การประเมินผลการดำเนินงานเฝ้าระวังคุณภาพน้ำจากตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ และการบังคับใช้กฎหมายตามพระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ.2535 และที่แก้ไขเพิ่มเติม จังหวัดกำแพงเพชร

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้ เป็นการศึกษาเชิงพรรณนา มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลการดำเนินงาน      เฝ้าระวังคุณภาพน้ำจากตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญและการบังคับใช้กฎหมายตามพระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. 2535 และที่แก้ไขเพิ่มเติม จังหวัดกำแพงเพชร ปี พ.ศ. 2562 โดยใช้รูปแบบการประเมินซิปโมเดล(CIPP Model) ของเดเนียล แอล สตัฟเฟิล (Danial L.Stufflebeam) ซึ่งประเมินผล 4 ด้าน คือ ปัจจัยแวดล้อมหรือบริบท (Context) ปัจจัยนำเข้า (Input) กระบวนการบริหารจัดการ(Process) และผลผลิต (Product) กลุ่มตัวอย่างมี 4 กลุ่ม ประกอบด้วย ผู้บริหารองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จำนวน    89 คน ผู้บริหารองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ที่ออกข้อบัญญัติท้องถิ่นเรื่อง การควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ จำนวน 4 คน  ผู้ประกอบกิจการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ จำนวน 38 คน และ ประชาชนผู้ใช้บริการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ จำนวน 114 คน เก็บรวบรวมข้อมูล 2 แหล่ง คือ ข้อมูล     ปฐมภูมิ (Primary data) เป็นข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ โดยแบบสอบถามและแบบสัมภาษณ์ และข้อมูลทุติยภูมิ (Secondary data) เก็บจากรายงานและเอกสารที่เกี่ยวข้อง ผลการศึกษา ปัจจัยแวดล้อมหรือบริบท(Context) พบว่า องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในจังหวัดกำแพงเพชร มีการออกข้อบัญญัติท้องถิ่นควบคุมกิจการที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพครบทุกประเภทกิจการตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข จำนวน 62 แห่ง ร้อยละ 69.7 โดยออกข้อบัญญัติท้องถิ่นเรื่อง การควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ จำนวน 4 แห่ง ร้อยละ 4.5 จากการสำรวจสภาพแวดล้อมตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ ในพื้นที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ที่ออกข้อบัญญัติท้องถิ่น เรื่อง การควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ พบว่า สถานที่ตั้งตู้น้ำส่วนใหญ่อยู่บริเวณหน้าบ้านพักอาศัย ร้อยละ 42.1 แหล่งน้ำดิบทั้งหมดเป็นน้ำประปา บริเวณที่ตั้งตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ พบว่า ตั้งอยู่ห่างไกลบริเวณที่มีฝุ่นมาก แหล่งระบายน้ำเสียและขยะมูลฝอย ร้อยละ 71.1 ไม่มีแหล่งแมลงและสัตว์พาหะนำโรค ร้อยละ 81.6 และบริเวณที่ตั้งไม่เฉอะแฉะ สกปรก มีการระบายน้ำที่ถูกสุขลักษณะ ร้อยละ 79.0  ซึ่งการดำเนินงานเฝ้าระวังคุณภาพน้ำจากตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญของจังหวัดกำแพงเพชร มีความสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) และแผนแม่บทการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ 20 ปี ตลอดจนนโยบายของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ที่ส่งเสริมให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นพัฒนาระบบคุณภาพในการควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ(Environmental Health Accreditation : EHA) ให้ได้ตามเกณฑ์มาตรฐาน และจัดทำคำแนะนำคณะกรรมการสาธารณสุข เรื่องแนวทางการควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ พ.ศ.2553 เพื่อเป็นแนวทางให้ราชการส่วนท้องถิ่นในการออกข้อบัญญัติท้องถิ่น ด้านปัจจัยนำเข้า(Input) พบว่า องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ที่ออกข้อบัญญัติท้องถิ่น เรื่อง การควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ จำนวน 4 แห่ง มีบุคลากรผู้รับผิดชอบงาน ทุกแห่ง แต่ไม่เพียงพอ ส่วนใหญ่ไม่ได้ตั้งงบประมาณและจัดเตรียมวัสดุอุปกรณ์ไว้สำหรับดำเนินการ ร้อยละ 75.0 ด้านกระบวนการบริหารจัดการ (Process) พบว่า มีแผนงานโครงการหรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง ร้อยละ 50.0 มีโครงสร้างการแบ่งงานที่ชัดเจน ทุกแห่ง  บุคลากรได้รับการพัฒนาเรื่องกฎหมายตามพระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. 2535 ร้อยละ 50 และมีการสื่อสารสาธารณะให้ผู้ประกอบการและประชาชนในพื้นที่ ร้อยละ 50 ด้านผลผลิต (Product) พบว่า มีการดำเนินการบังคับใช้กฎหมายฯ การสร้างการมีส่วนร่วม และควบคุมกำกับติดตาม ร้อยละ 75 ด้านการรับรู้และยอมรับกฎหมายฯ ของผู้ประกอบกิจการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ พบว่า การรับรู้กฎหมายในภาพรวมอยู่ในระดับน้อย ร้อยละ 68.4  และการยอมรับกฎหมายในภาพรวมอยู่ในระดับมาก ร้อยละ 79.0 สำหรับพฤติกรรมของประชาชนที่ใช้บริการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ พบว่า ใช้บริการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ ทุกวัน ร้อยละ 31.6 และเหตุผลที่เลือกใช้บริการเพราะอยู่ใกล้ที่พัก ร้อยละ 24.0 ภาชนะที่นำไปบรรจุน้ำ คือขวดพลาสติก ขนาด 5 ลิตร ร้อยละ 40.4  มีการทำความสะอาดภาชนะที่ใช้บรรจุน้ำทุกครั้ง ร้อยละ 80.4 ด้วยวิธีกลั้วด้วยน้ำ ร้อยละ 65.8 ก่อนนำน้ำไปใช้ไม่มีการปรับปรุงคุณภาพน้ำ ร้อยละ 98.2  การตรวจคุณภาพน้ำจากตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ พบว่า น้ำประปาก่อนเข้าตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ มีค่าคลอรีนอิสระคงเหลือในน้ำไม่ผ่านเกณฑ์ ร้อยละ 89.5 และพบการปนเปื้อนโคลิฟอร์มแบคทีเรียในน้ำ ร้อยละ 39.5  ข้อเสนอแนะ การประกอบกิจการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ เป็นกิจการที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ ที่อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชาชน ดังนั้น องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ซึ่งมีอำนาจในการออกข้อบัญญัติท้องถิ่น ควรดำเนินการออกข้อบัญญัติท้องถิ่น เรื่อง การควบคุมการประกอบกิจการตู้น้ำหยอดเหรียญ ตามพระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. 2535 และที่แก้ไขเพิ่มเติม เพื่อควบคุมกำกับดูแลและเฝ้าระวังการประกอบกิจการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญในเขตพื้นที่ที่รับผิดชอบ ให้เป็นไปตามที่กฎหมายกำหนด และประชาสัมพันธ์ให้ความรู้แก่ประชาชนผู้บริโภค ในการเลือกใช้บริการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ   ที่ถูกสุขลักษณะ มีเครื่องหมายรับรองมาตรฐาน ตลอดจนมีพฤติกรรมการใช้บริการตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ ที่ถูกต้องเหมาะสม อีกทั้งหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง ต้องดำเนินการขับเคลื่อนให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ออกข้อบัญญัติท้องถิ่นและการบังคับใช้กฎหมายให้เหมาะสมตามบริบทของพื้นที่ โดยผ่านกลไกคณะกรรมการสาธารณสุขจังหวัด