การประเมินนโยบายการควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทย ด้วยกรอบยุทธศาสตร์ MPOWER

ผู้แต่ง

  • ฐิติภัทร จันเกษม สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 3 จังหวัดนครสวรรค์
  • ธนัช กนกเทศ มหาวิทยาลัยนเรศวร

คำสำคัญ:

การประเมินผล, การบริโภคยาสูบ, เยาวชน, เอมเพาเวอร์

บทคัดย่อ

สถานการณ์การบริโภคยาสูบในกลุ่มเยาวชนมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น เนื่องจากเป็นกลุ่มเป้าหมายหลักของธุรกิจยาสูบที่ต้องการจำนวนผู้สูบรายใหม่มากขึ้น โดยกลยุทธ์การเข้าถึงยาสูบที่ง่ายขึ้น ประกอบกับบริบททางสังคมเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว ทำให้เกิดปัจจัยที่ซับซ้อน ประเทศไทยจึงกำหนดนโยบายในการดำเนินงานควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชน ประกอบด้วย แผนยุทธศาสตร์การควบคุมยาสูบแห่งชาติ การบังคับใช้กฎหมาย และมาตรการต่างๆ เพื่อลดความชุกการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทย แต่การดำเนินงานที่ผ่านมายังไม่สามารถดำเนินตามนโยบายการควบคุมการบริโภคยาสูบได้อย่างมีประสิทธิภาพ เนื่องจากยังข้อจำกัดอีกหลายประการที่ทำให้ยังไม่บรรลุเป้าหมาย และยังขาดการประเมินผลนโยบายการควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทยที่เป็นระบบ ผู้เขียนจึงมุ่งเสนอการประเมินนโยบายการควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทย ด้วยกรอบยุทธศาสตร์ MPOWER ประกอบด้วย Monitor (การติดตาม กำกับการบริโภคยาสูบ และนโยบายควบคุมยาสูบ) Protect (การปกป้องประชาชนจากควันบุหรี่) Offer (การให้ความช่วยเหลือในการเลิกใช้ยาสูบ) Warn (การเตือนให้ตระหนักถึงพิษภัยของยาสูบ) Enforce (การบังคับใช้กฎหมายห้ามโฆษณา และการส่งเสริมการขายผลิตภัณฑ์ยาสูบ) และ Raise (การขึ้นภาษียาสูบ) เพื่อให้เกิดการปรับปรุง และพัฒนานโยบายการควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทยที่ครอบคลุม และสอดคล้องกับยุทธศาสตร์หลักที่มีประสิทธิภาพที่สุด ภายใต้กรอบอนุสัญญาว่าด้วยการควบคุมยาสูบขององค์การอนามัยโลก อันจะนำไปสู่การควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทยที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น จนสามารถบรรลุเป้าหมายของประเทศในที่สุด

เอกสารอ้างอิง

World Health Organization. WHO tobacco knowledge summaries: tobacco and postsurgical outcomes. Geneva: World Health Organization; 2020.

World Health Organization. WHO global report on trends in prevalence of tobacco smoking 2000-2025. Geneva: World Health Organization; 2019.

ศิริวรรณ พิทยรังสฤษฏ์, ปานทิพย์ โชติเบญจมาภรณ์, เทียนทิพย์ เศียรเมฆัน. รายงานสรุปสถานการณ์เฝ้าระวังเพื่อควบคุมการบริโภคยาสูบ 5 มิติ. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: เจริญดีมั่นคงการพิมพ์; 2558.

สำนักงานสถิติแห่งชาติ. ผลการสำรวจพฤติกรรมการสูบบุหรี่ของประชากร พ.ศ. 2560 [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 10 ธ.ค. 2563]. เข้าถึงได้จาก http://www.nso.go.th/sites/2014/Pages/News/2561/

N31-08-61-1.aspx

สำนักควบคุมการบริโภคยาสูบ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. แผนงานควบคุมการบริโภคยาสูบ ปี 2560-2564. นนทบุรี: สำนักควบคุมการบริโภคยาสูบ กรมควบคุมโรค; 2558. หน้า 197-222.

สำนักควบคุมการบริโภคยาสูบ กรมควบคุมโรค. แผนยุทธศาสตร์การควบคุมยาสูบแห่งชาติ ฉบับที่สอง พ.ศ. 2559-2562. พิมพ์ครั้งที่ 1. นนทบุรี: ไนซ์เอิร์ธ ดีไซน์; 2559.

ลักขณา เติมศิริกุลชัย. รายงานการประเมินสมรรถนะด้านประสิทธิผลของการดำเนินนโยบายควบคุมยาสูบของประเทศไทย. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: เจริญดีมั่นคงการพิมพ์; 2553.

ศิริวรรณ พิทยรังสฤษฏ์, ดวงกมล สีตบุตร. รายงานผลการประเมินการปฏิบัติตามกรอบอนุสัญญาว่าด้วยการควบคุมยาสูบของประเทศไทย พ.ศ. 2559. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: เจริญดีมั่นคงการพิมพ์; 2559.

วศิน พิพัฒนฉัตร. การพัฒนากฎหมายควบคุมยาสูบในประเทศไทยตามกรอบอนุสัญญาว่าด้วยการควบคุมยาสูบ. วารสารกฎหมายสุขภาพและสาธารณสุข 2561; 4: 359-74.

จรวยพร ศรีศศลักษณ์. สถานการณ์ แนวทางดำเนินงาน ปัญหา กฎหมาย กฎระเบียบ ในการควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์และบุหรี่ [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 17 ธ.ค. 2563]. เข้าถึงได้จาก https://www.hsri.or.th/researcher/media/media-other/detail/6511

รณชัย โตสมภาค. กฎหมายควบคุมการบริโภคยาสูบ และการสร้างเสริมสุขภาพในทุกนโยบายของรัฐ (การปฏิรูปด้านสาธารณสุข) [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 20 ม.ค. 2564]. เข้าถึงได้จาก http://www.parliament.go.th/

จุรีย์ อุสาหะ, ดวงกมล ลืมจันทร์, ฐิติพร กันวิหค. การประเมินผลแผนยุทธศาสตร์การควบคุมยาสูบแห่งชาติ พ.ศ. 2555-2557. วารสารควบคุมโรค 2559; 42: 151-61.

สุวภัทร นักรู้กำพลพัฒน์, นิชนันท์ สุวรรณกูฏ, อมรรัตน์ นธะสนธิ์. ประเมินผลโครงการ 3 ล้าน 3 ปี เลิกบุหรี่ทั่วไทย เทิดไท้องค์ราชัน ในเขตพื้นที่ สุขภาพที่ 10. รามาธิบดีพยาบาลสาร 2562; 25: 102-18.

วรานิษฐ์ ลำไย, เชษฐ รัชดาพรรณาธิกุล. การประเมินเพื่อพัฒนาการดำเนินงานตามนโยบาย โครงการ 3 ล้าน 3 ปี เลิกบุหรี่ทั่วไทยเทิดไท้องค์ราชันระดับพื้นที่: กรณีศึกษาจังหวัดสมุทรสาครและเพชรบุรี. วารสารสังคมศาสตร์บูรณาการ 2563; 7: 94-111.

อัศว์ศิริ ลาปีอี, อดิศร ศักดิ์สูง, ภาณุ ธรรมสุวรรณ, ฐากร สิทธิโชค, วรุตม์ นาฑี, ศัญฒภัท ทองเรือง. การประเมินโครงการ “3 ล้าน 3 ปีเลิกบุหรี่ทั่วไทย เทิดไท้องค์ราชัน” ด้วยรูปแบบ CIPP Model กรณีศึกษาจังหวัดสงขลาและจังหวัดสตูล. วารสารปาริชาต มหาวิทยาลัยทักษิณ 2562; 31: 89-102.

เกษแก้ว เสียงเพราะ, ประกาศิต ทอนช่วย, นิศารัตน์ อุตตะมะ, สายฝน ผุดผ่อง. การประเมินเพื่อพัฒนาการดำเนินงานตามนโยบาย 3 ล้าน 3 ปี เลิกบุหรี่ทั่วไทยเทิดไท้องค์ราชันของภาคเหนือ: กรณีศึกษาเชิงพื้นที่ในจังหวัดพะเยาและจังหวัดน่าน [รายงานวิจัย]. พะเยา: มหาวิทยาลัยพะเยา; 2560. 148 หน้า.

สมจิตร เดชาเสถียร, เจษฎา สุราวรรณ, พชรพร ครองยุทธ, ปทมา ลอพงคพานิชย์. การประเมินแผนยุทธศาสตร์การพัฒนาสุขภาพสำนักงานสาธารณสุข จังหวัดขอนแกน ปงบประมาณ 2562. วารสารสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดขอนแกน 2562; 1: 159-69.

ศิริพร จินดารัตน์, สุกัญญา โลจนาภิวัฒน์. ประเมินผลการใช้แนวปฏิบัติการสนับสนุนการเลิกบุหรี่ของผู้ใช้บริการคลินิกอดบุหรี่. วารสารพยาบาล 2556; 62: 44-54.

ฐิติพร กันวิหค, วิไลลักษณ์ หฤหรรษพงศ์, จุฑาทิพย์ ปรีการ. รูปแบบการดำเนินงานควบคุมยาสูบที่มีประสิทธิผลและคุณลักษณะ/ทักษะที่สำคัญของบุคลากรในการควบคุมการบริโภคยาสูบระดับจังหวัด. วารสารสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 10 2561; 16: 93-111.

ศิริวรรณ พิทยรังสฤษฎ์, สุวัฒนา ไพรแก่น, ประภาพรรณ เอี่ยมอนันต์, สริญญา เลาหพันธ์พงศ์, หริสร์ ทวีวัฒนา, ศิริเพ็ญ อรุณประพันธ์. คำถามการวิจัยเพื่อการควบคุมยาสูบ: การวิเคราะห์เอกสารและทัศนะจากผู้เชี่ยวชาญ. วารสารวิจัยระบบสาธารณสุข 2553; 4: 296-306.

ปัทมาวดี ศิริสานนท์, ภูมิ โชคเหมาะ. ปัญหาเกี่ยวกับการบังคับใช้กฎหมายว่าด้วยการควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ การคุ้มครองสุขภาพของผู้ไม่สูบบุหรี่และผู้สูบบุหรี่. วารสารบัณฑิตศึกษา 2551; 6: 593-607.

มัลลิกา มาตระกูล, อรนลิน สิงขรณ์, นาตญา พแดนนอก. การดำเนินงานตามนโยบายมหาวิทยาลัยปลอดบุหรี่ ในมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง. วารสารพยาบาล 2561; 67: 11-8.

World Health Organization. WHO report on the global tobacco epidemic 2017: monitoring tobacco use and prevention policies. Geneva: World Health Organization; 2017.

Bloomberg RM, Summers LH, Ahmed M, Aziz Z, Basu K, Cárdenas M, et al. Health taxes to save lives employing effective excise taxes on tobacco, alcohol, and sugary beverages. New York: Bloomberg Philanthropies; 2019.

ประกิต วาทีสาธกกิจ, กรองจิต วาทีสาธกกิจ. ผลกระทบของการสูบบุหรี่ [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 13 ธ.ค. 2563]. เข้าถึงได้จาก http://saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=28&chap=6&page=t28-6-infodetail05.html

สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. สธ.จับมือเครือข่าย ร่วมรณรงค์ “บุหรี่ เผาปอด” ปกป้องคนไทยจากควันบุหรี่มือสองมือสาม [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 13 ธ.ค. 2563]. เข้าถึงได้จาก https://gnews.apps.go.th/news?news=40866

ฉัตรสุมน พฤฒิภิญโญ. กฎหมายและนโยบายการควบคุมยาสูบอย่างครอบคลุม. วารสารกฎหมายสุขภาพและสาธารณสุข 2558; 1: 254-71.

สำนักประชาสัมพันธ์ เขต 1 ขอนแก่น. กฎหมายควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบฉบับใหม่เพื่อเด็กและเยาวชนไทยในอนาคต [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 30 ม.ค. 2564]. เข้าถึงได้จาก https://region1.prd.go.th/ewt_news.php?nid=17952

พระราชบัญญัติควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ พ.ศ. 2560. ราชกิจจานุเบกษา 2560; 134: 27-47.

ศรีศิริ ศิริวนารังสรรค์, พรเทพ ศิริวนารังสรรค์. แนวทางในการควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ และคุ้มครองสุขภาพผู้ไม่สูบบุหรี่ กรณีศึกษา: พื้นที่กรุงเทพมหานคร. วารสารสมาคมเวชศาสตร์ป้องกันแห่งประเทศไทย 2561; 8: 173-81.

จุรีย์ อุสาหะ, ฐิติพร กันวิหค, เศรณีย์ จุฬาเสรีกุล, วิไลลักษณ์ หฤหรรษพงศ์, การสังเคราะห์อภิมานงานวิจัยปัจจัยป้องกันพฤติกรรมการสูบบุหรี่ในเยาวชนไทย [รายงานวิจัย]. นนทบุรี: สำนักควบคุมการบริโภคยาสูบ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข; 2558. 125 หน้า.

ปานทิพย์ โชติเบญจมาภรณ์, ณัฐอนงค์ อนันตวงศ์. การบังคับใช้กฎหมายควบคุมการบริโภคยาสูบและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ในเขตปริมณฑลกรุงเทพมหานคร ปี 2553-2554. วารสารควบคุมโรค 2555; 38: 167-76.

Pesko MF, Robarts AMT. Adolescent tobacco use in urban versus rural areas of the United States: the influence of tobacco control policy environments. J Adolesc Health 2017; 61: 70-6.

Wholey JS, Hatry HP, Newcomer KE. Handbook of practical program evaluation 2nd ed. San Francisco: John Wiley & Sons; 2004.

Tyler RW. Changing concepts of educational evaluation. IJERE 1986; 10: 1-113.

Worthen BR, Sanders JR. Educational evaluation: alternative approaches and practical guideline. New York: Longman; 1987.

Provus MN. Discrepancy evaluation for educational program improvement and assessment. Berkeley: McCutchan; 1971.

ชยภรณ บุญเรืองศักดิ์. การติดตาม และประเมินผลโครงการ. การประชุมพัฒนาสรรถนะบุคลากรด้านการติดตามและประเมินผล และการมุ่งผลสัมฤทธิ์; 24-25 ธ.ค. 2561; โรงแรมพาราดิสโซ เจ เค ดีไชน์, นครสวรรค์.

วัณณะวัฒน์ โอภาสวัฒนา. ความสำคัญของการประเมินผลกับการดำเนินนโยบาย [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 1 ก.พ. 2564]. เข้าถึงได้จาก https://sme.go.th

วชิรวัชร งามละม่อม. การประเมินนโยบาย [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อวันที่ 1 ก.พ. 2564]. เข้าถึงได้จาก http://learningofpublic.blogspot.com/2016/02/blog-post_91.html

World Health Organization. MPOWER: a policy package to reverse the tobacco epidermic. Geneva: World Health Organization; 2008.

ศรัณญา เบญจกุล, มณฑา เก่งการพานิช, ณัฐพล เทศขยัน. คู่มือข้อถามยาสูบและตัวชี้วัดมาตรฐาน สำ หรับการควบคุมยาสูบตามยุทธศาสตร์ MPOWER. พิมพ์ครั้งที่ 1. นนทบุรี: ไนซ์เอิร์ธ ดีไซน์; 2554.

Husain MJ, Datta BK, Nargis N, Iglesias R, Perucic AM, Ahluwalia IB, et al. Revisiting the association between worldwide implementation of the MPOWER package and smoking prevalence, 2008–2017. Tob Control 2020; 0: 1–8.

Levy DT, Li Y, Yuan Z. Impact of nations meeting the MPOWER targets between 2014 and 2016: an update. Tob Control 2020; 29: 231-33.

Minh HV, Ngan TT, Mai VQ, My NT, Chung le H, Kien VD, et al. Tobacco control policies in Vietnam: review on MPOWER implementation progress and challenges. Asian Pac J Cancer Prev 2016; 17(S1): 1-9.

Saxena A, Sharma K, Avashia V. Assessment of tobacco control policy in India: an evaluation using the World Health Organization MPOWER framework. Indian J Community Med 2020; 45: 543-5.

นิทัศน์ ศิริโชติรัตน์, ฉัตรสุมน พฤฒิภิญโญ. ผลิตภัณฑ์ยาสูบ: นโยบายและมาตรการการควบคุมเพื่อสุขภาพ. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: เจริญดีมั่นคงการพิมพ์; 2560.

ดาวน์โหลด

เผยแพร่แล้ว

14-12-2021

รูปแบบการอ้างอิง

1.
จันเกษม ฐ, กนกเทศ ธ. การประเมินนโยบายการควบคุมการบริโภคยาสูบในเยาวชนไทย ด้วยกรอบยุทธศาสตร์ MPOWER. JDPC3 [อินเทอร์เน็ต]. 14 ธันวาคม 2021 [อ้างถึง 16 ธันวาคม 2025];15(3):14-29. available at: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/JDPC3/article/view/247549

ฉบับ

ประเภทบทความ

บทความวิจัย