รูปแบบการดำเนินงานบ้านปลอดบุหรี่แบบมีส่วนร่วมในพื้นที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลปทุม อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี

บทคัดย่อ

สถานการณ์การสูบบุหรี่ก็ยังมีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องโดยเฉพาะในกลุ่มวัยรุ่นและวัยทำงาน มีนักสูบหน้าใหม่เกิดขึ้นเสมอ การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนต่อการดำเนินงานบ้านปลอดบุหรี่และพฤติกรรมการสูบบุหรี่ของคนในชุมชนเป้าหมาย กลุ่มตัวอย่าง คือ ประชาชนอายุ15 ปีขึ้นไปอยู่ในเขตความรับผิดชอบของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลปทุมที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการจำนวน 850 หลังคาเรือน ผู้ที่สูบบุหรี่จำนวน 311 คน และคณะกรรมการจำนวน 60 คน ดำเนินงานผ่านกระบวนการจัดการคุณภาพ 3 วงรอบ วัดผลการพัฒนาตามขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม (Stages of change) ระหว่าง เดือนมิถุนายน 2558 ถึงมกราคม 2560 เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้การบันทึก การสังเกต แบบคัดลอกข้อมูลและแบบสารวจสถานการณ์ พฤติกรรมการสูบบุหรี่ในชุมชน แบบเก็บข้อมูลติดตามพฤติกรรมการสูบบุหรี่ในชุมชนและในคลินิกฟ้าใส วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ความถี่ ร้อยละ และการวิเคราะห์เนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า กระบวนการมีส่วนร่วมในการดำเนินงานบ้านปลอดบุหรี่โดยชุมชน ประกอบด้วย การสารวจสถานการณ์ปัญหาการ mapping หลังคาเรือน ที่สูบบุหรี่ คืนข้อมูลชุมชน การประกาศนโยบายบ้านปลอดบุหรี่ สร้างมาตรการทางสังคมเพื่อปฏิบัติร่วมกัน สร้างสื่อเพลงคนบ้านเดียวกันชวนเลิกบุหรี่ การรณรงค์ต่อเนื่องในชุมชน ตั้งคลินิกฟ้าใสบำบัดในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล การให้ความรู้โดยใช้หลัก 5A มอบสาส์นให้ความรู้พิษภัยบุหรี่และเชิญเข้ารับบริการในคลินิกฟ้าใส รวมทั้งติดตามเยี่ยมบ้าน ในชุมชน ผลจากกระบวนการดำเนินงานทำให้จำนวนคนที่สูบบุหรี่ลดลงจาก 311 คน (ร้อยละ 9.15) เป็น 258 คน (ร้อยละ7.59) เลิกสูบบุหรี่ 53 คน (ร้อยละ 17.04) และในจานวนนี้เป็นสมาชิก ที่อยู่ในครอบครัวที่มีเด็กและหญิงตั้งครรภ์ถึง 37 คน (ร้อยละ 39.78) ด้านพฤติกรรมการสูบบุหรี่ของคนในครอบครัวเปลี่ยนไป โดยพบว่า สูบบุหรี่ทั้งในและนอกบ้านลดลงจากร้อยละ 64.31 เป็น 29.59 และในครอบครัวที่มีเด็กและหญิงตั้งครรภ์ลดลงจากร้อยละ 90.32 เป็น 21.51 กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนก่อให้เกิดรูปแบบการเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายผู้สูบบุหรี่แบบชุมชนร่วมคิดหารูปแบบและแนวทางปฏิบัติร่วมกันเพื่อแก้ไขปัญหาโดยมีกิจกรรมที่ต่อเนื่อง