การส่งเสริมการใช้สมุนไพรในการแก้ท้องผูกสำหรับผู้สูงอายุในชุมชน : กรณีศึกษาตำบลบุญเรือง อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย
คำสำคัญ:
ท้องผูก, ผู้สูงอายุ, สมุนไพรบทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวทางการส่งเสริมการใช้สมุนไพรในการแก้ท้องผูกสำหรับผู้สูงอายุในตำบลบุญเรือง อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย มีการศึกษาสมุนไพรที่มีสรรพคุณแก้ท้องผูกในตำราการแพทย์แผนไทย และสมุนไพรที่พบในตำบลบุญเรือง โดยจัดสนทนากลุ่มกับผู้ให้ข้อมูลสำคัญ 12 คน คัดเลือกสมุนไพรที่มีสรรพคุณแก้ท้องผูกที่เหมาะกับผู้สูงอายุแล้วตรวจสอบเอกลักษณ์ทางเคมีของสมุนไพรด้วยเทคนิครงคเลขผิวบาง (Thin-Layer chromatography, TLC) และตรวจหาปริมาณสารฟีนอลิกรวม จากนั้นพัฒนาแนวทางในการส่งเสริมการใช้สมุนไพรแก้ท้องผูกสำหรับผู้สูงอายุ ผลการศึกษา พบว่า สมุนไพรที่มีสรรพคุณแก้ท้องผูกที่เหมาะกับผู้สูงอายุมี 3 ชนิด ได้แก่ สมอไทย ขี้เหล็กบ้าน และชุมเห็ดเทศ เมื่อตรวจสอบเอกลักษณ์ทางเคมีของสมุนไพรที่คัดเลือกเทียบกับสมุนไพรที่ใช้ทำยาเป็นประจำของโรงพยาบาลสาธิตการแพทย์แผนไทยและคลินิกการแพทย์แผนไทยของวิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก พบว่า สมุนไพรทั้ง 3 ชนิด มีค่า Rf ใกล้เคียงกับสมุนไพรต้นแบบ ผลการทดสอบหาปริมาณสารฟีนอลิกรวมพบว่า ผลสมอไทยมีปริมาณสารฟีนอลิกรวมมากที่สุด รองลงมาคือใบขี้เหล็กบ้าน และใบชุมเห็ดเทศ ตามลำดับ โดยแนวทางในการส่งเสริมการใช้สมุนไพรในการแก้ท้องผูกสำหรับผู้สูงอายุในชุมชนมีการจัดกิจกรรมให้ความรู้เรื่องสมุนไพร และสาธิตวิธีการทำยาสมุนไพรอย่างง่ายเพื่อให้ผู้สูงอายุได้เรียนรู้วิธีการทำยาสมุนไพรรักษาอาการท้องผูก
เอกสารอ้างอิง
กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. (2564). ตำรามาตรฐานยาสมุนไพรไทย (Thai Herbal Pharmacopoeia) ฉบับปี ค.ศ. 2021. กรุงเทพฯ: ศูนย์และสื่อสิ่งพิมพ์แก้วเจ้าจอม มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา.
กวินนา นามติวงค์. (2565). การศึกษาพืชสมุนไพรที่ปรากฏในตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์และตำราการแพทย์แผนโบราณทั่วไปของกองการประกอบโรคศิลปะ (การศึกษาค้นคว้าอิสระ ปริญญามหาบัณฑิต). เชียงราย: มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย.
ฉัตรชัย สวัสดิไชย และสุรศักดิ์ อิ่มเอี่ยม. (2560). ชุมเห็ดเทศ. วารสารศูนย์การศึกษาแพทยศาสตร์คลินิก โรงพยาบาลพระปกเกล้า, 34(4), 352-355.
นคร จันต๊ะวงษ์, รุสนี มามะ, โชคชัย แซ่ว่าง, ศิวพงษ์ ตันสุวรรณวงศ์, และชัยนรินทร์ เรือนเจริญ. (2564). การพัฒนานวัตกรรมการพึ่งพาตนเองด้านสุขภาพด้วยสมุนไพรใกล้มือสำหรับผู้สูงอายุ. วารสาร มจร สังคมศาสตร์ปริทรรศน์, 10(1), 245-256.
โบตั๋น แสนสุขสวัสดิ์, พรรณวดี พุธวัฒนะ และสุภาพ อารี เอื้อ. (2550). การป้องกันและการจัดการอาการท้องผูกในผู้ป่วยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ. รามาธิบดีพยาบาลสาร, 13(2), 106-124.
ประกอบ ผู้วิบูลย์สุข, พิมลวรรณ ทัพยุทธพิจารณ์, และธริส หิญชีระนันทน์. (2543). การศึกษาฤทธิ์ทำให้ง่วงหลับในคนของยาสมุนไพรแปรรูปสกัดจากใบขี้เหล็ก. วารสารสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย, 45(3), 251-259.
ปิยนุช พรมภมร, ขวัญจิต อิสระสุข, กัลยาภรณ์ จันตรี, จรัสฟ้า โหมดสุวรรณ, จิตรวดี ตั้งหิรัญรัตน์ และทัศนีย์ พาณิชย์กุล. (2565). การประเมินการใช้สารสกัดสมอไทยในการเป็นสารกันเสียธรรมชาติสำหรับผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง. วารสารวิทยาศาสตร์บูรพา, 27(1), 542-561.
พรทิพย์ เดิมวิเศษ. (2564). หนังสือภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยใกล้ตัว (พิมพ์ครั้งที่ 1). กรุงเทพฯ: บริษัท สามเจริญพาณิชย์.
พรพรรณ ก้อใจ. (2562). การศึกษาและพัฒนาแนวปฏิบัติการตรวจสอบชนิดและคุณภาพของพืชสมุนไพร กรณีศึกษาขมิ้นชันและไพล (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). เชียงราย: มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย.
เพ็ญนภา เจริญวิวัฒนกิจ. (2560). ยาสมุนไพรที่มีฤทธิ์ระบายชนิดกระตุ้นการเคลื่อนไหวของลำไส้. สืบค้นจาก https://ccpe.pharmacycouncil.org/showfile.php?file=302
ศิริพันธุ์ สาสัตย์. (2554). การพยาบาลผู้สูงอายุ ปัญหาที่พบบ่อยและแนวทางในการดูแล (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: บริษัท แอคทีฟ พริ้นท์ จำกัด.
สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล. (2567). ประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2567 (ปีที่ 33: มกราคม 2567). สารประชากร มหาวิทยาลัยมหิดล, 33(1), 1-2.
สมศักดิ์ นวลแก้ว. (2542). การเปรียบเทียบปริมาณแอนทราควิโนนและรูปแบบไซโมแกรมของไอโซไซม์ในพืชสกุลแคสเซีย (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). กรุงเทพ: มหาวิทยาลัยมหิดล.
ฤทธิพันธ์ รุ่งเรือง และอรทัย โกกิลกนิษฐ. (2563). องค์ประกอบทางพฤกษเคมีและฤทธิ์ทางชีวภาพของนํ้ามันหอมระเหยและสารสกัดหยาบผักเบี้ยทะเล. วารสารวิจัยและพัฒนา มจธ., 43(4), 441-456.
Khan, M. U., Khalilullah, H., Akhtar, J. A. W. E. D., & Elhasan, G. O. (2015). Terminalia chebula: an ephemeral glance. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 7(2), 40-43.
Patel, A.A., Amin, A.A., Patwari, A.H., & Shah, M.B. (2017). Validated high performance thin layer chromatography method for simultaneous determination of quercetin and gallic acid in Leea indica. Revista Brasileira de Farmacognosia, 27, 50-53. doi: 10.1016/j.bjp.2016.05.017
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2024 วารสารสุขภาพกับการจัดการสุขภาพ
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
