การพัฒนารูปแบบการเฝ้าระวังและควบคุมวัณโรคดื้อยาหลายขนานในชุมชน กรณีศึกษาจังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

สถานการณ์วัณโรคดื้อยาหลายขนาน (MDR-TB) ในจังหวัดสุรินทร์ มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น อีกทั้งยังขาดรูปแบบการเฝ้าระวังและควบคุมโรคในชุมชนที่มีประสิทธิภาพ จึงทำการวิจัยเชิงปฏิบัติการตามแนวคิดของ Kemmis และ McTaggart เพื่อพัฒนารูปแบบการเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB ในชุมชน กลุ่มตัวอย่างมี 2 กลุ่ม คือ 1) กลุ่มตัวอย่างในการจัดเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพ และการพัฒนารูปแบบการเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB โดย คัดเลือกแบบเจาะจงจากผู้เชี่ยวชาญด้านวัณโรค บุคลากรสาธารณสุข ผู้นำชุมชน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) จำนวน 15 คน และ 2) กลุ่มตัวอย่างที่จะทดลองใช้รูปแบบการเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB ในชุมชนที่พัฒนาขึ้น สุ่มอย่างง่ายจากกลุ่มเสี่ยงในชุมชนในพื้นที่อำเภอชุมพลบุรี จังหวัดสุรินทร์ จำนวน 21 คน ดำเนินกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ ระหว่างเดือนมกราคม 2563 – กันยายน 2564  เก็บรวบรวมข้อมูลเชิงปริมาณจากแบบสอบถาม แบบทดสอบความรู้ การสัมภาษณ์ และแบบบันทึกการคัดกรองวัณโรค วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา และเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยผลต่างด้วย Paired T-test และวิเคราะห์เนื้อหาสำหรับข้อมูลเชิงคุณภาพ ผลการศึกษา พบว่า รูปแบบการการเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB ในชุมชน มี 5 ขั้นตอน คือ 1) การพัฒนาศักยภาพเจ้าหน้าที่สาธารณสุข และ อสม. ในด้านการเฝ้าระวังและควบคุมวัณโรค 2) การเร่งรัดค้นหาผู้ป่วยวัณโรครายใหม่ในชุมชน 3) การเฝ้าระวังและติดตามการรักษาผู้ป่วยวัณโรคปอดที่กลับมารักษาซ้ำ 4) การคัดกรองประชาชนกลุ่มเสี่ยงในหมู่บ้านที่พบผู้ป่วย MDR-TB หรือมีอัตราชุกของวัณโรคสูง และ 5) การประสานงานส่งต่อข้อมูลทั้งในสถานบริการและในชุมชน เพื่อการเฝ้าระวัง และควบคุมโรค MDR-TB ผลการเปรียบเทียบการปฏิบัติพฤติกรรมเฝ้าระวังและควบคุมโรคในกลุ่มเสี่ยง พบว่า หลังการทดลองใช้รูปแบบกลุ่มเสี่ยงมีค่าเฉลี่ยความแตกต่างคะแนนพฤติกรรมเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB เพิ่มมากกว่าก่อนการทดลองอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p-value < 0.05) ดังนั้น การดำเนินกิจกรรมตามรูปแบบการเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB ในชุมชนที่พัฒนาขึ้นนี้ สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการเฝ้าระวังและควบคุม MDR-TB ชุมชนที่มีอัตราชุกวัณโรคสูงหรือมีอัตราอุบัติการณ์ของ MDR-TB ได้