ความสัมพันธ์ของลักษณะความคล้ายกันของยา ลักษณะการจัดวางยา จำนวนรายการยาต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรม ต่อความเสี่ยงของการเกิดความคลาดเคลื่อนในการจัดจ่ายยา กรณีศึกษาฝ่ายเภสัชกรรมชุมชน โรงพยาบาลทรายมูล

บทคัดย่อ

การศึกษาแบบภาคตัดขวางนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา ความสัมพันธ์ของลักษณะความคล้ายกันของยา ลักษณะการจัดวางยา จำนวนรายการยาต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรม ที่มีต่อความเสี่ยงของการเกิดความคลาดเคลื่อนในการจัดและจ่ายยา โดยทำการศึกษาในฝ่ายเภสัชกรรมชุมชน โรงพยาบาลทรายมูล จังหวัดยโสธร เป็นการศึกษาจากใบสั่งยาในงานบริการเภสัชกรรมผู้ป่วยนอก ในช่วงระยะเวลา 4 เดือน คือเริ่มตั้งแต่วันที่ 1 สิงหาคม 2552 ถึงวันที่ 30 พฤศจิกายน 2552 เฉพาะวันจันทร์ถึงศุกร์ ตั้งแต่เวลา 8.00-12.00 น. และ 13.00-16.00 น. ทำการศึกษาความถี่ของความคลาดเคลื่อนทางยาที่เกิดขึ้น และเก็บข้อมูลลักษณะความคล้ายกันของยา ลักษณะการ จัดวางยา จำนวนรายการยาต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรม วิเคราะห์ข้อมูลอัตราการเกิดความคลาดเคลื่อนทางยาโดยสถิติเชิงพรรณนาและวิเคราะห์ความสัมพันธ์โดยสถิติ Binary multiple logistic regression analysis จากการศึกษาข้อมูลใบสั่งยาทั้งหมดในช่วงเวลาดังกล่าวจำนวน 8,053 ใบสั่งยา พบความคลาดเคลื่อนทางยาที่เกิดขึ้นในฝ่ายเภสัชกรรมชุมชน จำนวน 203 ครั้ง คิดเป็นร้อยละ 2.52 โดยเป็นความคลาดเคลื่อนในการจัดยา 197 ครั้ง คิดเป็นร้อยละ 2.45 และความคลาดเคลื่อนในการจ่ายยา 6 ครั้ง คิดเป็นร้อยละ 0.07 ทำการศึกษาความสัมพันธ์ของกลุ่มตัวแปรที่เกี่ยวข้องกับลักษณะความคล้ายกันของยา ลักษณะการจัดวางยา จำนวนรายการยาต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาให้บริการเภสัชกรรม ที่มีต่อความเสี่ยงของการเกิดความคลาดเคลื่อนในการจัดจ่ายยา ซึ่งประกอบไป ด้วย 9 ตัวแปร คือ การมียาชื่อคล้ายกัน การมียารูปร่างคล้ายกัน การมียาชนิดเดียวกันหลายความแรง การมียาชนิดเดียวกันหลายรูปแบบ การจัดวางยาชื่อคล้ายกันไว้ใกล้กัน การจัดวางยารูปร่างคล้ายกันไว้ใกล้กัน การจัดวางยาชนิด เดียวกันหลายความแรงไว้ใกล้กัน จำนวนรายการยาต่อใบสั่ง และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรม (เช้า-บ่าย) การ วิเคราะห์ Binary multiple logistic regression analysis โดยการนำตัวแปรอิสระทั้ง 9 ตัวแปร เข้าหาความสัมพันธ์ กับความคลาดเคลื่อนทางยาพร้อมๆ กัน ผลการศึกษาพบความสัมพันธ์ของตัวแปรที่มีต่อการเกิดความคลาดเคลื่อน ในการจัดจ่ายยาอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (P<0.05) ดังนี้ การมียาชื่อคล้ายกันมีโอกาสเกิดความคลาดเคลื่อนในการ จัดจ่ายยาเป็น 1.706 เท่าของการไม่มียาชื่อคล้ายกัน (OR = 1.706, 95%CI = 1.102-2.643) การมียาชนิด เดียวกันหลายความแรงมีโอกาสเกิดความคลาดเคลื่อนเป็น 2.074 เท่า เมื่อเทียบกับใบสั่งยาที่ไม่มียาชนิดเดียวกัน หลายความแรง (OR = 2.074, 95%CI = 1.204-3.575)การมีจำนวนรายการยา 7-11 และมากกว่า 11 รายการ ยาต่อใบสั่งยา มีโอกาสเกิดความคลาดเคลื่อนเป็น 9.490 เท่า (OR = 9.490, 95%CI = 2.098-42.926) และ 18.907 เท่า (OR = 18.907, 95%CI = 3.385 -105.587) ตามลำดับ เมื่อเทียบกับใบสั่งยาที่มียา 1 รายการ และการให้บริการเภสัชกรรมในช่วงเช้ามีโอกาสความคลาดเคลื่อนเป็น 1.973 เท่า เมื่อเทียบกับในช่วงบ่าย (OR = 1.973, 95%CI = 1.221 - 3.187)

จากรูปแบบการศึกษาความสัมพันธ์ของลักษณะความคล้ายกันของยา ลักษณะการจัดวางยาไว้ใกล้กัน จำนวน รายการยาต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรม ที่มีต่อความเสี่ยงของการเกิดความคลาดเคลื่อนในการ จัดจ่ายยา กรณีศึกษาฝ่ายเภสัชกรรมชุมชน โรงพยาบาลทรายมูล ทำให้ทราบถึงปัจจัยเอื้อที่มีความสัมพันธ์อย่างมีนัย สำคัญทางสถิตกับการเกิดความคลาดเคลื่อนทางยา ได้แก่ การมียาชื่อคล้ายกัน การมียาชนิดเดียวกันหลายความแรง การมีจำนวนรายการยาหลายรายการต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรมในช่วงเช้า ดังนั้นเภสัชกรและ เจ้าพนักงานเภสัชกรรมโรงพยาบาลทรายมูลนอกจากจะต้องปฏิบัติตามมาตรฐานวิชาชีพด้วยความรอบคอบแล้ว ยังควรจะต้องเพิ่มความระมัดระวังในการจัดจ่ายยาในกรณีที่ปฏิบัติงานกับยาชื่อคล้ายกัน การมียาชนิดเดียวกันหลายความแรง การมีจำนวนรายการยาหลายรายการต่อใบสั่งยา และช่วงเวลาการให้บริการเภสัชกรรมในช่วงเช้า