สมุนไพรเพื่อใช้รักษาอาการอุจจาระร่วง: จากวิทยาศาสตร์พื้นฐานสู่การประยุกต์ใช้ทางคลินิกแพทย์แผนไทย

Abstract

บทคัดย่อ
อุจจาระร่วงเกิดจากการเคลื่อนไหวที่เพิ่มขึ้นร่วมกับเพิ่มการหลั่งและลดการดูดซึมของน้ำในท่อทางเดิน อาหาร ทำให้เกิดการสูญเสียน้ำและอิเล็กโทรไลต์โดยเฉพาะโซเดียม ดังนั้น การขาดน้ำและความไม่สมดุล ของกรดด่างในร่างกายจึงเป็นภาวะที่อันตรายในอุจจาระร่วงเฉียบพลัน การรักษาที่สำคัญเป็นอันดับแรกเพื่อ ช่วยลดการตายคือ การทดแทนด้วยสารน้ำและอิเล็กโทรไลต์ โดยให้ดื่มสารน้ำทดแทนทางปากซึ่งประกอบด้วย โซเดียม คลอไรด์ กลูโคส และโพแทสเซียม ยาที่ใช้รักษาอุจจาระร่วงได้ดีควรมีคุณสมบัติ 1) ลดออสโมลาริตีใน ท่อทางเดินอาหาร 2) ลดการหลั่งและเพิ่มการดูดซึมอิเล็กโทรไลต์ และ 3) ลดการเคลื่อนไหวของท่อทางเดิน อาหาร ส่วนการรักษาด้วยยาฆ่าเชื้อเหมาะสำหรับผู้ป่วยที่ทราบชนิดของเชื้อโรคชัดเจน อย่างไรก็ตาม ยาหลาย ชนิดมีฤทธิ์ไม่พึงประสงค์และการใช้ยาฆ่าเชื้อเกินความจำเป็นยังก่อให้เกิดภาวะเชื้อดื้อยา สมุนไพรจึงเป็น อีกทางเลือกหนึ่งในการรักษาเพื่อช่วยลดฤทธิ์ไม่พึงประสงค์จากยาแผนปัจจุบัน องค์การอนามัยโลกแนะนำ สมุนไพรกว่า 5,000 ชนิดที่ใช้รักษาอุจจาระร่วง การศึกษาพืชสมุนไพรหลายชนิดพบว่ามีสารที่ออกฤทธิ์ช่วยลด การเคลื่อนไหวและ/หรือการหลั่งในท่อทางเดินอาหาร การรักษาของแพทย์แผนไทยใช้พืชที่มีความเป็นกรดและ มีรสฝาดเพื่อช่วยลดการหลั่งน้ำในท่อทางเดินอาหาร โดยพืชสมุนไพรอาจใช้เป็นชนิดเดียวหรือใช้ร่วมกันหลายชนิด งานวิจัยที่ศึกษาประสิทธิภาพของสมุนไพรแสดงให้เห็นว่าการใช้พืชสมุนไพรร่วมกันหลายชนิดได้ผลในการ รักษาดีกว่าการใช้เพียงชนิดเดียว ตัวอย่างพืชและสมุนไพรที่ใช้รักษาอุจจาระร่วงในไทย เช่น ทับทิม ฝรั่ง สีเสียดเหนือ มังคุด กล้วยน้ำว้า ฟ้าทะลายโจร ยาเหลืองปิดสมุทร ยาธาตุบรรจบ

Abstract
Diarrhea is a symptom involves both an increase in the motility of the gastrointestinal tract along with increased secretions and a decrease in the absorption of fluid. Thus a loss of water and electrolytes particularly Na+ are occurred. Dehydration as well as electrolyte and acid-base imbalance is critical condition during acute diarrhea. The most importance and primary therapy to reduce mortality is the replacement of water and electrolytes. Oral rehydration therapy is the replacing lost fluids and electrolytes with oral rehydration solution (ORS) which containing sodium, chloride, glucose and potassium. An ideal antidiarrheal drugs should have the ability to reverse 1) the increased luminal osmolarity of osmotic diarrhea, 2) the increased electrolyte secretion of secretory diarrhea, 3) the decreased electrolyte absorption and 4) the deranged intestinal motility that causes a decreased in transit time. Antibiotics are recommended for diarrheal patients who identified enteric pathogen. However, many antidiarrheal drugs possess various adverse effects as well as the overuse of antibiotics has become the major factor of multi-drug resistant strains of microorganism. Herbal remedies are alternative treatment that possessed lesser adverse effects than the conventional drugs. The World Health Organization (WHO) has catalogued more than 5,000 of medicinal plants which are used to treat diarrhea. Many plants possess antidiarrheal activity, which act by reducing the gastrointestinal motility and/or the secretions. In Thai traditional treatment, the treatment of diarrhea involves the use of acidic and astringent ingredients to decrease the watery excretion. A plant may be used by itself or as a base ingredient in combination with other herbs. Research probing into the efficacy of herbal medicine indicates that an herbal medicine derived from a combination of plants is more effective than that formulated with a single herb. Examples of the plants and herbs administration against diarrhea in Thailand are Punica granatum L., Psidium guajava Linnaeus, Acacia catechu Willd, Garcinia mangostana Linn., Musa spientum L., Andrographis paniculata (Burm.f.) Wall.ex Nees., Ya Lueang Pit Samut and Ya That Banchop.