที่ 10

บทคัดย่อ

          การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี นักเรียนถิ่นทุรกันดาร โรงเรียนโครงการพระราชดำริ เขตสุขภาพที่ 10 รูปแบบการศึกษาเป็นวิจัยเชิงปฏิบัติการ แบ่งการศึกษาเป็น 3 ระยะ ดังนี้ ระยะที่ 1 ศึกษาสถานการณ์ความรอบรู้ด้านสุขภาพและพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ ระยะที่ 2 สร้างและพัฒนารูปแบบการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ และระยะที่ 3 ประเมินผลการใช้รูปแบบการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพ  ระยะเวลาดำเนินการศึกษา ระหว่าง เดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2563 ถึง เดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2565 กลุ่มเป้าหมายประกอบด้วย ครู เจ้าหน้าที่สาธารณสุข และผู้นำชุมชนที่เกี่ยวข้อง จำนวน 128 คน และนักเรียนในโรงเรียนโครงการพระราชดำริ จำนวน 368 คน เครื่องมือที่ใช้ ได้แก่ แบบสอบถามความรอบรู้การป้องกันควบคุมโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี  แบบติดตามประเมินผลสรุปบทเรียน ประเด็นการสนทนากลุ่มและแบบบันทึกการสนทนากลุ่ม วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติเชิงพรรณนา แสดงจำนวน ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน เปรียบเทียบหาความแตกต่างค่าเฉลี่ยของความรอบรู้ด้านสุขภาพ และพฤติกรรมการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับ ก่อนและหลังการทดลอง โดยการทดสอบด้วยสถิติเชิงอนุมาน Pair Sample t-test และข้อมูลเชิงคุณภาพ วิเคราะห์เชิงเนื้อหา
          ผลการศึกษาพบว่า รูปแบบการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯในนักเรียนถิ่นทุรกันดาร ประกอบด้วย  1) การพัฒนาแกนนำภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องในการพัฒนาความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ ซึ่งประกอบด้วยผู้รับผิดชอบงานจากสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด สำนักงานสาธารณสุขอำเภอ และครูผู้รับผิดชอบงานอนามัยโรงเรียนเป้าหมาย 2) การดำเนินงานโดยบูรณาการความร่วมมือทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องตามบทบาท ภาคสาธารณสุขสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพ และการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ ภาคสถานศึกษาดำเนินการกิจกรรมจัดการเรียนการสอน บอร์ดให้ความรู้แก่นักเรียน ร่วมรณรงค์ให้ความรู้แก่ประชาชนในชุมชน และนักเรียนบอกต่อผู้ปกครองในชุมชน 3) การพัฒนาความรู้และทักษะของวิทยากรกระบวนการเสริมสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพด้านการป้องกันควบคุมโรคพยาธิใบไม้ตับในแกนนำนักเรียน 4) การดำเนินการป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ ทั้งในโรงเรียนและชุมชน โดยความร่วมมือระหว่างโรงเรียน  ผู้ปกครอง นักเรียน  และประชาชนในชุมชน  เน้นให้นักเรียนมีพฤติกรรมสุขภาพป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี การเฝ้าระวังเก็บอุจจาระส่งตรวจหาพยาธิ การรับประทานยารักษากรณีตรวจพบพยาธิ โดยใช้กระบวนการสร้างความรอบรู้ทางด้านสุขภาพที่มีครูอนามัยโรงเรียนในพื้นที่โครงการพระราชดำริเป็นแกนนำหลัก 5) ติดตามและประเมินผลการดำเนินการพัฒนาความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ อย่างต่อเนื่อง โดยสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 10 จังหวัดอุบลราชธานี และแกนนำที่ผ่านการอบรมการสร้างความรอบรู้ทางด้านสุขภาพ  และในส่วนการพัฒนาทักษะความรอบรู้ด้านสุขภาพของนักเรียนมีคะแนนเฉลี่ยก่อนและหลังพัฒนา มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ( =0.42, 95%CI: 0.34 -0.48, p-value< 0.001) ทั้งนี้ ด้านความรู้การป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับฯ หลังและก่อนการพัฒนามีความแตกต่างของคะแนนเฉลี่ยอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ เช่นกัน ( = 0.06, 95%CI: 0.02-0.11, p-value< 0.001) แต่ด้านพฤติกรรมการรับประทานปลาปรุงสุก ๆ ดิบๆ ของนักเรียน ไม่มีความแตกต่างของคะแนนค่าเฉลี่ย ( =0.04, 95%CI: 0.02 - 0.12, p-value= 0.127)
          ข้อเสนอแนะการพัฒนารูปแบบการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันควบคุมโรคพยาธิใบไม้ตับฯ ควรคัดเลือกแกนนำภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องที่มีศักยภาพร่วมดำเนินการ สนับสนุนให้มีกิจกรรมสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพป้องกันควบคุมโรคพยาธิใบไม้ตับฯ ในโรงเรียนและชุมชนอย่างต่อเนื่องในพื้นที่เดิม เพื่อสร้างปัจจัยสิ่งแวดล้อมและสังคมที่เอื้อต่อสุขภาพ  นำขยายผลการพัฒนาสร้างความรอบรู้ให้ครอบคลุมโรงเรียนเป้าหมายในโครงการเพิ่มขึ้น และมีการติดตามประเมินผลการดำเนินงานอย่างต่อเนื่องเพื่อให้เกิดผลลัพธ์ที่ยั่งยืน