Bioplastics from Agricultural Crops to Health and Environment
Abstract
Petroleum plastic wastes in the world affect health and environment, particularly, greenhouse effect. Therefore, the Government has been formulating the National Road Map of bioplastics for the year 2008-2022 in order to study and develop bioplastics from agricultural crops for keeping pace with increasing demand of them. The research results indicated that Thailand has production potential of bioplastics from the first top 3 ranking plants including Cassava, sugar cane, and corn. Thus, demand of the top 5 bioplastics comprising polylactic acid (PLA), polyhydroxyalkanoate (PHA), polybutylene succinate (PBS), starch, and polybutylene adipate -co- terephthalate (PBAT) are crucial. Each bioplastics has different properties in making products suitably for utilization. Bioplastics are mainly biodecomposed by landfill with appropriate conditions with biodecompostable duration of 60-180 days. These 5 bioplastics had no health and environment effects as well as reduction of greenhouse effect. Nowadays, polylactic acid bioplastics has been studied more than the other 4 Bioplastics. Therefore, the researches of the rest bioplastics are needed with focusing on health and environmental impact assessment about bioplastic wastes of polybutylene succinate from agricultural crops.
References
กนกอร แซ่ลิ้ม, และธนิดา ตระกูลสุจริตโชค. (2552). การ ปรับปรุงพอลิเมอร์ผสมที่ย่อยสลายได้ทางชีวภาพ จากพอลิแลคไทด์และแป้งมันสำปะหลัง (ปริญญา วิทยาศาสตรบัณฑิต). ชลบุรี: มหาวิทยาลัยบูรพา.
กรมควบคุมมลพิษ. (2555). ปัญหาสิ่งแวดล้อมจากขยะ มูลฝอย. สืบค้นจาก http://www.pcd.go.th/info_ serv/waste_rubbish.htm
กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม. (2551). Process Management. วารสาร Productivity World เพื่อการเพิ่ม ผลผลิต, 13(72), น. 89-93. กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม. (ม.ป.ป.). ข่าวสาร Bioplastic. สืบค้นจาก http://library.dip.go.th/Industrial%20 Innovation/www/innonew0-02.html
กล้าณรงค์ ศรีรอต, เกื้อกูล ปิยะจอมขวัญ, สุนีย์ โชตินีรนาท, รังสิมา ชลคุป, และอำนาจ เจรีรัตน์. (2542). การย่อยสลายทางชีวภาพของพอลิเมอร์ โดยเชื้อจุลินทรีย์ทดสอบ ที่แยกจากตัวอย่างดินใน ประเทศไทย. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
เก่งพงศ์ กิจเกตุ และวรวิทย์ ดาน้ำคำ. (2547). พลาสติก ย่อยสลายจากแป้งผสมพอลิเอสเทอร์ (ปริญญา วิศวกรรมศาสตรบัณฑิต). ปทุมธานี: มหาวิทยาลัย รังสิต.
ชัยพฤกษ์ อาภาเวท, เจษฎา วงษ์อ่อน, นที ศรสีวสัดิ์, และ นรินทร กาบบัวทอง. (2556). การศึกษาการ ปรับปรุงสมบัติความเหนียวของ PLA ด้วยการผสม กับ PBS. ใน การประชุมวิชาการข่ายงานวิศวกรรม อุตสาหการประจำปี 2554. (น. 1429-1423). นครนายก: มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล ธัญบุรี.
ธารา มานะงาน, และสริญญา ชวพันธ์. (2553). การเคลือบ กระดาษชานอ้อยด้วย PHB และ PLA สำหรับ บรรจุภัณฑ์อาหารที่ย่อยสลายได้. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ.
บรรเลง ศรนิล, ณรงค์ ผังวิวัฒน์, และนฤมล เครือองอาจ นุกูล. (2535). การศึกษาผลของการเติมแป้ง ลงในพลาสติกเพื่อการย่อยสลายทางชีวภาพ (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย เทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ.
บริษัท พีทีที เอ็มซีซี ไบโอเคม จำกัด, และบริษัท คอนซัล แทนท์ ออฟ เทคโนโลยี จำกัด. (2556). รายงาน การวิเคราะห์ผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมเบื้องต้น โครงการผลิตพลาสติกชีวภาพชนิดพอลิบิวทิลีน- ซัคซิเนตหรือพีบีเอส. ระยอง: พีทีที เอ็มซีซี ไบโอเคม.
พิฑูร ตรีวิจิตรเกษม. (2553) มารู้จักพลาสติกชีวภาพ กันเถอะ. วารสาร Plastics Foresight, 2(2), น. 1-6.
เมธิญา กลกิจ, วสุ ปฐมอารีย์, และอำนาจ เจรีรัตน์. (2555). การแยกและการคัดกรองแอกติโนมัยซีสต์ ที่ย่อยสลายพอลิแลกไทด์ (ปริญญาวิทยาศาสตร มหาบัณฑิต). เชียงใหม่: มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
รัตนา ตันฑเทอดธรรม, สุนีย์ โชตินีรนาท, และกล้าณรงค์ ศรีรอต. (2552). การเตรียมและสมบัติเชิงกลของ วัสดุเชิงประกอบของพอลิโพรพิลีนและพอลิบิวทิ ลีนซัคซิเนตกับกากมันสำปะหลัง. ในการประชุมทาง วิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 47 ประจำปี 2552. (น. 440-448). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์.
ลักษมี ศุกระกาญจนะ. (2556). การคัดแยกและศึกษา คุณสมบัติเชื้อแอคติโนมัยสึทที่สามารถผลิต เอนไซม์ย่อยสลายพลาสติกชีวภาพ (ปริญญาวิทยา ศาสตรมหาบัณฑิต). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย ศรีนครินทรวิโรฒ.
วราภรณ์ จันทาสี, ชาญวิทย์ โฆษิตานนท์, และธนาวดี ลี้จากภัย. (2557). การย่อยสลายของพลาสติก ชนิด Polybutylene Succinate (PBS) ในอาหาร เหลวด้วยแบคทีเรียที่คัดแยกจากหลุมฝังกลบขยะ (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย.
วันทนีย์ จองคำ. (2556). โครงการอุตสาหกรรมพลาสติก ชีวภาพ. กรุงเทพฯ: สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน).
สุขสมาน สังโยคะ, อลิศรา เรืองแสง, และณัฐพร ภูมิภักดิ์. (2555). การผลิตพอลิไฮดรอกซีแอลคาโนเอต (PHA) จากน้ำทิ้งโรงงานแป้งมันสำปะหลัง (รายงานวิจัย). พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยราชภัฏ พิบูลสงคราม.
สถาบันพลาสติกชีวภาพ. (2553). แนวโน้มอุตสาหกรรม พลาสติกชีวภาพในประเทศไทย. วารสาร Plastics Foresight, 2(8), น. 12-21.
สมศักดิ์ วรมงคลชัย, สุภาณี ชนะวงศ์, ภัทรภูมิ สุพรรณ สมบูรณ์, และกัญญาวีร์ สุวรรณชัย. (2543). พอลิเมอร์ผสมระหว่างพอลิโอลิฟินส์ที่ใช้แล้วกับ แป้งมันสำปะหลัง. กรุงเทพฯ: สถาบันเทคโนโลยี พระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง.
สมาคมอุตสาหกรรมพลาสติกชีวภาพไทย. (2557).Bioplastics: Plastics for a Sustainable Choice ในเอกสารประกอบคำบรรยายการสัมมนาเรื่อง พลาสติกชีวภาพ: ทางเลือกที่ยั่งยืน. กรุงเทพฯ: สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ.
สุภา สกุลศิริรัตน์, นิสากร แซ่วัน, และกฤษฎา กิตติโกวิทธนา. (2556). การพัฒนาบรรจุภัณฑ์เครื่องสำอาง ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมจากพอลิแลคติกแอซิด (ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต). เชียงราย: มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง.
สาธินี ศิริวัฒน์, ชาญวิทย์ โฆษิตตานนท์, และธนาวดี ลี้จากภัย. (2553). การย่อยสลายทางชีวภาพของ บรรจุภัณฑ์ชนิดพอลิแลคติกแอซิดและเยื่อชานอ้อย (ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต). กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุรีย์รัตน์ บัวชื่น, วิภา หอมหวน, และอัญชนา พัฒนสุพงษ์. (2553). การย่อยสลายพลาสติกชีวภาพในดิน ที่เก็บในแต่ละภูมิภาคของไทย: สมบัติทางเคมีและ กายภาพของดิน. ปทุมธานี: สถาบันวิจัย วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย.
สุรีลักษณ์ รอดทอง, จันทิมา ดีประเสริฐกุล, และนพรัตน์ พฤกษ์ทวีศักดิ์. (2556). รายงานสรุปข้อมูลด้าน เทคโนโลยีและแนวโน้มการตลาด และวิเคราะห์ เทคโนโลยีเพื่อเชื่อมโยงกับงานวิจัย. ในงานประชุม สัมมนาและแสดงนิทรรศการด้านพลาสติกชีวภาพ ระดับนานาชาติ InnoBioPlast 2013. กรุงเทพฯ:
สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน). สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2553). คู่มือการเรียนรู้นิทรรศการสัญจร ปิโตรเลียมสู่แชมป์ปิโตร. กรุงเทพฯ: บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน).
สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2557). พลาสติกชีวภาพ...โอกาสการลงทุนของไทย. สืบค้นจาก http://www.nstda.or.th/news/ 17716-plastic
สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน). (2553). แผนที่นำทางแห่งชาติ การพัฒนาอุตสาหกรรม พลาสติกชีวภาพ ระยะที่ 2 (พ.ศ.2554-2558). กรุงเทพฯ: สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การ มหาชน) กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน) กระทรวง วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี.
สำนักงานนวัตกรรม แห่งชาติ (องค์การมหาชน). (2554). โครงการ นำร่องการใช้ถุงขยะพลาสติกชีวภาพ PBS ในการ คัดแยกขยะอินทรีย์เพื่อผลิตปุ๋ยอินทรีย์ ณ เกาะ เสม็ด. สืบค้นจาก http://www.nia.or.th/ organic/books/14_1.pdf.
องค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน). (2558). ประเทศไทยมีปริมาณขยะพลาสติก และ โฟมมากถึง 2.7 ล้านตัน ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งของ ภาวะโลกร้อน. สืบค้นจาก http://ghg. 361tgo. or.th
อ ไพพรรณ รัตนพันธ์. (2555). สมบัติทางกล และสัณฐาน วิทยาของพลาสติก PLA ผสมผงอนุภาคนาโนเคลย์. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเทคโลยีพระจอมเกล้า พระนครเหนือ.
อำนาจ เจรีรัตน์. (ม.ป.ป.). การพัฒนาเทคโนโลยีเพื่อเร่ง การย่อยสลายของพลาสติกชีวภาพด้วยจุลินทรีย์. กาญจนบุรี: สำนักวิชาสหวิทยาการ มหาวิทยาลัย มหิดล วิทยาเขตกาญจนบุรี.
กรมควบคุมมลพิษ. (2555). ปัญหาสิ่งแวดล้อมจากขยะ มูลฝอย. สืบค้นจาก http://www.pcd.go.th/info_ serv/waste_rubbish.htm
กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม. (2551). Process Management. วารสาร Productivity World เพื่อการเพิ่ม ผลผลิต, 13(72), น. 89-93. กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม. (ม.ป.ป.). ข่าวสาร Bioplastic. สืบค้นจาก http://library.dip.go.th/Industrial%20 Innovation/www/innonew0-02.html
กล้าณรงค์ ศรีรอต, เกื้อกูล ปิยะจอมขวัญ, สุนีย์ โชตินีรนาท, รังสิมา ชลคุป, และอำนาจ เจรีรัตน์. (2542). การย่อยสลายทางชีวภาพของพอลิเมอร์ โดยเชื้อจุลินทรีย์ทดสอบ ที่แยกจากตัวอย่างดินใน ประเทศไทย. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
เก่งพงศ์ กิจเกตุ และวรวิทย์ ดาน้ำคำ. (2547). พลาสติก ย่อยสลายจากแป้งผสมพอลิเอสเทอร์ (ปริญญา วิศวกรรมศาสตรบัณฑิต). ปทุมธานี: มหาวิทยาลัย รังสิต.
ชัยพฤกษ์ อาภาเวท, เจษฎา วงษ์อ่อน, นที ศรสีวสัดิ์, และ นรินทร กาบบัวทอง. (2556). การศึกษาการ ปรับปรุงสมบัติความเหนียวของ PLA ด้วยการผสม กับ PBS. ใน การประชุมวิชาการข่ายงานวิศวกรรม อุตสาหการประจำปี 2554. (น. 1429-1423). นครนายก: มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล ธัญบุรี.
ธารา มานะงาน, และสริญญา ชวพันธ์. (2553). การเคลือบ กระดาษชานอ้อยด้วย PHB และ PLA สำหรับ บรรจุภัณฑ์อาหารที่ย่อยสลายได้. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ.
บรรเลง ศรนิล, ณรงค์ ผังวิวัฒน์, และนฤมล เครือองอาจ นุกูล. (2535). การศึกษาผลของการเติมแป้ง ลงในพลาสติกเพื่อการย่อยสลายทางชีวภาพ (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย เทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ.
บริษัท พีทีที เอ็มซีซี ไบโอเคม จำกัด, และบริษัท คอนซัล แทนท์ ออฟ เทคโนโลยี จำกัด. (2556). รายงาน การวิเคราะห์ผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมเบื้องต้น โครงการผลิตพลาสติกชีวภาพชนิดพอลิบิวทิลีน- ซัคซิเนตหรือพีบีเอส. ระยอง: พีทีที เอ็มซีซี ไบโอเคม.
พิฑูร ตรีวิจิตรเกษม. (2553) มารู้จักพลาสติกชีวภาพ กันเถอะ. วารสาร Plastics Foresight, 2(2), น. 1-6.
เมธิญา กลกิจ, วสุ ปฐมอารีย์, และอำนาจ เจรีรัตน์. (2555). การแยกและการคัดกรองแอกติโนมัยซีสต์ ที่ย่อยสลายพอลิแลกไทด์ (ปริญญาวิทยาศาสตร มหาบัณฑิต). เชียงใหม่: มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
รัตนา ตันฑเทอดธรรม, สุนีย์ โชตินีรนาท, และกล้าณรงค์ ศรีรอต. (2552). การเตรียมและสมบัติเชิงกลของ วัสดุเชิงประกอบของพอลิโพรพิลีนและพอลิบิวทิ ลีนซัคซิเนตกับกากมันสำปะหลัง. ในการประชุมทาง วิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 47 ประจำปี 2552. (น. 440-448). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์.
ลักษมี ศุกระกาญจนะ. (2556). การคัดแยกและศึกษา คุณสมบัติเชื้อแอคติโนมัยสึทที่สามารถผลิต เอนไซม์ย่อยสลายพลาสติกชีวภาพ (ปริญญาวิทยา ศาสตรมหาบัณฑิต). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย ศรีนครินทรวิโรฒ.
วราภรณ์ จันทาสี, ชาญวิทย์ โฆษิตานนท์, และธนาวดี ลี้จากภัย. (2557). การย่อยสลายของพลาสติก ชนิด Polybutylene Succinate (PBS) ในอาหาร เหลวด้วยแบคทีเรียที่คัดแยกจากหลุมฝังกลบขยะ (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย.
วันทนีย์ จองคำ. (2556). โครงการอุตสาหกรรมพลาสติก ชีวภาพ. กรุงเทพฯ: สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน).
สุขสมาน สังโยคะ, อลิศรา เรืองแสง, และณัฐพร ภูมิภักดิ์. (2555). การผลิตพอลิไฮดรอกซีแอลคาโนเอต (PHA) จากน้ำทิ้งโรงงานแป้งมันสำปะหลัง (รายงานวิจัย). พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยราชภัฏ พิบูลสงคราม.
สถาบันพลาสติกชีวภาพ. (2553). แนวโน้มอุตสาหกรรม พลาสติกชีวภาพในประเทศไทย. วารสาร Plastics Foresight, 2(8), น. 12-21.
สมศักดิ์ วรมงคลชัย, สุภาณี ชนะวงศ์, ภัทรภูมิ สุพรรณ สมบูรณ์, และกัญญาวีร์ สุวรรณชัย. (2543). พอลิเมอร์ผสมระหว่างพอลิโอลิฟินส์ที่ใช้แล้วกับ แป้งมันสำปะหลัง. กรุงเทพฯ: สถาบันเทคโนโลยี พระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง.
สมาคมอุตสาหกรรมพลาสติกชีวภาพไทย. (2557).Bioplastics: Plastics for a Sustainable Choice ในเอกสารประกอบคำบรรยายการสัมมนาเรื่อง พลาสติกชีวภาพ: ทางเลือกที่ยั่งยืน. กรุงเทพฯ: สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ.
สุภา สกุลศิริรัตน์, นิสากร แซ่วัน, และกฤษฎา กิตติโกวิทธนา. (2556). การพัฒนาบรรจุภัณฑ์เครื่องสำอาง ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมจากพอลิแลคติกแอซิด (ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต). เชียงราย: มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง.
สาธินี ศิริวัฒน์, ชาญวิทย์ โฆษิตตานนท์, และธนาวดี ลี้จากภัย. (2553). การย่อยสลายทางชีวภาพของ บรรจุภัณฑ์ชนิดพอลิแลคติกแอซิดและเยื่อชานอ้อย (ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต). กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุรีย์รัตน์ บัวชื่น, วิภา หอมหวน, และอัญชนา พัฒนสุพงษ์. (2553). การย่อยสลายพลาสติกชีวภาพในดิน ที่เก็บในแต่ละภูมิภาคของไทย: สมบัติทางเคมีและ กายภาพของดิน. ปทุมธานี: สถาบันวิจัย วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย.
สุรีลักษณ์ รอดทอง, จันทิมา ดีประเสริฐกุล, และนพรัตน์ พฤกษ์ทวีศักดิ์. (2556). รายงานสรุปข้อมูลด้าน เทคโนโลยีและแนวโน้มการตลาด และวิเคราะห์ เทคโนโลยีเพื่อเชื่อมโยงกับงานวิจัย. ในงานประชุม สัมมนาและแสดงนิทรรศการด้านพลาสติกชีวภาพ ระดับนานาชาติ InnoBioPlast 2013. กรุงเทพฯ:
สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน). สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2553). คู่มือการเรียนรู้นิทรรศการสัญจร ปิโตรเลียมสู่แชมป์ปิโตร. กรุงเทพฯ: บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน).
สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2557). พลาสติกชีวภาพ...โอกาสการลงทุนของไทย. สืบค้นจาก http://www.nstda.or.th/news/ 17716-plastic
สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน). (2553). แผนที่นำทางแห่งชาติ การพัฒนาอุตสาหกรรม พลาสติกชีวภาพ ระยะที่ 2 (พ.ศ.2554-2558). กรุงเทพฯ: สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การ มหาชน) กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน) กระทรวง วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี.
สำนักงานนวัตกรรม แห่งชาติ (องค์การมหาชน). (2554). โครงการ นำร่องการใช้ถุงขยะพลาสติกชีวภาพ PBS ในการ คัดแยกขยะอินทรีย์เพื่อผลิตปุ๋ยอินทรีย์ ณ เกาะ เสม็ด. สืบค้นจาก http://www.nia.or.th/ organic/books/14_1.pdf.
องค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน). (2558). ประเทศไทยมีปริมาณขยะพลาสติก และ โฟมมากถึง 2.7 ล้านตัน ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งของ ภาวะโลกร้อน. สืบค้นจาก http://ghg. 361tgo. or.th
อ ไพพรรณ รัตนพันธ์. (2555). สมบัติทางกล และสัณฐาน วิทยาของพลาสติก PLA ผสมผงอนุภาคนาโนเคลย์. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเทคโลยีพระจอมเกล้า พระนครเหนือ.
อำนาจ เจรีรัตน์. (ม.ป.ป.). การพัฒนาเทคโนโลยีเพื่อเร่ง การย่อยสลายของพลาสติกชีวภาพด้วยจุลินทรีย์. กาญจนบุรี: สำนักวิชาสหวิทยาการ มหาวิทยาลัย มหิดล วิทยาเขตกาญจนบุรี.
Downloads
Published
2019-10-16
How to Cite
สุนทรไชย ศ., เลิศวิสุทธิไพบูลย์ ส., & โตสิงห์ ภ. (2019). Bioplastics from Agricultural Crops to Health and Environment. Journal of Health and Health Management, 3(1), 24–36. Retrieved from https://he01.tci-thaijo.org/index.php/slc/article/view/221634
Issue
Section
Academic Articles
