การพัฒนารูปแบบการมีส่วนร่วมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในการดำเนินงานป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพ

บทคัดย่อ

การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research: PAR) มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการดำเนินงานป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยนำเทคนิคการจัดการความรู้ ได้แก่ การจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การทำกลุ่มชุมชนนักปฏิบัติ เทคนิคการเล่าเรื่องและเทคนิคการถอดบทเรียนมาเป็นกลวิธีในการสร้างการมีส่วนร่วม พื้นที่ศึกษา เลือกแบบเฉพาะเจาะจง จำนวน 3 แห่ง ใน 3 จังหวัด คือ องค์การบริหารส่วนตำบลท่าสาย จังหวัดเชียงราย เทศบาลตำบลอุโมงค์ จังหวัดลำพูน และเทศบาลตำบลแม่หล่าย จังหวัดแพร่ ใช้ระยะเวลาในการดำเนินงาน ตั้งแต่ เดือนตุลาคม 2550 - กันยายน 2551 วิเคราะห์ข้อมูลและแสดงผลออกมาเป็นข้อมูลเชิงคุณภาพ ในลักษณะการตีความข้อมูลที่ได้จากการสรุปบทเรียนระหว่างและหลังการดำเนินงาน การสังเกตแบบมีส่วนร่วมและจดบันทึกของนักวิจัย ผลการศึกษาพบว่า จากขั้นตอนกระบวนการพัฒนาโครงการวิจัย ทำให้ได้รูปแบบการดำเนินงานป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 3 รูปแบบ คือ รูปแบบการลดการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช ตำบลท่าสาย รูปแบบการลดปัญหามลพิษทางอากาศ (หมอกควัน) ตำบลอุโมงค์ และรูปแบบการป้องกันโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง ตำบลแม่หล่าย กระบวนการพัฒนารูปแบบ มี 4 ขั้นตอน คือ 1) การเตรียมการและการคัดเลือกพื้นที่ 2) การพัฒนาศักยภาพกลุ่มแกนนำในการเป็นวิทยากรกระบวนการและเทคนิคการถอดบทเรียน 3) กำหนดประเด็น วางแผนและดำเนินงานตามแผน โดยสร้างการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนในรูปแบบของการประชุมเชิงปฏิบัติการ การจัดวงการเรียนรู้แลกเปลี่ยนประสบการณ์ และการส่งเสริมสนับสนุนด้านวิชาการและงบประมาณ เพื่อกระตุ้นให้กลุ่ม/คนได้ทำกิจกรรมอย่างต่อเนื่อง 4) การประเมินผลการดำเนินงานโดยการถอดบทเรียน ในด้านการมีส่วนร่วมพบว่า การมีส่วนร่วมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กลุ่มแกนนำและคนในชุมน โดยส่วนใหญ่ยังอยู่ในระดับของการร่วมคิด และร่วมดำเนินการ คือ การให้ข้อมูล การร่วมวางแผน และการปฏิบัติการร่วมกัน ประกอบกับกลวิธีในการสร้าง การมีส่วนร่วมของคณะผู้วิจัยมุ่งเน้นไปที่การมีส่วนร่วมเฉพาะกลุ่มผู้บริหารขององค์กรปกครอง ส่วนท้องถิ่น ผู้นำชุมชน กลุ่มแกนนำ ซึ่งอาจส่งผลต่อความยั่งยืนของการดำเนินงานป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพในพื้นที่ได้ เมื่อมีการเปลี่ยนผู้นำในพื้นที่ ข้อเสนอแนะ การศึกษาครั้งนี้ได้คัดเลือกพื้นที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีความพร้อม มีนโยบายด้านสุขภาพ ผลการศึกษานี้อาจนำไปใช้เป็นแนวทางในการพัฒนารูปแบบการมีส่วนร่วมในพื้นที่อื่นๆ ซึ่งมีลักษณะใกล้เคียงกันได้ สำหรับพื้นที่ที่มีลักษณะปัญหาที่แตกต่างออกไป ควรศึกษาหาข้อมูลเพิ่มเติมเพื่อให้เกิดการวางแผนการดำเนินงานที่ดี ทำให้เกิดประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น ควรมีระยะเวลาในการดำเนินงานที่นานพอ เนื่องจากเป็นกระบวนการที่ต้องเรียนรู้ไปพร้อมๆ กัน รวมทั้งการคัดเลือกพื้นที่และช่วงระยะเวลาในการดำเนินการวิจัย ต้องให้สอดคล้องกับวาระของทีมบริหารองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นด้วย