ศักยภาพของชุมชนในการส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัย: การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม

บทคัดย่อ

การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participation Action Research) มีวัตถุประสงค์เพื่อ1) ศึกษาสถานการณ์ พัฒนาการเด็กในชุมชน ปัญหาและอุปสรรคในการส่งเสริมพัฒนาการเด็ก 2) ศึกษารูปแบบศักยภาพของชุมชนในการส่งเสริม พัฒนาการเด็กปฐมวัย 3) ศึกษาผลของการใช้รูปแบบศักยภาพของชุมชนในการส่งเสริมพัฒนาการเด็ก ผู้ให้ข้อมูลประกอบด้วย เด็กและครอบครัว พยาบาลวิชาชีพ อาสาสมัครสาธารณสุข ครูพี่เลี้ยงในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก เก็บข้อมูลโดยการสนทนากลุ่ม สัมภาษณ์เชิงลึก และสังเกตแบบมีส่วนร่วม โดยใช้กระบวนการมีส่วนร่วมในการสร้างศักยภาพของชุมชน 3 ระยะ ได้แก่ ระยะที่ 1 ศึกษาสถานการณ์พัฒนาการเด็ก ระยะที่ 2 การพัฒนารูปแบบศักยภาพชุมชนในการส่งเสริมพัฒนาการเด็ก และระยะที่ 3 การประเมินประสิทธิผลของรูปแบบศักยภาพชุมชนในการส่งเสริมพัฒนาการเด็ก

ผลการวิจัย พบว่า เด็กมีพัฒนาการภาพรวมสงสัยล่าช้า ร้อยละ 41.18 และพบพัฒนาการรายด้านความเข้าใจภาษา และการใช้ภาษามากที่สุด ร้อยละ 28.43 นอกจากนี้ยังพบปัญหาและอุปสรรคต่อการส่งเสริมพัฒนาการ ดังนี้ 1) ครอบครัวขาด ความรู้พื้นฐานในการประเมินและส่งเสริมพัฒนาการเด็ก 2) ครูศูนย์พัฒนาเด็กเล็กขาดทักษะการใช้เครื่องมือประเมินพัฒนาการเด็ก (DSPM) และขาดการส่งต่อข้อมูลเมื่อเด็กมีปัญหาพัฒนาการ 3) เจ้าหน้าที่ในระบบบริการสาธารณสุขขาดการติดตามประเมิน พัฒนาการเด็กในชุมชนอย่างต่อเนื่อง ผู้วิจัยจึงร่วมกับผู้ให้ข้อมูลในการพัฒนารูปแบบศักยภาพของชุมชน ในการส่งเสริมพัฒนาการ เด็ก ดังนี้ 1) ให้ความรู้แก่ผู้ปกครองในการประเมินพัฒนาการเด็กขั้นพื้นฐาน 2) จัดอบรมเชิงปฏิบัติการครูศูนย์พัฒนาเด็กเล็กฝึก ทักษะการใช้เครื่องมือประเมินพัฒนาการเด็ก (DSPM) และการกระตุ้นพัฒนาการเด็กเฉพาะราย 3) เพิ่มศักยภาพการทำงานเชิงรุกข องเจ้าหน้าที่สาธารณสุขโดยให้มี อสม. เยี่ยมบ้านทุกราย ประเมินพัฒนาการเด็กทุกช่วงอายุ และ 4) ระบบเชื่อมโยงข้อมูลพัฒนาการ เด็กทั้งในระยะที่มีอายุต่ำกว่า 2 ปี จนกระทั่งเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก หลังจากใช้รูปแบบศักยภาพของชุมชนในการส่ง เสริมพัฒนาการเด็ก พบว่า เด็กที่มีพัฒนาการสงสัยล่าช้า ได้รับแผนการกระตุ้นพัฒนาการจนกระทั่งมีผลพัฒนาการปกติใน 30 วัน ร้อยละ 19.05 และมีพัฒนาการปกติในระยะเวลา 90 วัน ร้อยละ 80.95 สรุปว่ารูปแบบศักยภาพของชุมชนโดยการมีส่วนร่วมของ ชุมชนสามารถส่งเสริมให้เด็กมีพัฒนาการสมวัยได้ และมีข้อเสนอแนะให้นำไปปรับปรุงทดลองใช้ในพื้นที่ชุมชนที่มีบริบทใกล้เคียง