60 ปี ราชประชาสมาสัยกับความสำเร็จของการกำจัดโรคเรื้อนตามแนวพระราชดำริ ปี พ.ศ. 2500-2563

บทคัดย่อ

การวิจัยประเมินผลนี้ มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อประเมินความสำเร็จของการกำจัดโรคเรื้อนของโครงการควบคุมโรคเรื้อนตามแนวพระราชดำริในปี พ.ศ. 2500-2563 ตามเป้าหมายและตัวชี้วัดขององค์การอนามัยโลกและของประเทศไทย โดยใช้รูปแบบการประเมิน CIPP model เป็นกรอบ โดยรวบรวมข้อมูลระหว่างเดือนกรกฎาคมถึงธันวาคม พ.ศ. 2563 ผลการวิจัยพบว่า โครงการควบคุมและกำจัดโรคเรื้อนได้มีการขยายโครงการนับแต่ปี พ.ศ. 2500 ตามแนวพระราชดำริในด้านการควบคุมโรคเรื้อน ด้านการให้สุขศึกษาและประชาสัมพันธ์ ด้านการป้องกันความพิการและฟื้นฟูสภาพ และด้านการควบคุมโรคในแรงงานข้ามชาติ ในภาพรวมการกำจัดโรคเรื้อนมีผลสำเร็จเป็นที่น่าพอใจ สามารถกำจัดโรคเรื้อนได้และไม่เป็นปัญหาสาธารณสุขตั้งแต่ปีพ.ศ. 2537 ก่อนถึงกำหนดเป้าหมายองค์การอนามัยโลก 6 ปี จำนวนผู้ป่วยใหม่ลดลงอย่างต่อเนื่อง เหลือเพียง 119 ราย ในปีพ.ศ. 2562 และในปีพ.ศ. 2563 เหลือเพียง 89 ราย อัตราผู้ป่วยใหม่ที่พิการระดับสองต่ำกว่า 1 (0.1) ต่อล้านประชากร และไม่พบผู้ป่วยใหม่ที่เป็นเด็กที่มีความพิการระดับ 2 นอกจากนี้ มี 374 อำเภอ (ร้อยละ 40.3) และ 2 จังหวัด (ร้อยละ 2.6) ที่ไม่พบผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่ต่อเนื่องกันเป็นเวลานานถึง 10 ปี ซึ่งแสดงถึงการบรรลุเป้าหมายการกำจัดโรคเรื้อนอย่างยั่งยืนและปลอดโรคเรื้อนของประเทศไทยและองค์การอนามัยโลกในปีพ.ศ. 2563 อย่างไรก็ตามจากสัดส่วนผู้ป่วยใหม่ที่มีความพิการระดับ 2 ในภาพรวมทั้งประเทศยังไม่ลดลง ซึ่งสะท้อนการค้นพบผู้ป่วยยังล่าช้า แต่เมื่อวิเคราะห์เฉพาะในอำเภอที่มีข้อบ่งชี้ทางระบาดวิทยาและมีการเร่งรัดค้นหาผู้ป่วย พบว่ามีแนวโน้มสัดส่วนผู้ป่วยใหม่ที่มีความพิการระดับ 2 ที่ลดลง ในขณะที่แนวโน้มเพิ่มขึ้นในพื้นที่อำเภอที่ไม่มีข้อบ่งชี้ทางระบาดวิทยา จึงมีความจำเป็นที่ต้องพัฒนากลวิธีในการค้นหาผู้ป่วยใหม่ที่เหมาะสมกับสภาวะความชุกโรคต่ำในพื้นที่อำเภอที่ไม่มีข้อบ่งชี้ทางระบาดวิทยา ส่วนในกลุ่มประชากรข้ามชาติมีความจำเป็นที่ต้องพัฒนากลวิธีในการค้นหาผู้ป่วยให้ได้เร็วก่อนที่จะแพร่เชื้อในประเทศไทย และพัฒนาระบบให้ผู้ป่วยได้รับยาต่อเนื่อง การประเมินด้านบริบท ปัจจัยนำเข้า กระบวนการ และผลผลิต พบว่ามีความเหมาะสม ยกเว้นด้านปัจจัยนำเข้ายังมีปัญหาการขาดแคลนบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญโรคเรื้อน ซึ่งจำเป็นต้องมีการเร่งรัดพัฒนาศักยภาพบุคลากรในระบบบริการสุขภาพทุกระดับอย่างต่อเนื่องต่อไป ในภาพรวมการกำจัดโรคเรื้อนตามแนวพระราชดำริ ในปี พ.ศ. 2500-2563 นับได้ว่าประสบความสำเร็จเป็นอย่างดีสมดังพระราชดำริและพระราชปณิธาน และสามารถมุ่งหวังสู่การปลอดโรคเรื้อนตามเป้าหมายขององค์การอนามัยโลกในอนาคต พระอัจฉริยภาพและพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 รัชกาลที่ 10 และราชวงศ์จักรี จึงเป็นปัจจัยแห่งความสำเร็จที่สำคัญยิ่งต่อการกำจัดโรคเรื้อนอย่างยั่งยืนและปลอดโรคเรื้อนของประเทศไทย