บทบาทของภาวะเครียดออกซิเดชั่นและระบบต้านอนุมูลอิสระต่อกลุ่มโรคเมแทบอลิก

บทคัดย่อ

อนุมูลอิสระ (reactive oxygen species) เป็นผลิตภัณฑ์จากกระบวนการสันดาปของเซลล์ในร่างกายที่มีความสำคัญต่อระบบต่างๆ ทางกายภาพ โดยสารดังกล่าวสามารถก่อให้เกิดอันตรายจากภาวะเครียดออกซิเดชั่นเมื่อการผลิตอนุมูลอิสระมีมากกว่าขีดความสามารถในการกำจัดของร่างกาย ภาวะเครียดออกซิเดชั่นส่งผลรบกวนระบบต่างๆ ในร่างกายและเป็นปัจจัยสำคัญหนึ่งของโรคเมแทบอลิกต่างๆ อาทิ โรคอ้วน ภาวะดื้อต่ออินซูลิน และภาวะไขมันพอกตับ เป็นต้น การศึกษาที่ผ่านมาพบความสัมพันธ์ระหว่างการเพิ่มขึ้นของค่าดัชนีมวลกายและเส้นรอบเอวในภาวะอ้วนลงพุงกับการเพิ่มขึ้นของดัชนีบ่งชี้ภาวะลิปิดเปอร์ออกซิเดชั่น ซึ่งได้แก่ thiobarbituric acid reactive substances (TBARS) ในพลาสม่า และ 8-epi-prostaglandin-F2α ในปัสสาวะ ในทางตรงกันข้ามกลับส่งผลลดระดับอะดิโพเนกตินและลดสมรรถนะของเอนไซม์ต้านภาวะเครียดออกซิเดชั่นต่างๆ ได้แก่ superoxide dismutase, glutathione peroxidase และ catalase (CAT) สอดคล้องกับการเพิ่มขึ้นของระดับ TBARS และไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ในพลาสม่าและเนื้อเยื่อไขมันขาวของหนูไมส์ที่ถูกชักนำภาวะอ้วนลงพุงและเบาหวาน ร่วมกับการลดลงของการแสดงออกของยีนอะดิโพเนกติน และเพอร์ออกซิโซมโพรลิฟเฟอเรเตอร์แอคติเวทรีเซพเตอร์แกมม่า (PPAR-γ) ในขณะที่การแสดงออกของยีนทูเมอร์เนโครซิสแฟคเตอร์อัลฟ่า (TNF-α) พลาสมิโนเจนแอคติเวเตอร์อินฮิบิทเตอร์วัน (PAI-1) และ นิโคตินาไมด์อดีนีนไดนิวคลีโอไทด์ฟอสเฟตออกซิเดสสับยูนิต (NADPH oxidase subunits) ต่างๆ กลับเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ ยังสอดคล้องรายงานการเพิ่มขึ้นของระดับ conjugated dienes และ malondialdehyde ซึ่งเป็นดัชนีบ่งชี้ภาวะลิปิดเปอร์ออกซิเดชั่น ร่วมกับการลดลงของกลูตาไทโอนและสมรรถนะของเอนไซม์ CAT ในผู้ป่วยไขมันพอกตับ ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่าโรคเมแทบอลิกต่างๆ นั้นมีความเกี่ยวพันกับความไม่สมดุลของระบบต้านออกซิเดชั่น หรืออีกนัยหนึ่งการเพิ่มขึ้นของภาวะเครียดออกซิเดชั่นเป็นปัจจัยกระตุ้นหนึ่งของโรคเมแทบอลิก การศึกษาต่อยอดเพื่อความเข้าใจตัวแปรต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับภาวะเครียดออกซิเดชั่นและกลไกของโรคเมแทบอลิก จึงมีความน่าสนใจและจำเป็นต่อการป้องกันหรือชะลอโรคเมแทบอลิกได้