การพัฒนาสเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซกำจัดยุงลายบ้านดื้อสารไพรีทรอยด์ และสารฟิโพรนิลระดับพันธุกรรมในพื้นที่เสี่ยงโรคไข้เลือดออกในประเทศไทย
DOI:
https://doi.org/10.14456/dcj.2024.9คำสำคัญ:
สเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซ, ยุงลายบ้านดื้อสารไพรีทรอยด์และสารฟิโพรนิลระดับพันธุกรรม, การกลายพันธุ์ของยีน, ยีน para, ยีน Rdlบทคัดย่อ
งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซในการกำจัดยุงลายบ้านดื้อสารไพรีทรอยด์และสารฟิโพรนิลระดับพันธุกรรมในพื้นที่เสี่ยงโรคไข้เลือดออกในประเทศไทย ได้พัฒนาสเปรย์อัดก๊าซที่มีสารออกฤทธิ์เป็นสารธรรมชาติ 5 ชนิด ประกอบด้วย citral, citronellal, citronellol, geraniol และ linalool ที่ความเข้มข้นร้อยละ 8.00, 0.41, 0.52, 0.61 และ 0.75 ตามลำดับ ประเมินผลของสเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซในการกำจัดยุงลายบ้านดื้อสารไพรีทรอยด์และสารฟิโพรนิลในตู้ทดสอบ และยุงลายบ้านในภาคสนาม 6 จังหวัด คือ กาญจนบุรี จันทบุรี ชุมพร พิษณุโลก นครปฐม และนครราชสีมา จากนั้นตรวจการกลายพันธุ์ของยีน para และยีน Rdl ในยุงลายบ้านที่ตายในภาคสนาม ด้วยวิธี PCR และตรวจหาลำดับนิวคลีโอไทด์ จากการศึกษาพบว่าสเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซให้อัตราตายของยุงลายบ้านในตู้ทดสอบและภาคสนาม ร้อยละ 100 โดยตรวจพบการกลายพันธุ์ของยีน para ที่ตำแหน่งกรดอะมิโน 989 (S989P) และ 1016 (V1016G) ในยุงลายบ้านที่ตายในภาคสนาม 6 จังหวัด โดยมีความถี่การกลายพันธุ์ที่ 0.23-0.40 และ 0.30-0.47 ตามลำดับ นอกจากนี้ ยังพบการกลายพันธุ์ของยีน Rdl ที่ตำแหน่งกรดอะมิโน 302 (A302S) ในยุงลายบ้านที่ตายในภาคสนามจังหวัดกาญจนบุรี และจังหวัดนครปฐม โดยมีความถี่การกลายพันธุ์ที่ 0.13 และ 0.20 ตามลำดับ สรุปได้ว่าสเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซมีประสิทธิผลในการกำจัดยุงลายบ้านดื้อสารไพรีทรอยด์และสารฟิโพรนิลระดับพันธุกรรมในพื้นที่เสี่ยงโรคไข้เลือดออกในประเทศไทย โดยสเปรย์สารธรรมชาติอัดก๊าซนี้ สามารถนำไปพัฒนาต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์กำจัดยุงทางเลือกแทนการใช้ผลิตภัณฑ์เคมีกำจัดยุงเพื่อป้องกันโรคที่นำโดยยุงลายบ้าน
Downloads
เอกสารอ้างอิง
Limkittikul K, Brett J, L'Azou M. Epidemiological trends of dengue disease in Thailand (2000-2011): A Systematic Literature Review. PLoS Negl Trop Dis. 2014;8(11):e3241.
Department of Disease Control (TH), Division of Epidemiology. DHF total [Internet]. [cited 2023 May 4]. Available from: http://doe.moph.go.th/surdata/506wk/y66/d262766_1766.pdf (in Thai)
Saavedra-Rodriguez K, Maloof FV, Campbell CL, Garcia-Rejon J, Lenhart A, Penilla P, et al. Parallel evolution of vgsc. mutations at domains IS6, IIS6 and IIIS6 in pyrethroid resistant Aedes aegypti from Mexico. Sci Rep. 2018;8(1):6747.
Muthusamy R, Shivakumar MS. Susceptibility status of Aedes aegypti (L.) (Diptera: Culicidae) to temephos from three districts of Tamil Nadu, India. J Vector Borne Dis. 2015;52:159-65.
Thompson M, Steichen JC, Ffrench-Constant, RH. Conservation of cyclodiene insecticide resistance-associated mutations in insects. Insect Mol Biol. 1993;2:149-54.
De Souza, L da Silva MJF, Macêdo LJ, Lacerda-Neto MAC, dos Santos HDM, Coutinho FAB, et al. Adulticide and repellent activity of essential oils against Aedes aegypti (Diptera: Culicidae)-A review. S Afr J Bot. 2019;124:160-5.
Chompoosri J, Khamsawads C, Tacharoenmuang R, Krutbut J, Makruen T, Rojanawiwat A, Efficacy of lemongrass aerosol sprays against insecticide-resistant Aedes aegypti mosquitoes from dengue risk areas. Dis Control J. 2022;48:83-98. (in Thai)
Chompoosri J, Khamsawads C, Krutbut J, Makruen T, Rojanawiwat A, Efficacy of natural compounds against genetically insecticide-resistant Aedes aegypti mosquitoes from dengue-risk areas in 6 provinces, Thailand. Beyond Resilience 2022 “Sustainable health development: Post Covid-19 pandemic crisis”; 2022 Sep 14-16; The 60th Anniversary of His Majesty the King’s Accession to the Throne International Convention Center, Prince of Songkla University, Songkla province; 2022. P. 98. (in Thai)
Sri-ard B. Preliminary research. 10th Ed. Bangkok: Suweriyasan Printing; 2017. (in Thai)
Chompoosri J, Tacharoenmuang R, Khamsawads C, Methawanitphong N, Krutbut J, Makruen T, et al. Insecticide susceptibility of genetically pyrethroid-resistant Aedes aegypti mosquitoes. Dis Control J. 2021;47:1303-18. (in Thai)
Tantely ML, Tortosa P, Alout H, Berticat C, Berthomieu A, Rutee A, et al. Insecticide resistance in Culex pipiens quinquefasciatus and Aedes albopictus mosquitoes from La Runion Island. Insect Biochem Mol Biol. 2010;40(4):317-24.
Abbott W. A method of computing the effectiveness of an insecticide. J Econ Entomol. 1925;18:265-7.
Sirsawat R, Komalamisra N, Apiwathnasorn C, Paeporn P, Roytrakul S, Rongsriyam Y, et al. Field-collected permethrin-resistant Aedes aegypti from central Thailand contain point mutations in the domain IIS6 of the sodium channel gene (kdr) Southeast Asian J. Trop. Med. Public Health. 2012;43(6):1380-6.
Srisawat R, Komalamisra N, Eshita Y, ZhengM, Ono K, Itoh TQ, et al. Point mutations in domain II of the voltage-gated sodium channel gene in deltamethrin-resistant Aedes aegypti (Diptera: Culicidae). Appl Entomol Zool. 2010;45:275-82.
Plernsub S, Saingamsook J, Yanola J, Lumjuan N, Tippawangkosol P, Sukontason K, et al. Additive effect of knockdown resistance mutations, S989P, V1016G and F1534C, in a heterozygous genotype conferring pyrethroid resistance in Aedes aegypti in Thailand. Parasit Vectors. 2016;9:417.
Zarrad K, Laarif A, Ben Hamouda A, Chaieb I, Mediouni-Ben Jemia J. Anticholinesterase potential of monoterpenoids on the whitefly bemisia tabaci and their kinetic studies. J Agr Sci Tech. 2017;19:643-52.
Georgiev B, Nikolova M, Aneva I, Dzhurmanski A, Sidjimova B, Berkov S. Plant products with acetylcholinesterase inhibitory activity for insect control. BioRisk. 2022;17:309-15.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2024 วารสารควบคุมโรค
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความที่ลงพิมพ์ในวารสารควบคุมโรค ถือว่าเป็นผลงานทางวิชาการหรือการวิจัย และวิเคราะห์ตลอดจนเป็นความเห็นส่วนตัวของผู้เขียน ไม่ใช่ความเห็นของกรมควบคุมโรค ประเทศไทย หรือกองบรรณาธิการแต่ประการใด ผู้เขียนจำต้องรับผิดชอบต่อบทความของตน
