ยาปฏิชีวนะและการดื้อยาปฏิชีวนะของแบคทีเรีย

บทคัดย่อ

ยาปฏิชีวนะ (antibiotics; ATBs) เป็นยาที่มีฤทธิ์ในการยับยั้งการเจริญเติบโตหรือฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ด้วยวิธีการต่าง ๆ เช่น ยับยั้งการสังเคราะห์โปรตีนในแบคทีเรีย ยับยั้งการสร้างผนังเซลล์ รบกวนการทำหน้าที่ ของเยื่อหุ้มเซลล์ และยับยั้งการสังเคราะห์สารพันธุกรรมภายในแบคทีเรีย เป็นต้น ตั้งแต่การค้นพบยาปฏิชีวนะตัวแรก คือ เพนิซิลลิน (penicillin) ในช่วงทศวรรษที่ 1920 นับเป็นประโยชน์มหาศาลต่อวงการแพทย์ ส่งผลให้ผู้ป่วยด้วยโรคที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียมีอัตราการรอดชีวิตเพิ่มมากขึ้น นอกจากนี้ ยังมีการพัฒนาและผลิตยาปฏิชีวนะตัวใหม่อย่างต่อเนื่อง แต่ในขณะเดียวกันแบคทีเรียย่อมมีการปรับตัวเพื่อการมีชีวิตรอด จึงเกิดการดื้อยาปฏิชีวนะในเวลาต่อมา การที่แบคทีเรียเกิดการดื้อยาเนื่องมาจากการใช้ยาปฏิชีวนะไม่สมเหตุสมผลใช้ยาต่ำกว่าขนาดการรักษา การหยุดยาเมื่ออาการดีขึ้นโดยไม่รับประทานยาจนครบกำหนด หรือการใช้ยา โดยไม่จำเป็น ส่งผลให้เกิดการดื้อยาด้วยกลไกหลากหลาย เช่น แบคทีเรียสร้างเอนไซม์มาทำลายยา แบคทีเรียมีการปรับเปลี่ยนเป้าหมายในการออกฤทธิ์ของยา (target sites) การป้องกันหรือขัดขวางไม่ให้ยาเข้าไปในเซลล์แบคทีเรีย และการสร้าง efflux pump ของแบคทีเรียเพื่อนำยาออกจากเซลล์ เป็นต้น ซึ่งการดื้อยาปฏิชีวนะของเชื้อแบคทีเรียเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว เกินกว่าที่จะผลิตยาปฏิชีวนะชนิดใหม่ขึ้นมาได้ทัน นับเป็น หนึ่งในปัญหาทางด้านสาธารณสุขที่สำคัญระดับโลก ดังนั้น การป้องกันเชื้อแบคทีเรียดื้อยาเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง ที่ทุกคนควรตระหนัก โดยการใช้ยาปฏิชีวนะเมื่อจำเป็นเท่านั้น ใช้ยาอย่างเหมาะสมและถูกวิธี ไม่ใช้ยาอย่างพร่ำเพรื่อ ทั้งนี้เพื่อลดการสูญเสียชีวิตรวมถึงลดค่าใช้จ่ายต่าง ๆ จากการรักษาโรคที่เกิดจากการติดเชื้อดื้อยา